مروری بر شکلگیری بْعثه مراجع عظام تقلید
در روایات اهل بیت (ع) فریضه حج یکی از ارکان اسلام شمرده شده (۱) و بر آن تأکید و توصیه بسیاری شده است. در این همایش عظیم، فقیر و غنی به طور یکسان در برابر خداوند، جنبههای معنوی خود را تقویت کرده و با گسستن از وابستگیهای دنیوی و ارزشهای مادی، به عبادت خداوند میپردازند.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج به نقل از مباحثات، در روايات اهل بيت (ع) فريضه حج يكي از اركان اسلام شمرده شده (۱) و بر آن تأكيد و توصيه بسياري شده است. در اين همايش عظيم، فقير و غني به طور يكسان در برابر خداوند، جنبههاي معنوي خود را تقويت كرده و با گسستن از وابستگيهاي دنيوي و ارزشهاي مادي، به عبادت خداوند ميپردازند.
در اين سفر معنوي، پرهيزكاري را زاد و توشه سفر خود قرار داده و ايمانشان را كامل ميكنند، آلودگيهاي روح و جان را كنار زده و خير دنيا (۲) و آخرت (۳) را نصيب خود ميكنند.
آثار و بركات فراواني براي اين سفر معنوي بيان شده كه در گرو انجام صحيح اين فريضه است، از اين رو در ايام حج، بعثه مراجع عظام تقليد كه از نمايندگان ايشان تشكيل شدهاند، پاسخگوي مشكلات و سؤالات شرعي حجاج ميباشند و در مورد مسائل مستحدثه نيز پاسخگوي روحانيون حاضر در حج بوده و در مورد معضلات فقهي پيشآمده درباره حج، به تبادل نظر و گفتوگو ميپردازند.
اگرچه از قديم الأيام، روحانيون شيعه در انجام حج با همراهي كاروانهاي حجاج، مدرسان آنها در مسائل پيچيده و گسترده مربوط به حج بودهاند اما با پيدايش بعثههاي ديني در حج كه با حضور گروهي از مجتهدين و معتمدين مراجع عظام كه افرادي صاحبنظر و مسلط بر نظرات فقهي ايشان هستند، تشكيل ميشده است. اين ارتباط ميان آيات عظام و مقلدين ايشان بسيار پررنگتر شد و آخرين آراي فقهي مراجع تقليد به عموم حاجيان و نيز روحانيون كاروانها منتقل ميشده است.
با توجه به حضور حجاج از نقاط مختلف جهان، اين بعثههاي ديني علاوه بر پاسخ به سؤالات شرعي، اهتمام به ترويج معارف حقه شيعه را از اهداف و برنامههاي ويژه خود قرار داده و مطالب اعتقادي را بدون واسطه به شيعيان و ساير مسلمانان جهان ارائه ميكنند، چرا كه حضور مسلمانان با مليتها و عقايد مختلف در كنار اهل علم، فرصت ويژهاي را براي فعاليتهاي اعتقادي، فرهنگي، سياسي و اجتماعي پديد ميآورد و با توجه به مشاركت انديشمندان مذاهب مختلف اسلامي در اين اجتماع عظيم، چارهانديشي براي مشكلات و چالشهاي جهان اسلام نيز از فعاليتهاي مهم بعثههاي مراجع عظام تقليد شمرده ميشود.
تأسيس اين مراكز به پنجاه سال پيش بازميگردد، زماني كه مرحوم آيت الله العظمي سيد محمود شاهرودي (قدس سره) (۴) در سال ۱۳۸۶ هـ.ق موفق به حج بيت الله الحرام گرديدند.
در بهمنماه ۱۳۴۵ هـ.ش، يكي از تجار نيكنام كويت كه از مقلدان آيت الله شاهرودي بود، هزينه سفر ايشان و هراهانشان را تقبل كرد و سبب شد حضرت آيت الله بار سفر را بسته و عازم حج واجب گردند.
در اين سفر، جمعي از اهل علم و أعضاي جلسه استفتاء آيت الله شاهرودي، ايشان را همراهي ميكردند كه پس از اعلان حضور ايشان در مراسم حج، سيل جمعيت حجاج كه غالباً از شهرها و كشورهاي مختلف موفق به تشرف حج شده بودند، به سوي محل اقامت ايشان روانه شده و در مورد مسائل و مشكلات شرعي خود پيرامون حج، از ايشان سؤال مينمودند.
اين مسئله سبب شد كه ايشان به ضرورت حضور علماي مسلط بر مناسك حج، در بين حجاج پي برده و تسهيل در پاسخگويي به مسائل شرعي را لازم دانستند. با حضور ايشان و لمس نياز گسترده حجاج شيعه به وجود مراكزي براي پاسخگويي به اين قبيل مسائل، از سال بعد (۱۳۴۶ ش) اولين هيئت علمي، به سرپرستي فرزند ارشد ايشان، آيت الله العظمي سيد محمد شاهرودي (دام ظله) را به منظور حضور در مراسم حج اعزام نمودند و اين هيئت با نام «البعثة الدينية للحج» مشغول به فعاليت گرديد. اين امر مورد استقبال گسترده حجاج قرار گرفت. از آن پس ساير مراجع عظام نيز به اين مسئله اهتمام ورزيدند و نمايندگاني را براي پاسخگويي به حجاج، به مراسم حج فرستادند و اين سنت حسنه تا به امروز به جزئي لا ينفك از مراسم حج جامعه شيعه تبديل شده است، سنتي كه نهتنها تا پيش از آن مورد توجه قرار نگرفته بوده، بلكه تا به امروز نيز ميان ساير مذاهب اسلامي، چنين ارتباط محكمي ميان علماي طراز اول و عموم حاجيان ديده نميشود.
پاورقي:
۱. الكافي، ج ۲، ص ۱۷: قال الباقر (ع): بني الإسلام علي خمس: الصلوة و الزكوة، و الصوم و الحج و الولاية.
۲٫ الخصال، ج ۲، ص ۱۴: الحج ينفي الفقر.
۳٫ غرر الحكم، ص ۳۹۱: زيارة بيت الله أمن من عذاب جهنم.
۴٫ ايشان از مراجع بزرگوار نجف اشرف و بارزترين شاگرد مرحوم ميرزاي نائيني (اعلي الله مقامه) بودند كه پس از فوت حضرت آيتالله العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني، به سبب رجوع كثيري از مقلدان آيتالله اصفهاني، در سال ۱۳۶۵ هـ.ق نسبت به انتشار نظرات فقهي خويش در حاشيه رساله ايشان مبادرت ورزيدند.
توضيح عكس دوم: مجله العدل، نجف، آذار ۱۹۶۸ م