آنچه درباره واکسن مننژیت باید بدانیم
کسانی که به حج مشرف می‌شوند بیشتر از دیگر افراد جامعه با بیماری مننژیت یا واکسن مننژیت آشنا هستند به این دلیل که در کشور ما استفاده از واکسن این بیماری برای سفرهای زیارتی الزامی است.
با اين حال حتي اغلب افرادي كه ملزم به استفاده از اين واكسن هستند از كم و كيف و علائم ابتلا به آن بي‌اطلاعند يا بهتر بگوييم بيشتر افراد نام بيماري مننژيت را شنيده‌اند، اما بدرستي نمي‌دانند كه اين بيماري چيست. اين بيماري واگيردار به محض ورود به سيستم بدني فرد، مي‌تواند بر مخاط مغز يا نخاع تأثير بگذارد و منجر به عفونت خون و ذات الريه و در نهايت مرگ يك نفر از هر ۱۰ مبتلا شود.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج به نقل از روزنامه ايران، اينكه اين بيماري چيست و چگونه سيستم ايمني بدن را درگير مي‌كند، سؤالاتي است كه دكتر داوود يادگاري متخصص بيماري‌هاي عفوني و رئيس مركز تحقيقاتي بيماري‌هاي عفوني دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، به آن پاسخ داده است كه در زير مي‌خوانيد.
ابتدا درباره بيماري مننژيت توضيح دهيد. اين ميكروب به چه شكل بر بدن تأثير مي‌گذارد؟
مننژيت به سه نوع باكتريايي، ويروسي و قارچي تقسيم ميشود، كه نوع باكتريايي آن بسيار خطرناك است و مي‌تواند كشنده باشد. به طوري كه وقتي باكتري وارد خون ميشود، باعث تخريب ديواره عروق خوني شده و موجب خونريزي در پوست و اعضاي داخلي ميشود. اين نوع مننژيت، در كمتر از چند ساعت فرد را از پا درمي‌آورد. در موارد غيركشنده، معلوليت دائمي مي‌دهد و شامل قطع عضو يا زخم شديد است. به طور كلي مننژيت التهاب پرده‌هايي است كه مغز و نخاع را مي‌پوشاند. اين بيماري معمولاً در اثر عفونت‌هاي ويروسي و باكتريايي ايجاد ميشود. اينكه مننژيت ناشي از ويروس است يا باكتري در شرايط درمان اثر‌گذار است به طوري كه مننژيت ويروسي خفيف‌تر و نيازي به درمان ندارد اما مننژيت باكتريايي شديد‌تر است و ممكن است به آسيب مغزي، از دست دادن شنوايي يا اختلالات يادگيري بينجامد. اين بيماري در همه سنين ديده ميشود، ولي در سنين زير ۲ سال و بالاي ۶۰ سال شديد‌تر بروز مي‌كند. مننژيت منگوكوكي يكي از بيماري‌هايي است كه به سرعت انتشار يافته و از درصد آلودگي بالايي برخوردار است و ما به صورت اپيدمي سال‌هاي قديم اين بيماري را در ايران تجربه كرده‌ايم، اما خوشبختانه سال هاست به دليل وجود واكسيناسيون مواردي ديگر از اين بيماري ديده نشده است. بنابراين بيشترين توصيه استفاده از واكسن مننژيت زماني است كه افراد قرار است در اجتماعات بزرگ حاضر شوند.
بيماري مننژيت با چه علائمي خود را ظاهر مي‌كند و فرد مبتلا را دچار چه عوارضي خواهد كرد؟
تب ناگهاني و شديد، سردرد، خشك شدن گردن، درد، خستگي، بثورات و لكه‌هاي ارغواني‌رنگ روي بازو و پا‌ها و تهوع و تغيير در وضعيت ذهني از علائمي است كه در فرد مبتلا به انواع مننژيت‌ها ممكن است ظاهر شود.
بيماري مننژيت منگوكوكي از جمله بيماري‌هاي سريع الاثري است كه مي‌تواند در عرض ۲۴ يا ۴۸ ساعت بيمار را به كما ببرد و دچار عوارض كري، كوري، اختلالات هشياري و عقب ماندگي ذهني كند، اين نوع مننژيت برخلاف ساير مننژيت‌ها خطر انتشار به ديگران را دارد و اهميت بهداشتي پيدا مي‌كند. خوشبختانه اين نوع مننژيت سال‌ها در بسياري از كشورهاي دنيا در قالب برنامه‌هاي پيشگيرانه به كنترل درآمده است. معمولاً اين نوع از مننژيت‌ها با تب، استفراغ، سفتي گردن به صورت ناگهاني شروع ميشود و بعد ممكن است با ضايعات پوستي يك تا دو ميليمتري بنفش رنگ در تنه و اندام‌ها ظاهر شود كه نشاندهنده ابتلا به بيماري مننژيت منگوكوكي است.
