آیا امکان افزایش جمعیت حج وجود دارد؟
هم اکنون حجاج در منا در چادرهایی استقرار دارند که با مشکلاتی همچون تهویه و حتی ظرفیت گنجایش روبروست. حال، اگر در آنجا هتل‌هایی بزرگ ساخته شود هم مساله ظرفیت و هم بسیاری از مشکلات دیگر حل خواهد شد.
امسال نزديك به سه ميليون نفر حج انجام دادند؛ نيمي از آن زائراني از كشورهاي مختلف و نيم ديگر نيز از عربستان سعودي.
حال پرسش مطرح است كه چرا عربستان تعداد بيشتري زائر را نمي‌پذيرد تا مسلمانان بتوانند اين واجب الهي را انجام دهند و مجبور نباشند در كهولت سن به حج بروند. مشكل كجاست؟
اول. شهر مكه و مدينه هر چند دو شهري بزرگ نيستند ولي چون در طول سال ميزبان زائران فراواني بوده؛ سرمايه داران سعودي حاضر به سرمايه گذاري براي ساخت و ساز هستند و آن گونه كه در فرهنگ مردم است برخي خانه‌هاي بزرگ خود را براي موسم حج اجاره مي‌دهند. بنابراين اين دو شهر مشكلي براي پذيرش زائر بيشتر ندارند.
دوم. مسجدالحرام هم اكنون ظرفيت طواف ۴۵ هزار نفر در ساعت را دارد كه در توسعه جديد (در چند سال آينده) ظرفيت به بيش از دو برابر (۱۰۰ هزار نفر) خواهد رسيد. بنابراين حياط مسجدالحرام را تا ابتداي مسعي مي‌توان توسعه داد. از طرفي با توسعه عرضي و همچنين چند طبقه كردن مسعي، افزايش جمعيت زائران مشكلي در سعي بين صفا و مروه ايجاد نمي‌كند.
در اينجا بي‌مناسبت نيست به ابهام نويسنده در توسعه مسجدالحرام اشاره شود؛ چرا در توسعه جديد، مسجدالحرام را فقط از طرف باب السلام و شعب ابي طالب توسعه مي‌دهند و در ضلع مقابل يعني باب ملك عبدالعزيز و ملك فهد برجي ناموزون و ۱۱۰ طبقه ساخته‌اند و عملا تا ده‌ها سال ديگر امكان توسعه در آن بخش متصور نيست.
سوم. مشاعر؛ يعني صحراي عرفات، مشعرالحرام و سرزمين منا.
عرفات با مساحت حدود ۱۸ كيلومتر مربع با طول ۱۲كيلومتر و عرض ۵/ ۶ كيلومتر؛ گنجايش چند برابر آمار فعلي حاجي را دارد. (البته طبيعي است كه امكانات بهداشتي آن نيز بايد توسعه يابد)
مشعرالحرام يا مزدلفه، نيز دره‌اي است بين عرفات و منا به طول چهار كيلومتر و هر چند مساحت زيادي ندارد وليكن با توجه به آنكه ۶۰ درصد حجاج يعني بانوان و بيماران و همراهان آنان توقفي كوتاه داشته و سريع به منا منتقل مي‌شوند و ۴۰ درصد ديگر حجاج كه بايد از شب تا طلوع آفتاب در آنجا بمانند نيز نيازي به چادر ندارند و به شرط توسعه امكانات بهداشتي و پراكندگي حجاج در كل اين ۴ كيلومتر و نه فقط در بخش انتهايي آن، مشكلي براي افزايش دوبرابري آمار حجاج نيست.
اما مساله در منا را نمي‌توان به اين راحتي حل شده تصور كرد؛ چه آنكه حجاج مدت زمان بيشتري در آنجا حضور دارند (حجّاج از روز دهم تا دوازدهم و برخى تا روز سيزدهم در آن مى مانند. كار اصلى حُجّاج در منا، چنان است كه در روز دهم، ابتدا جمره عقبه را رمى مىكنند. پس از رمى، قربانى و سپس حَلْق يا تقصير انجام مى شود. آنان موظفند در روز يازدهم و دوازدهم هر سه جمره اول، دوم و عقبه را رمى كنند و به علاوه شب‌ها را به تفصيلى كه در مناسك آمده است در منا بيتوته كنند.)
