مداحان چگونه برای محرم آماده شوند؟۶توصیه کاربردی
در گذشته، اگر حتی کسی صدای خوبی نداشت، به واسطه شعرهای متنوعی که حفظ می‌کرد، منبرش را به خوبی پیش می‌برد و مورد تشویق قرار می‌گرفت...
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، حدود ۱۵ روز تا فرا رسيدن ماه محرم و ايام شهادت حسين بن علي (ع) و ياران او در صحراي سوزان كربلا باقي مانده است و اين روز‌ها، ذاكران اهل بيت (ع) خود را براي اجراي برنامه‌هاي مداحي، ذكر مصيبت و نوحه‌خواني آماده مي‌كنند.
مداحان قديمي، براي آنكه بتوانند دو ماه محرم و صفر را به راحتي پشت سر بگذارند، برنامه‌هاي بسيار منظم و دقيقي داشتند كه در اين برنامه، سفر، استراحت، مطالعه و تقويت بنيه شعري و آمادگي حنجره با استفاده از دمنوش‌ها و داروهاي گياهي از جمله آن‌ها بود.
دوره اين آماده‌سازي البته براي هر يك از مداحان متفاوت است. طبيعي است كه چهره‌هاي فعال و نامدار اين عرصه از مدت‌ها قبل خودشان را براي اداره مجالس بزرگ و سنگين محرم آماده كرده‌اند، اما خيلي از ذاكران، همچنان در پي كشف روش‌هايي هستند كه بتوانند در زمان كوتاه‌تر اين آمادگي را به دست آورند.
بنابراين، به اعتبار آشنايي دراز مدت با جمع مداحان و پيرغلامان، آنچه مي‌شود در اين مدت براي آمادگي مداحان به منظور ارائه برنامه‌هايي خوب و آبرومند فهرست كرد، در قالب چند توصيه برخاسته از تجربه‌هاي ديگران و مشاهدات شخصي در اين يادداشت ارائه خواهد شد.
۱. محفوظات خود را بالا ببريد: مداحي، قبل از هرچيزي به شعر وابسته است. ذاكر يا ستايشگر، حق ندارد منبرش را با سخنراني و وعظ و خطابه پيش ببرد. اين كار را روحانيان و واعظان به خوبي انجام مي‌دهند. بنابراين، پيش از هر چيز، او به دنبال كلمات منظومي مي‌گردد كه در قالب قصيده توحيديه، پنديات، قصايد مدح اهل بيت (ع)، مرثيه، نوحه و... بگنجد. او بايد تركيب صحيح و درستي از اين قالب‌ها در ذهنش داشته باشد و به اصطلاح پيشكسوتان مداحي، «محفوظات شعري» خوبي براي خود فراهم كند.
در گذشته، اگر حتي كسي صداي خوبي نداشت، به واسطه شعرهاي متنوعي كه حفظ مي‌كرد، منبرش را به خوبي پيش مي‌برد و مورد تشويق قرار مي‌گرفت. حفظ كردن شعر، ولو از نوع ضعيف و بي‌بنيه‌اش، مهم‌ترين كار يك ذاكر به حساب مي‌آيد. يكي از پيشكسوتان مداحي در جايي مي‌گفت كه جوان‌تر‌ها بايد با مراجعه به منابع عظيم و بزرگ شعر مذهبي، اندوخته خود را بالا ببرند و جنس دكانشان را جور كنند. به بيان ديگر، يك مداح بايد از همه ائمه اطهار (س) شعر حفظ باشد و اگر كسي از او خواست درباره فلان نواده امام يا فرزند امام هم روضه‌اي بخواند، نگويد شعرش را ندارم.
در گذشته، مداحان جوان، بايد هميشه آماده و گوش به زنگ بودند تا در يك انتخاب تصادفي، از جا بلند شوند و در مقابل چند بزرگ‌تر، منبر بروند. مثلاً اگر روضه مداح قبلي به «مجلس يزيد» يا «خرابه شام» مي‌رسيد، مداح بعدي بايد همان را ادامه مي‌داد و شعر مورد نياز اين روضه را از حفظ بود.
منابع شعري مداحان در گذشته، كتاب‌ها و جزواتي بودند كه تعداد و شمارگانشان، بسيار محدود بود و اغلب آثار با چاپ‌هاي بسيار قديمي و كيفيت نامناسب به دست مداحان مي‌رسيد. ديوان فؤاد، ديوان كمپاني، خزائن الاشعار جودي، ديوان صامت بروجردي، ديوان خوشدل تهراني، ديوان اختر طوسي، ديوان كوچك علي آهي و... از آثار مرجع مداحان سنتي به شمار مي‌رفت. بعد‌ها البته اين منابع، بسيار وسعت يافت و مداح ـ شاعران زيادي به كار توليد شعر پرداختند كه شايد شاخص‌ترين آن‌ها، استاد غلامرضا سازگار و مرحوم حاج محمد علامه باشند.