راه انتقال و انتشار اين نوع مننژيت چيست؟
ترشحات تنفسي بزاق و گلو اصليترين راه انتقال اين بيماري است و يكي از ويژگي‌هاي اين نوع مننژيت اين است كه افرادي كه در معرض تماس با اين بيماران هستند مي‌توانند حامل اين ميكروب باشند. افراد خانواده و اطرافيان فرد مبتلا به مننژيت ۱۲۰۰ برابرِ خود فرد مبتلا به اين بيماري در معرض حامل بودن اين ميكروب قرار دارند. وقتي شانس حاملي اين ميكروب در گلو بالا برود شانس انتشار آن نيز بسيار بالا مي‌رود. بنابراين افرادي كه درتماس با اين نوع مننژيت‌ها هستند، ممكن است در يك هفته اول دچار علائم بشوند. براين اساس اين مننژيت از اهميت بهداشتي خاص برخوردار است. در كشور ما، در نقاطي كه تراكم وجود دارد احتمال بروز و انتشار اين ميكروب بيشتر است. به عنوان مثال پادگان‌هاي نظامي، خوابگاه‌هاي دانشجويي و مراسم حج از جمله جوامعي هستند كه توسط اين ميكروب تهديد مي‌شوند. خوشبختانه در كشور تقريباً در اين سه گروه تدابير پيشگيرانه سال‌هاست به اجرا درآمده است و افرادي كه به حج مي‌روند يا قرار است دوره خدمت سربازي را بگذرانند واكسينه مي‌شوند، به طوري كه اين واكسيناسيون موفقيت خوبي به همراه داشته است و توانسته سال‌ها اين بيماري را در كشور به كنترل درآورد.
يعني در حال حاضر اين بيماري در كشور ما ريشه كن شده و به كنترل كامل درآمده است؟
اين بيماري ريشه كن نشده، اما مهار شده است به طوري كه ميزان مبتلايان به بيماري مننژيت در كشور بسيار كم است. به طور كلي بايد بگويم به يمن همين روش‌هاي پيشگيرانه موارد نادري از اين بيماري در كشور وجود دارد.
بهترين روش‌هاي پيشگيري اين نوع بيماري مننژيت كه از حساسيت ويژه برخوردار است چيست؟
يك روش استفاده از قرص است، براي اينكه افراد حامل اين ميكروب نشوند و روش ديگر استفاده از واكسن است. در حال حاضر در كشور ما دو نوع واكسن براي كنترل اين بيماري وجود دارد. واكسن پلي ساكاريدي منگوكوكي است كه معمولاً به دليل ارزان بودن بيشتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد و اين واكسن را به صورت روتين به افرادي كه به سفر حج مشرف مي‌شوند و در فواصل زماني ۳ تا ۵ سال يك بار تزريق مي‌كنند. واكسن كنژوگه منگوكوكي هم با وجود داشتن حسن‌هايي نسبت به واكسن پلي ساكاريدي منگوكوكي به گونه‌اي است كه به دليل قيمت بالا افراد تمايلي به استفاده از آن ندارند.
تفاوت اين دو نوع واكسن در چيست؟
واكسن معمولي، اين ميكروب را از بين نمي‌برد و ممكن است فردي به حج برود و ميكروب را در گلو به همراه داشته باشد و با وجود اينكه مبتلا به مننژيت نيست اما ناقل آن براي ديگران باشد، اما واكسن‌هاي كنژوگه نه تنها شانس ناقل بودن را كم مي‌كند بلكه افرادي كه با اين واكسن واكسينه مي‌شوند بالاي ۹۰ درصد در مقابل اين مننژيت‌ها ايمني پيدا مي‌كنند. از طرفي مدت ايمني زايي واكسن كنژوكه ۵ سال است. يكي ديگر از فوايد واكسن كنژوگه اين است كه برخلاف واكسن ساكاريدي در اطفال بالاي دو ماه نيز اثر بخشي قطعي دارد. خوشبختانه سال هاست كشور ما با برنامه‌هاي واكسيناسيون توانسته اپيدمي اين بيماري را در كشور كنترل و مهار كند. به طوري كه در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۵ با وجود اينكه بسياري از كشور‌ها با بازگشت زائرانشان شاهد اپيدمي اين بيماري بودند اما زائران ايراني و به طور كلي مردم ما از شيوع اين ميكروب در امان ماندند. نكته‌اي كه بايد به آن تأكيد شود اين است كه واكسن مننژيت براي همه افراد جامعه توصيه نمي‌شود. البته اين واكسن براي كساني كه قرار است قسمتي از طحالشان برداشته شود يا نقص ايمني دارند يا حتي در افراد مبتلا به ايدز نيز توصيه ميشود.