منا در نزديكي مكه است و فاصله‌اش از طريق تونل منا، فقط ۴ كيلومتر با مسجد الحرام است. در اين طرف تونل نيز منطقه عزيزيه است كه پياده مى توان از عزيزيه به منا رفت.
سرزمين منا، به طول حدود ۵/ ۳ كيلومتر و عرض تقريبى پانصد م‌تر، ميان دو كوه ممتد قرار دارد و مهم‌ترين مشكل براي حجاج نيز همين گنجايش منا است. طبيعي است كه سرزميني با اين مساحت نمي‌تواند گنجايش سه ميليون زائر را داشته باشد جه رسد به ۷ يا ۱۰ ميليون زائر.
يكى از مسائل فقهى مورد بحث در منا، آن بوده است كه آيا ساختمان در آنجا رواست يا خير. در اين باره، اختلاف نظريه هاى فراوانى وجود داشته است. پيش از دوره وهابىها ساختمان هاى متعددى در منا بوده است؛ اما پس از آن، براى مدتى آن بنا‌ها تخريب شد و تا اين اواخر شيخ عبدالله بن باز با ساختن بناى دائمى در آنجا مخالف بود. از سال ۱۴۱۸ به اين سو، بناهاى جديدى ساخته شده است. اين بنا‌ها نه با مصالح معمول ساختمانى بلكه با پرده هاى ضخيم است و تقريباً دائمى است. برخلاف گذشته كه چادر‌ها پس از انجام مناسك برچيده مى شد، چادرهاى جديد در طول سال ثابت مى ماند. همچنين راه هاى اصلى و فرعى، همه سنگفرش يا آسفالت شده است. گفتني است در چند سال گذشته نيز ساختمان‌هاي بزرگي در مني ساخته شده است.
چاره كار چيست؟
هم اكنون حجاج در منا در چادرهايي استقرار دارند كه با مشكلاتي همچون تهويه و حتي ظرفيت گنجايش روبروست. حال، اگر در آنجا هتل‌هاي بزرگ ساخته شود هم مساله ظرفيت و هم بسياري از مشكلات ديگر حل خواهد شد.
با توجه به نزديكي منا به مسجدالحرام اين هتل‌ها در طول سال نيز مي‌تواند ميزبان عمره گزاران باشد و در ايام تمتع نيز با جمع كردن تخت‌ها، جمعيت چندبرابر آمار كنوني را در خود جاي دهد.
پرروشن است كه جمرات نيز با توسعه‌اي كه يافته گنجايش جمعيتي حداقل دوبرابر وضعيت فعلي براي رمي را دارد.
چهارم. فرودگاه‌ها و ديگر زيرساخت‌هاي عربستان.
بديهي است در صورت افزايش جمعيت حجاج، بايد فرودگاه مدينه و جده را چند برابر وضعيت فعلي توسعه داد. حتي فرودگاه‌هاي ديگر همچون طائف نيز بايد توسعه يابد. قطار تندرو بين مكه و مدينه با چندين ريل رفت و برگشت ساخته شود و......
در پايان اين نكته مهم نيز گفتني است كه به استناد آيه ۲۵ سوره حج؛ «سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ» مسجدالحرام و مكه مكرمه متعلق به شخص و گروه و افراد مقيم آنجا نيست و به همه مسلمين تعلق دارد؛ بنابراين مديريت آن نيز بايد جمعي و حتي امكان سرمايه گذاري توسط عموم مسلمانان فراهم گردد. روش است كه در صورتي كه راه براي سرمايه گذاري در اين اماكن مقدس فراهم شود در زماني اندك مي‌توان اين شهر را در عين حفظ ظاهر و بي‌آلايشي‌اش توسعه‌اي درخور داد.
روزبه بركت رضايي