۱۰ توصیه رهبر انقلاب درباره آداب نماز

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، يكي از توصيه‌هاي رهبر معظم انقلاب به جوانان در سال‌هاي متمادي تقويت ارتباط با خدا و انس با نماز و معنويت بوده است كه پايگاه اطلاع رساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي خامنه‌اي، برخي توصيه‌ها در گزيده بيانات ايشان در اين باره را مرور كرده است كه به شرح ذيل مي‌باشد:
۱. براي حضور قلب در نماز تمرين كنيم
نماز قالبي دارد و مضموني؛ جسمي دارد و روحي. مواظب باشيم جسم نماز از روح نماز خالي نماند. نمي‌گوييم جسم بيروح نماز هيچ اثري ندارد؛ چرا، بالاخره يك اثركي دارد؛ اما آن نمازي كه اسلام و قرآن و شرع و پيغمبر و ائمه (ع) اين همه روي آن تأكيد كردند، نمازي است كه جسم و روحش هر دو كامل باشد. اين جسم هم متناسب با‌‌ همان روح فراهم شده؛ قرائت دارد، ركوع دارد، سجود دارد، به خاك افتادن دارد، دست بلند كردن دارد، بلند حرف زدن دارد، آهسته حرف زدن دارد. اين تنوع براي پوشش دادن به همه آن نيازهائي است كه به وسيله نماز بايستي برآورده شود كه هر كدام رازي در جاي خود دارد و مجموعه اين‌ها، قالب و شكل نماز را به وجود مي‌آورد. اين شكل خيلي مهم است، ليكن روح اين نماز توجه است؛ توجه. بدانيم چه كار داريم مي‌كنيم. نماز بيتوجه -‌‌ همان طور كه عرض كردم - اثرش كم است. ۲۹/۸/ ۱۳۸۷
انسان نماز را خوب بخواند، با توجه بخواند، حضور قلب داشته باشد. حضور قلب يعني انسان از آنچه كه مي‌گويد و آنچه كه در ذهنش مي‌گذرد و بر زبانش جاري مي‌شود، غافل نباشد؛ اينجور نباشد كه نفهمد. مثلاً من كه حالا دارم با شما حرف مي‌زنم، خب، شما مخاطبيد. انسان توجه دارد كه يك مخاطبي دارد و دارد گوش مي‌كند و دارد حرف مي‌زند. در نماز هم همين جور باشد؛ يك مخاطبي داشته باشيم، با او حرف بزنيم. من حتّي عرض مي‌كنم اگر كسي معناي نماز را هم نداند، اصلاً هيچ نداند معناي اين عبارات چيست، اما همين قدر بداند دارد با يكي حرف مي‌زند، دارد با خدا حرف مي‌زند، اين قضيه انسان را نزديك مي‌كند - «قربان كلّ تقيّ» - اين خودش مقرب است؛ تا اينكه حالا مثل ما‌ها كه معنايش را مي‌دانيم و تفسيرش را مي‌دانيم و چندين كتاب درباره‌اش خوانده‌ايم، اما وقتي كه نماز مي‌خوانيم، بالمرّه يادمان مي‌رود كه چه كار داريم مي‌كنيم. ۲۳ /۰۱/ ۱۳۹۰
حضور قلب و توجه، كاري است كه به تمرين احتياج دارد. كساني كه اين كار‌ها را كرده‌اند و بلدند، به ما ياد مي‌دهند كه انسان بايد در حال نماز، خود را در حضور يك مخاطب عاليشأن و عالي مقام كه خالق هستي است و مالك همه وجود انسان است، احساس كند. هر مقدار از نماز كه توانست اين حالت را داشته باشد، به تعبير روايات اين نماز، نمازِ مقبول است و آن خاصيت و اثر را خواهد بخشيد و ديگر آثار نماز - كه نمي‌شود آثار نماز را در چند جمله يا در چند فقره كوتاه خلاصه كرد - بر اين مترتب مي‌شود. ۲۷ /۶/ ۱۳۸۵
۲. معناي كلمات نماز را بدانيم
همه آحاد نمازگزار بايد سعي كنند كه نماز را با توجه به معاني كلمات بخوانند، يعني در نماز با خداي عزيز و رحيم سخن بگويند. اين است آن سرچشمه فيضي كه جان نمازگزار را سيراب مي‌كند. البته اين حقيقت نبايد دستاويزي براي نفس بهانه گير باشد كه اگر توفيق چنين توجه و حضوري نيافت، نماز را ترك كنند. نماز در هر صورت واجب و فريضه است و تاركِ نماز بزرگ‌ترين فرصت ارتباط با خداوند سبحان را از دست مي‌دهد.
