اینجا بسیاری از پیامبران و اولیاء الهی دفن شده‌اند
حجر اسماعیل یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین اماکن مذهبی و مقدس مسلمانان است و در کنار کعبه معظمه قرار دارد. در طول تاریخ بسیاری از پیامبران و اولیاء الهی در این مکان شریف دفن شده‌اند.
دفن‌شدگان در حجر اسماعيل عبارت‌اند از:
١ - عده‌اى از پيامبران عليهم السلام
به گزارش سرويس انديشه پايگاه اطلاع رساني حج، اين مكان مَضجع عدّه‌اى از حاملان وحى و پيامبران الهى است و تقدير چنان بود كه اين بيت، حجر گردد و با در آغوش كشيدن كالبد تنى چند از رادمردان متّصل به رشتۀ وحى، از نو منشأ نور و هدايت شود، و عنوان «آيت پرودگارى» به خود گيرد، و تلألؤ نور گوهرش، عالمى را فرا گيرد.
در آخر روايتى كه شيخ كلينى (ره) به سندش از معاوية بن عمار، از حضرت امام صادق عليه السلام دربارۀ حجر اسماعيل نقل كرده، چنين آورده است:
« ...فيه قبور الأنبياء»؛ «در ميان آن قبور پيامبران است».
از پيامبرانى كه احتمال دفن‌شان در حجر اسماعيل داده شده، حضرت هود (ع) است. البته علامۀ مجلسى پس از ذكر اين مطلب، اقوال ديگر محل دفن آن حضرت را كه عبارت از حضرموت و يا نجف اشرف، در نزديكى مرقد مطهر اميرالمؤمنين عليه السلام را ذكر كرده و آنگاه بصورتى جمع مى‌نمايد.
٢ - مادر اسماعيل
[factimage()] http://hajj.ir/_Shared/_Sites/Site(10)/amaken/hejr1.jpg [imagetitle()] [factimageend()]
اسماعيل مادر زجر ديدۀ خود را در بيت خود دفن كرد، و به خاطر شدت علاقه‌اى كه به او داشت، قبر مادر را بگونه‌اى ساخت كه زير پاى مردم واقع نگردد. شيخ صدوق عليه الرحمه به اسنادش از ابوبكر حضرمى از امام صادق عليه السلام نقل كرده است:
«انّ اسماعيل دفن امّه فى الحجر و جعله عالياً، وجعل عليها حائطا لئلا يوطأ قبرها»؛ «اسماعيل مادر خود را در حجر دفن كرد، وآن را بالا آورد و بر دور آن ديوار قرار داد تا زير پاى قرار نگيرد».
همين مضمون نيز در روايت معاوية بن عمار كه شيخ كلينى آن را نقل كرده، و در نقل راوندى و نيز روايت ديگر شيخ صدوق با اختلافى اندك - در تعبير - آمده است. عدۀ زيادى از موّرخين از جمله ابن هشام در سيرۀ خود تصريح به دفن مادر اسماعيل در حجر كرده‌اند.
بر حسب نقل ابن سعد، اسماعيل به هنگام مرگ مادر، جوانى بيست ساله بود و مادرش در سن نود سالگى وفات يافت.
٣ - اسماعيل
مشيت الهى بر آن قرار گرفت كه سرانجام مضجع اسماعيل در كنار بيت خدا قرار گيرد، و خانۀ او مدفن وى گردد و در جوار مادر رنج كشيده‌اش بيارمد. دفن اسماعيل در حجر، مشهور و بلكه از مسلّمات تاريخ است كه در جوامع روايى و كتب تاريخى و برخى تفاسير بدان تصريح شده است، از جمله:
شيخ كلينى (ره) بسندش از مفضل بن عمر، از امام صادق عليه السلام روايت كرده است: «الحجر بيت اسماعيل و فيه قبر هاجر و قبر اسماعيل»؛ حجر خانۀ اسماعيل است و در آن قبر هاجر و قبر اسماعيل قرار دارد.