امروز اما اين دغدغه براي مداحان وجود ندارد. شبكه‌هاي اجتماعي فراواني روي تلفن همراه و سايت‌ها و وبلاگ‌هاي زيادي در اينترنت هستند كه به انتشار شعرهاي مناسب مشغول‌اند. منتها اگر مداح بخواهد شعري بخواند كه به اصطلاح «تك» باشد، بايد باز هم به شاعراني مَراجعه كند كه كار‌هايشان هنوز چاپ نشده يا در جايي نشر نيافته است.
مرور مقاتل و مطالعه تاريخ كربلا نيز از جمله كارهايي است كه يك مداح بايد آن را در آستانه محرم، جدي‌تر از قبل دنبال كند تا به بيان اشتباه تاريخ و تحريف مقتل متهم نشود.
۲. شعر‌ها را ضبط كنيد: به خدمت گرفتن دستگاه ضبط براي صوتي كردن شعرهايي كه يا در حافظه داريد يا دست‌نوشته آن در اختيار شماست، اين سروده‌ها را در يك آرشيو كم حجم جمع مي‌كند، اما فايده مهم‌تر اين است كه با ضبط كردن شعر با صداي خودتان، هم آن شعر‌ها را زود‌تر حفظ خواهيد كرد و هم بعداً آن‌ها را راحت‌تر پيدا مي‌كنيد. كافي است هر شعر يا اشعار هر يك از ذوات مقدس را به يك نام در رايانه يا گوشي تلفن همراه خود ذخيره كنيد. اين روش را مداحان سنتي با ضبط‌هاي صوت قديمي انجام مي‌دادند و خوب هم جواب مي‌گرفتند.
۳. استراحت كافي داشته باشيد: محرم و صفر، جدي‌ترين زمان آزمون يك مداح است و او در اين دو ماه، نه شب دارد و نه روز. هم بايد به مجالس متعددش برود و هم آنچه از ذخيره مطالعاتي و شعري‌اش كم شده، جبران كند. بنابراين، قبل از آنكه محرم از راه برسد، طوري بايد برنامه‌ريزي كند كه خواب او كافي باشد. شب‌ها زود‌تر خوابيدن به يك مداح كمك مي‌كند كه بعد از اذان صبح و انجام فريضه، هنگامي كه خانواده‌اش استراحت مي‌كنند، بتواند به حفظ شعر و مرور مطالب بپردازد.
۴. سبك‌آفريني كنيد: نه تنها امروز كه مداحان گذشته را نيز با سبك‌هاي خاصشان مي‌شناسند. تفاوت حاج سيدمحمد موسوي سجاسي، حاج ذبيح‌الله ترابي، حاج منصور ارضي يا حاج محمود كريمي در سبك‌هايشان است و جامعه مخاطبان، آن‌ها را با سبك‌هاي اختصاصيشان مي‌شناسد. گوش دادن به آواز خوانندگان موسيقي سنتي و به كار بردن آن سبك‌ها، نه شايد كه حتماً روشي تقليدي است. اين كار هرچند متناسب هم باشد، اما شنوندگان را به ياد خواننده اصلي مي‌اندازد. براي ايجاد سبك، حتماً بايد با دستگاه‌ها و رديف‌هاي آوازي ـ ولو مختصر ـ آشنا باشيد. هميشه يك دستگاه كوچك ضبط صدا همراه خود داشته باشيد تا در هر موقعيتي كوچك‌ترين جرقه‌هاي ذهني خود را به عنوان سبك اختصاصي ثبت كنيد.
۵. پرهيز غذايي داشته باشيد: خوردن بعضي غذا‌ها براي يك مداح در تمام طول سال ممنوع است، اما در آستانه محرم بايد بر مراقبت‌هايش اضافه كند. استفاده از غذاهاي چرب، تند، سرد و پركالري، علاوه بر حنجره، گردش خون و ميزان آمادگي آنان را دچار مشكل مي‌كند. اگر سرخ كردني‌ها، اثر مستقيمي بر صدا مي‌گذارند، مواد قندي و خوراكي‌هاي چرب، يك مداح را دچار خستگي زودرس مي‌كنند. ميوه‌هايي مانند انگور و خربزه نيز دشمن حنجره به شمار مي‌روند.
۶. سفر برويد: اگر قبل از فرا رسيدن ماه محرم امكان مسافرت داريد، حتما از اين امكان استفاده كنيد. از قديم، نيمه دوم ماه ذيحجه، فصل سفر اغلب مداحان به مشهد مقدس بود و هر كه را در تهران نمي‌توانستيد پيدا كنيد، اين ايام او را كنار مرقد رضوي مي‌ديديد. اين كار، مدد جستن از حضرت ثامن‌الحجج (ع) براي آبروداري ذاكران اهل بيت (ع) در ماه محرم نيز قلمداد مي‌شد. علاوه بر اين، سفر به نقاط خوش آب و هوا، دوري از آلودگي شهرهاي بزرگ و تنفس در هواي سالم، توان صوتي يك مداح را افزايش مي‌دهد.
عقيق/ حميد محمدي محمدي