لازم است دست اندركاران، اوراقي شامل ترجمه نماز در همه سطوح، فراهم و ميليون‌ها نسخه از آن را در همه جا منتشر كنند. به هر كسي بايد اين امكان را بدهيد كه معاني كلمات نماز را بفهمد. ۱۸ /۶/ ۱۳۷۷
البته كساني كه عربي نخوانده‌اند و معناي اين جملات را نمي‌دانند، اگر در حال نماز همين اندازه توجه پيدا كنند كه با خدا حرف مي‌زنند و به ياد خدا باشند، اين هم بهره خوبي است؛ ولي سعي كنيد كه معناي نماز را بدانيد. ياد گرفتن معناي نماز، كار خيلي آساني است؛ خيلي زود مي‌توانيد ترجمه اين چند جمله را ياد بگيريد. نماز را با توجه به معناي آن بخوانيد. اين نماز است كه «قربان كلّ تقيّ» خواهد بود. نمازْ نزديك كننده انسان به خداست اما نزديك كننده انسان باتقوا.
۶ /۲/ ۱۳۶۹
۳. مستحبات نماز، حضور قلب را افزايش مي‌دهد
در روايات براي حالات مختلف نماز يك خصوصياتي را گذاشتند؛ واجب نيست، مستحب است. در وقت ايستادن به كجا نگاه كنيد؛ در وقت سجده كردن به كجا نگاه كنيد؛ در وقت ركوع، بعضي از روايات دارد، چشمتان را ببنديد؛ بعضي روايات دارد به جلو نگاه كنيد؛ اين خصوصيات همه كمك مي‌كند به آن حالت حضور و توجهي كه براي انسان لازم است.
۲۹ /۸/ ۱۳۸۷
۴. نماز را با اخلاص بجا آوريد نه از روي ريا
نمازي كه انسان مي‌خواند، اگر به قصد تقرب به خدا بخواند، توجهش به خدا باشد، با اخلاص نماز بخواند، اين بالا‌ترين عبادتهاست؛ اگر همين نماز را براي ريا بخواند، اين نماز مي‌شود معصيت و خود آن نماز، مي‌شود گناه. ريا، گناه كبيره است؛ مصداقش هم مي‌شود‌‌ همان نمازي كه از روي ريا خوانده شد. ۵/۶/۱۳۸۷
۵. مراقب باشيم نماز بي‌توجه قساوت قلب مي‌آورد
رحمت خدا بر مرحوم شيخ محمد بهاري كه در يكي از نوشته‌هايشان مي‌گويند كه دعا و ذكر و شايد نماز، وقتي بي‌توجه تكرار مي‌شود، قساوت مي‌آورد! نماز مي‌خوانيم، نمازِ مايه قساوت. چرا؟ چون در حال نماز حضور قلب نداريم، توجه نداريم. پس اين نماز يا با توجه است، كه مايه رقت و قرب و لطافت و صفاست؛ يا نمازِ بي‌توجه است، كه آن وقت به گفتهٔ ايشان مايهٔ قساوت قلب است. ۱۵ /۸/ ۱۳۸۷
۶. در جواني خود را به خوب نماز خواندن عادت دهيد
جوان‌ها اگر از حالا عادت كنند به نماز خوب، وقتي به سن ما‌ها رسيدند، نماز خوب خواندن برايشان ديگر مشكل نيست. در سنين ما آدمي كه عادت نكرده باشد به نماز خوب، نماز خوب خواندن ممكن است، اما مشكل است. براي آنكه از جواني عادت كرده به اينكه خوب نماز بخواند؛ يعني نماز با توجه - نماز خوب معنايش نماز با صداي خوش و قرائت خوب نيست؛ يعني نمازِ با توجه، با حضور قلب؛ قلبش در محضر پروردگار حاضر باشد؛ از دل و با دل حرف بزند - آن وقت اين سجيه او مي‌شود و ديگر برايش زحمت ندارد؛ تا آخر عمر همينجور خوب نماز مي‌خواند. ۲۹ /۸/ ۱۳۸۷
