هیئتی‌ها بخوانند
هیئت‌های مذهبی باید کلاس درس باشد. یعنی این‌طور می‌‌فرمایند که اگر کسی ۱۰ جلسه یا یک دهه رفت پای منبری نشست، آخر دهه احساس کند یک مطلب را فهمیده است.
پايگاه اطلاع‌رساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله العظمي خامنه‌اي، رهبر معظم انقلاب، با انتشار مطلبي ويژگي‌هاي هيئت‌هاي مذهبي از ديدگاه ايشان را تبيين كرد.
در اين مطلب آمده است:
هيئت‌هاي مذهبي داراي چند ويژگي هستند كه آن‌ها را از ساير تشكل‌ها و جمع‌ها جدا مي‌سازد: اولين ويژگيشان اين است كه توسط مردمي كه علاقه‌مند به اسلام و ائمهٔ طاهرين عليهم‌السلام هستند اداره مي‌شوند و بر محور عشق به ائمهٔ طاهرين عليهم‌السلام تشكيل شده‌اند. ويژگي دوم اين است كه هزينه‌هاي اين هيئتها توسط خود مردم تأمين ميشود و نه دستگاه‌هاي دولتي و حكومتي. ويژگي سوم هم اين است كه سه عنصر «مردم»، «روحانيت» و «مداح» در اين هيئتها جمع شده‌اند. «مردم» هيئت را تشكيل مي‌‌دهند و هزينه‌‌هايش را تأمين ميكنند، «روحاني» به‌عنوان كسي كه معرفت و محبت به ائمه عليهم‌السلام را گسترش مي‌دهد، و «مداح» هم به‌عنوان هنرمندي كه مي‌تواند اين محتوا را به دل و جان مردم منتقل كند در هيئت حضور دارد.
هيئت‌هاي مذهبي در طول تاريخ به‌خصوص در طول تاريخ تشيع در ايران، عامل اصلي گسترش فرهنگ اسلامي در بين مردم و نهادينه كردن آن بوده‌اند. رهبر معظم انقلاب راجع به اين موضوع فرموده‌اند: «ما مسلمان‌ها و به‌خصوص ما شيعيان، امتيازي داريم كه ديگر مليت‌ها و اديان اين امتياز را به قدر ما ندارند و آن عبارت است از اجتماعات ديني كه به شكل روبه‌رو، چهره به چهره، نفس به نفس تشكيل ميشود كه اين را در جاهاي ديگر دنيا و در اديان ديگر كمتر ميشود پيدا كرد. هست؛ نه به اين قوّت، نه به اين وسعت، نه به اين تأثيرگذاري و محتواهاي راقي.» (۱۳۸۷/۴/۴)
توصيه‌هاي رهبر انقلاب به هيئات:
توصيه‌هايي كه رهبري در مورد هيئات مذهبي مطرح ميكنند، زياد و متنوع است اما مي‌توان آن‌ها را به‌طور كلي در شش دسته طبقه‌بندي كرد:
۱. فضاي هيئت
دربارهٔ فضاي جلسات، حضرت آقا معتقدند كه بايد تلفيقي از عنصر «منطق» و «عاطفه» باشد. ايشان معتقدند اساس حركت تشيع بر «منطق قوي» و «عواطف» استوار است. يعني اگر جلسه‌اي باشد كه بحث‌هاي استدلالي آن زياد باشد، اما بحث‌هاي محبتي و عاطفي آن كم باشد، اين جلسه معمولاً نمي‌تواند مخاطب را جذب خودش كند. افراد معمولاً سراغ جلسه‌اي ميروند كه بخشي از آن استدلال باشد و بخشي هم عاطفه. اين امتزاج عاطفه و استدلال هميشه مورد تأكيد رهبر انقلاب بوده است. ايشان فرموده‌اند: «اولاً اساس حركت عمومي تشيع علاوه بر منطق قوي بر عواطف بود. از روز اول تا امروز در كنار عقل، عشق حضور جدي داشت؛ براي همين هم حركت تشيع نابود نشد يعني از بين نرفت و الا بايد صد مرتبه در امواج متلاطم سياست‌هاي متعرض و عنان‌آلود نابود شده بود. منطق قوي است. يعني صرف عواطف نيست، اما منطق تنها هم نيست. عواطف هم با آن درآميخته است. اين از آن‌جاهايي است كه عقل و عشق با هم مي‌سازد.» (۱۳۸۱/۷/۲۰)
۲. منبر