اينكه واكسيناسيون مسافران خانه خدا در مقابل اين بيماري الزامي است آيا به دليل شيوع اين نوع مننژيت در عربستان يا ديگر كشورهايي است كه زائرانشان در مكه حضور دارند يا دليل ديگري دارد؟
در حال حاضر اين بيماري اپيدمي ندارد، اما به خاطر اينكه ميليون‌ها نفر از تمام جوامع دنيا در يك جا مستقر مي‌شوند شانس تراكم و بروز اپيدمي وسعت مي‌يابد زيرا ممكن است افرادي ناقل اين ميكروب وجود داشته باشند. از سويي به دليل اينكه اين ميكروب در مناطق پرتراكم احتمال شيوع بيشتري دارد توصيه به واكسيناسيون ميشود.
در حال حاضر در پادگان‌ها و خوابگاه‌هاي دانشجويي هم اين واكسن‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد؟
دركشور ما بيشتر در پادگان‌ها به صورت روتين اين واكسن تزريق ميشود و در بسياري از كشورهاي دنيا استفاده از اين واكسن براي دانشجوياني كه قرار است در خوابگاه‌هاي دانشجويي استقرار يابند، الزام آور است، اما در ايران در همه خوابگاه‌ها اين اتفاق نمي‌افتد و برخي از دانشگاه‌ها اين واكسيناسيون را انجام مي‌دهند.
توصيه ميشود چه زماني اين واكسن تزريق شود تا اثر‌پذيري بهتري داشته باشد؟
حد فاصل ۲ تا ۳ هفته از حضور فرد در مناطق پرتراكم جمعيتي توصيه ميشود اين واكسن تزريق شود تا اثربخشي و ايمني مناسب را داشته باشد. از طرفي محافظت در برابر اين دارو حداقل ۳ سال طول مي‌كشد. در بيشتر موارد، تنها يك مرحله لازم است. در هر حال، براي ايمني بيشتر افرادي كه مكرر به حج مشرف مي‌شوند توصيه ميشود، مرحله دوم را ۵ سال بعد از مرحله اول تزريق كنند.
اطفالي كه به حج مشرف مي‌شوند ظاهراً از واكسن مننژيت استفاده نمي‌كنند دليل اين موضوع چيست؟
واكسن پلي ساكاريدي كه درحال حاضر به صورت روتين براي حجاج مورد استفاده قرار مي‌گيرد خيلي براي اطفال توصيه نمي‌شود، اما واكسن كنژوگه كه در حال حاضر وجود دارد معمولاً در اطفال هم ايمني ايجاد مي‌كند و معمولاً براي نوزادان ۲ ماه به بالايي كه قرار است به حج مشرف شوند توصيه ميشود.
مننژيت چگونه درمان ميشود؟
مننژيت حاد باكتريايي نياز به درمان سريع با آنتي بيوتيك‌هاي داخل وريدي و داروهاي كورتيزوني براي اطمينان از بهبود و كاهش عوارض آن همچون ورم مغزي يا تشنج دارد. آنتي بيوتيك يا تركيب آنتي بيوتيكي و دارويي كه پزشكتان انتخاب مي‌كند، بسته به نوع عفونت
متفاوت است. در درمان مننژيت ويروسي آنتي بيوتيك‌ها قادر به درمان مننژيت ويروسي نيستند و در بيشتر موارد مننژيت ويروسي خود به خود در طول چند هفته بهبود مي‌يابد. براين اساس، استراحت، مصرف فراوان مايعات و داروهاي مسكن براي كاهش درد و تب از جمله روش‌هاي تسريع در درمان مننژيت ويروسي هستند.