۷. نبايد نماز را سبك بشماريم
امام صادق (ع) در بيماريِ رحلت به وصيّشان مي‌فرمايند كه: «ليس منّي من استخفّ بالصّلوة»؛ از ما نيست كسي كه نماز را سبك بشمارد. استخفاف يعني سبك شمردن، كم اهميت شمردن. حالا اين نمازِ با همه اين خصوصيات، با همه اين فضائل، چقدر از انسان وقت مي‌گيرد؟ نماز واجب ما - اين هفده ركعت - اگر انسان بخواهد با دقت و با قدري ملاحظه بخواند، فرض كنيد سي و چهار دقيقه وقت مي‌گيرد، والّا كمتر وقت خواهد گرفت. ما گاهي اوقات مي‌شود كه پاي تلويزيون در انتظار برنامه‌اي كه مورد علاقه ماست نشسته‌ايم و قبل از آن، دائم تبليغات، تبليغات، تبليغات - بيست دقيقه، پانزده دقيقه - كه هيچ كدام هم به درد ما نمي‌خورد، مي‌نشينيم گوش مي‌كنيم و بيست دقيقه وقتمان را از دست مي‌دهيم، براي خاطر آن برنامه‌اي كه مي‌خواهيم. بيست دقيقه‌هاي زندگي ما اينجوري است. منتظر تاكسي مي‌شويم، منتظر اتوبوس مي‌شويم، منتظر رفيقمان مي‌شويم كه بيايد جائي برويم، منتظر استاد مي‌شويم كه سر كلاس دير كرده، منتظر منبري مي‌شويم كه دير به مجلس رسيده؛ همه اين‌ها - ده دقيقه، پانزده دقيقه، بيست دقيقه - به هدر مي‌رود. خوب، اين بيست دقيقه و بيست و پنج دقيقه و سي دقيقه را براي نماز - اين عمل راقي، اين عمل بزرگ - مصرف كردن مگر چقدر اهميت دارد. ۲۹ /۸/ ۱۳۸۷
۸. نماز را اول وقت بخوانيد
كار درست و نيك را بايد هر چه زود‌تر انجام بدهيم؛ مثل عبادات، مثل نمازِ اولِ وقت و مثل بقيهٔ كارهايي كه موقت است، هر چه انسان آن كار را در لحظات اول و نزديك‌تر به آن لحظات اول انجام بدهد، اين فضيلت بيشتري دارد؛ چون انسان احساس مي‌كند تكليف را انجام داد و در تأخير آفاتي هست؛ انسان خود را از آن آفات بركنار مي‌دارد. ۲۴ /۹/ ۱۳۸۵
مؤمن هيچ كار خيري را هم از روي خجالت و حيا ترك نمي‌كند. به بعضي‌ها مي‌گويند: آقا! چرا فلان جا نماز يا نافله يا نماز اوّل وقتتان را نخوانديد؟ مي‌گويند خجالت كشيديم! نه؛ از روي حيا، هيچ كار نيكي را ترك نكنيد. خواهند گفت متظاهر است؟ بگويند. خواهند گفت خودشيريني مي‌كند؟ بگويند. اگر حرفي حقّ است و اگر كاري خوب است، آن را به خاطر ملاحظه ديگران ترك نكنيد. ۸ /۵/ ۱۳۷۸
كار كردن در يك كارگاه علمي، كارگاه آموزشي، مركز تحقيقات، فلان كلاس درس و فلان دانشگاه، هيچ منافاتي با اين ندارد كه انسان نمازش را اول وقت، با توجه و با احساس حضور در مقابل خداوند بجا آورد. اين، دل شما را شستشو مي‌دهد. شما‌ها جوانيد و دلهاي شما نوراني است. ۲۵ /۶/ ۱۳۸۵