صاحب وسائل به نقل از «علل الشرائع» از امام صادق عليه السلام نقل كرده است: « ... و توفى اسماعيل بعده و هو ابن ثلاثين و مأة سنة، فدفن فى الحجر مع امّه» ؛ «اسماعيل بعد از او (ابراهيم) در سن يكصد و سى سالگى وفات يافت و در جوار مادرش در حجر دفن شد.»
[factimage()] http://hajj.ir/_Shared/_Sites/Site(10)/amaken/hejr2.jpg [imagetitle()] [factimageend()]
قطب الدين راوندى (ره) نيز روايت كرده است: « ... و دفن بالحجر مع امّه» ؛ « ... و اسماعيل با مادرش در حجر دفن گرديد.»
و از مورخين نيز ابن سعد به نقل از ابوجهم به حذيفة بن غانم و ابن هشام در سيرۀ خود همين مضمون را نقل نموده‌اند.
ابن سعد به اسنادش از اسحاق بن عبداللّه بن ابى فروه نقل مى‌كند كه قبر هيچ يك از پيامبران به جز سه تن از آنان، دانسته نيست: ١ - قبر اسماعيل كه در زير ناودان (حجر) ما بين ركن و بيت است، ٢ - قبر هود، ٣ - قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله. گرچه حصر اين نقل، خالى از اشكال نيست، ولى بر اساس آن معلوم مى‌شود كه اسماعيل از پيامبران انگشت‌شمارى است كه موقعيت قبر او مشخص و معلوم است.
از طيبى در شرح مشكوة، در مورد جواز خواندن نماز در كنار قبور صلحا، بخاطر برخوردارى از عنايت الهى چنين استدلالى نقل شده است: «الا يرى ان مرقد اسماعيل فى الحجر فى المسجد الحرام والصلاة فيه أفضل»؛ «مگر ملاحظه نمى‌شود كه قبر اسماعيل در حجر داخل مسجد الحرام است، و نماز در آن برتر از جاى ديگر است.»
قرطبى از ابن عباس روايت كرده است كه قبر اسماعيل در ميان حجر و قبر شعيب مقابل حجرالأسود است.
در «شفاء الغرام» نيز، از ابن اسحاق، دفن اسماعيل در حجر نقل شده است.
[factimage()] http://hajj.ir/_Shared/_Sites/Site(10)/amaken/hejr3.jpg [imagetitle()] [factimageend()]
در «اخبار مكه» بعد از نقل مطلبى پيرامون «فضيلت حجر» مى‌نويسد:
«وفى ذلك الموضع توفى. قال خالد فيرون ان ذلك الموضع ما بين الميزاب الى باب الحجر الغربى فيه قبره»؛ « او (اسماعيل) در آن مكان (حجر) وفات يافت. خالد مى‌گويد: آن مكان، بين ناودان تا در غربى حجر است و قبر وى در آن قرار دارد». آنگاه به مسألۀ حفر حجر توسط ابن زبير به هنگام بازسازى كعبه اشاره مى‌كند و مى‌نويسد: در حين حفارى حجر، به يك سنگ سبز برمى‌خورند، هيچ يك از قريش نمى‌دانند كه آن چيست، عبدالله بن صفوان به ابن زبير مى‌گويد: اين قبر اسماعيل است، مواظب باش كه اين سنگ را از جاى خود حركت ندهى، و ابن زبير چنان كرد.
همچنين در اين كتاب، از ابن اسحاق مطلبى مبنى بر وجود قبر اسماعيل و مادرش در حجر نقل شده است.
۴ - دختران اسماعيل
تنى چند از دختران اسماعيل (ع) از جمله كسانى هستند كه در حجر اسماعيل به خاك سپرده شده‌اند. شيخ كلينى از امام صادق عليه السلام روايت كرده است: «فدفن فى الحجر ممّا يلى الركن الثالث عذارى بنات اسماعيل»؛ «در حجر، نزديك ركن سوم (غربى) تنى چند از دختران اسماعيل دفن شده‌اند.»