ايشان در جلسه‌اي در جمع فعالان هيئت‌هاي رزمندگان اسلام دربارهٔ اهميت و كاركرد منبر در هيئت فرمودند: هيئت‌هاي مذهبي بايد كلاس درس باشد. يعني اين‌طور مي‌‌فرمايند كه اگر كسي ۱۰ جلسه يا يك دهه رفت پاي منبري نشست، آخر دهه احساس كند يك مطلب را فهميده است. مثلاً فهميده باشد كه خواص و عوام عاشورا چه كساني بودند و چه موضوعاتي موجب شد تا عده‌اي در برابر امام معصوم عليه‌السلام قرار بگيرند و او را به شهادت برسانند. لذا ايشان در مورد بحث منبر مي‌‌فرمايند كه عزاداري را واقعاً به معناي حقيقي كلمه بايد به صورت كلاس درس دربياوريم. اين حالت را ما الان كم مي‌بينيم، به‌خصوص در هيئتها كم مشاهده ميشود. اين جزو نقص‌هاي كار كنوني كشور ما است. اين همه مجالس عزا و اين همه مناسبت‌هاي مربوط به وفات و شهادت و مواليد ائمه عليهم‌السلام كه اجتماعات مردم را به صورت طبيعي به وجود مي‌‌آورند يك فرصت بسيار بزرگي است و فرمودند از اين فرصت‌ها بايد شما استفاده كنيد. (۱۳۸۶/۸/۲)
۳. هيئت نبايد سكولار باشد
در جلسه‌اي كه سال گذشته اعضاي ستاد مركزي هيئت رزمندگان اسلام خدمت حضرت آقا رسيدند، بنده صحبت كردم و اشاره داشتم كه ما در هيئتها به شعرا و سخنرانان خودمان گفتيم كه بايد به دغدغه‌هاي نظام اسلامي كه دغدغهٔ مردم هم هست پرداخته شود و از اين جلسات بايد براي بصيرت‌افزايي استفاده شود. ايشان هم بعداً در خلال صحبت خود به همين موضوع اشاره كردند و فرمودند: «يك نكته هم همين مطلبي است كه آقاي نجات اشاره كردند كه درست هم هست. هيئتها نمي‌توانند سكولار باشند؛ هيئتِ امام حسينِ سكولار ما نداريم! هركس علاقه‌مند به امام حسين است، يعني علاقه‌مند به اسلام سياسي است، اسلام مجاهد است، اسلام مقاتله است، اسلام خون دادن است، اسلام جان دادن است؛ معناي اعتقاد به امام حسين اين است. اين‌كه آدم در يك مجلس روضه يا هيئت عزاداري مراقب باشد كه نبادا وارد مباحث اسلام سياسي بشود، اين غلط است.»
يعني هيئت اين نيست كه به سياست كاري نداشته باشد؛ چون بعضي سخنران‌ها عادت كردند كه ميگويند ما سياسي نيستيم. رهبر انقلاب معتقدند اين عبارت، عبارت صحيحي نيست. ايشان فرموده‌اند: «يكي از خصوصيات ائمهٔ طاهرين اين بوده كه همهٔ آن‌ها مبارزين و مجاهيدن في‌سبيل الله بودند. يكي از ائمهٔ طاهرين را سراغ نداريد كه اين‌ها در موضع مجاهدت و مبارزه قرار نداشته باشد.» (۱۳۸۲/۸/۲)
اين آموزه و اين خط همان عاملي است كه موتور محركهٔ شيعه را به كار انداخته است و ما بعد از ۱۳۰۰ سال از ظهور اسلام، شاهد هستيم پرچم شيعه در مناطقي از جهان اسلام بلند شده و اين مسأله باعث عصبانيت سياسيون، متعصبين و متحجرين منطقه و جهان شده است. ما قبل از انقلاب با تمسك به همين آموزه‌ها مبارزه ميكرديم. شهادت‌طلبي‌ها و مبارزهٔ ما با طاغوت از همين منبر‌ها شروع شد. يعني اين‌كه حضرت امام رحمه‌الله عصر روز عاشوراي سال ۴۲ تشريف مي‌برند به مدرسهٔ فيضيه و آن منبر معروف خود را ميروند و خطاب به شاه ميگويند كه‌اي جناب شاه! من به تو نصيحت مي‌كنم، دست از اين اعمال و رويه بردار، من ميل ندارم كه اگر روزي ارباب‌ها بخواهند تو بروي، مردم شكرگزاري كنند؛ من نمي‌خواهم تو مثل پدرت بشي و شروع ميكنند به شاه نصيحت كردن. بنابراين حضرت امام در برهه‌هاي مختلف از عاشورا و تاسوعا و اربعين و محرم و صفر استفاده كردند براي پيروزي نهضت عليه رژيم. اين يعني هيئت سياسي.
همچنين پس از پيروزي انقلاب هم ما از اين ظرفيت استفاده كرديم. يعني ما در دفاع مقدس با تمسك به مبارزه و شهادت‌طلبي ائمه عليهم‌السلام بود كه رزمندگان خودمان را تشويق ميكرديم؛ رزمندگان ما با سربندهاي «يا فاطمة‌الزهرا» و «يا حسين» به جبهه‌ها رفتند و در آن‌جا هم مي‌گفتند كه ما مي‌خواهيم همان‌طور كه امام حسين عليه‌السلام شهيد شد، ما هم شهيد بشويم.