در محيط دانشجوييِ جوان، پرداختن به معارف ديني، پرداختن به الگوهاي ديني، توسلات به پروردگار، توسلات به ائمه (ع)، خواندن دعاي عرفه، برگزاري مراسم اعتكاف و خواندن نماز جماعت، بسيار خوب است. البته اين را هم عرض بكنم؛ در مراسم مذهبي به روح مراسم توجه كنيد؛ فقط صورت سازي نباشد؛ انسان شعري بخواند، اشكي بگيرد يا بريزد. روح دعا و نماز عبارت است از ارتباط با خدا، آشنا شدن با خدا، بهره بردن از معنويت، پاكيزه كردن و پيراستن روح، و پالايش كردن ذهن از وسوسه‌ها. نماز را با توجه و اول وقت بخوانيد. تحجر بد است؛ فكر نكردن در لايه‌هاي زيرين ظواهر، عيب بزرگي است؛ مواظب باشيد به اين عيب دچار نشويد. ۱۹ /۲/ ۱۳۸۴
۹. نماز را به جماعت و در مسجد بخوانيد
نشانهٔ ديگر حق گزاري نماز، آبادي مساجد و افزايش نمازهاي جماعت است، و اين به معناي بروز بركات نماز در سطح همكاري و همدلي اجتماعي است. بيشك اين فريضه نيز با همهٔ اتكالش به عامل دروني يعني توجه و ذكر و حضور، همچون ديگر واجبات ديني، ناظر به همهٔ عرصه زندگي انسان است و نه به بخشي از آن يعني زندگي فردي و شخصي هر كس. و آنجا كه پاي فعاليّت و نشاط دستجمعي افراد جامعه به ميان مي‌آيد، نماز همچون گرم‌ترين و پرشور‌ترين عبادت دستجمعي، نقش بزرگي را بر عهده مي‌گيرد. مظهر اين خصوصيت، همين نمازهاي جماعت پنجگانه و نماز جمعه و نمازهاي عيد است.
۱۰ /۶ /۱۳۷۳
كيفيت يافتن نماز بدين معني است كه نماز، با حال و حضور ادا شود؛ نمازگزار به نماز با چشمِ «ميعاد ملاقات با خدا» بنگرد و در آن، با خداي خود سخن بگويد و خود را در حضور او ببيند؛ نماز را تا مي‌تواند در مسجد و تا مي‌تواند به جماعت بگزارد. ۱۳ /۶/ ۱۳۹۲
۱۰. تا مي‌توانيد نافله بخوانيد!
توصيه مؤكد اينجانب به همه بويژه جوانان آن است كه خود را با نماز مأنوس و از آن بهره‌مند سازند. يعني اينكه نماز را با توجه به معني و با احساس حضور در محضر پروردگار متعال جلت عظمته، به جاي آورند و اين كار را با تمرين، بر خود هموار و آسان سازند و تا بتوانند نوافل، مخصوصا نافلهٔ نمازهاي صبح و مغرب را نيز ادا كنند. و اگر هنوز در ميان كسان و نزديكان و دوستان آنان، كسي هست كه خود را از فيض نماز محروم كرده باشد، او را از اين گناه بزرگ و خسارت عظيم بازدارند و اين كار را با زبان خوش و رفتار حكيمانه انجام دهند، البته پدران و مادران نسبت به نماز فرزندان خود مخصوصا نوجوانان، مسؤوليت بيشتري دارند.