پس معرفت‌زايي و شناخت بايد از مهم‌ترين كاركردهاي هيئت باشد. يكي از مهم‌ترين كار‌ها اين است كه به مردم بگوييم «هويت حسيني» و «هويت يزيدي» در دوران حاضر مربوط به چه كساني است. چنان‌چه رهبر انقلاب فرموده‌اند: «فهميدن قضيهٔ عاشورا فقط در تاريخ نيست، در هر زماني بايد ديد عناصر تشكيل‌دهندهٔ هويت يزيدي كجا پيدا ميشود؟ آن‌گاه در مقابلش بايد عناصر تشكيل دهندهٔ هويت حسيني را به ميدان آورد. منبر بايد انسان‌ساز باشد، انديشه‌ساز باشد. روضه و نوحه و سينه‌زني بايد فضا را از مسائل زندهٔ حسيني، معرفت و آگاهي پر كند.» (۱۳۸۷/۱/۲۳)
۴. مداح هيئت
راجع به مداحي به‌طوركلي نظر رهبر انقلاب اين است كه اگر محتواي شعر و نوع خواندن آن مداح هنرمندانه باشد بعضاً تأثيرش از دو يا سه منبر هم بيشتر است. بار‌ها ايشان در صحبت‌هاي خود فرموده‌اند كه مداح باعث «معرفت‌افزايي» به افراد ميشود. ايشان مداحي را «جوشاندن چشمه‌هاي عواطف در دلها» مي‌‌دانند: «مداحي، معرفت‌افزائي است. مداحي، پراكندن معرفت و حكمت و اميد و عقيدهٔ راسخ است. مداحي، جوشاندن چشمه‌هاي عواطف در دلها است؛ با استفادهٔ از هنر شعر، هنر آواز، هنر اجرا.» (۱۳۹۲/۲/۱۱)
يك موقع يك فردي راجع به واقعهٔ كربلا داستاني مي‌گويد كه داستانش، هم خيلي زيبا و هم خيلي حزن‌انگيز است؛ آن فردي هم كه مي‌‌شنود متأثر ميشود؛ اما يك فرد ديگري مي‌‌آيد همين داستان زيبا را تبديل به فيلم يا تئا‌تر يا يك اثر هنري مي‌كند و آن وقت خيلي اثر ميگذارد بر قلوب انسان‌ها؛ اثري كه درازمدت است. كار مداح هم مانند كار يك هنرمند است كه يك موضوع را با استفاده از نوا و صداي خوش و هنرمندانه به مخاطب عرضه مي‌كند كه موجب اثرگذاري بيشتر آن ميشود. رهبر انقلاب در يك جايي فرموده‌اند: «در كار مداحيِ شما چند چشمهٔ هنري وجود دارد: شعرتان هنر است؛ صدايتان هنر است؛ آهنگي كه انتخاب مي‌كنيد، هنر است؛ اشارات و كارهايي كه انجام مي‌دهيد، هنر است.» (۱۳۷۷/۷/۱۹) لذا ميگويند در مداحي، شعر خوب و هنرمندانه خواندن بسيار مهم است.
۵. اشعار مداحي
راجع به بحث شعر، حضرت آقا ميگويند شعري را قبول داريم و مي‌گوييم كه اين شعر براي مجلس امام حسين عليه‌السلام خوب است كه واجد چند خصوصيت باشد. فرموده‌اند شعر بايد «محكم»، «قوي»، «خوش‌مضمون» و «قانع‌كننده» باشد: «شعر شما بايد خوب، محكم، قوي، خوش مضمون و قانع‌كننده باشد. گاهي قصيده‌اي كه شما مي‌خوانيد، به اندازهٔ چند منبرِ يك منبريِ خوش بيان تأثير ميگذارد. گاهي يك بيت شعرِ بجا به قدر يك كتاب قيمت دارد. اين‌ها آسان و مجاني به‌دست نمي‌آيد. انسان بايد زحمت بكشد، كار و تلاش كند، شعر خوب را بيابد، آن را حفظ كند و بخواند.» (۱۳۷۷/۷/۱۹)
دربارهٔ خصوصيت ديگر شعر فرموده‌اند كه بايد داراي مفاهيم اسلامي باشد و صرف قشنگ و جذاب بودن كفايت نمي‌كند. مثلاً بعضي از اشعاري را كه مداحان مي‌خوانند قشنگ است و آدم خوشش مي‌‌آيد، اما هيچ مفهوم اسلامي همراهش نيست. افراد هم مي‌آيند و همراهش گريه ميكنند اما معرفتي در آن نهفته نيست. به همين دليل ايشان فرموده‌اند: «يكي از چيزهايي كه بايد در اين اشعار باشد، عبارت از مفاهيم بلند اسلامي - مثلاً در باب توحيد يا نبوت - است. بهترين اشعار قدما در باب توحيد و نبوت، همين مدايحي است كه شعراي بزرگ ما در مقدمهٔ ديوان‌ها و مثنوي‌هايشان ذكر كرده‌اند و گفته‌اند.» (۱۳۶۸/۱۰/۲۸)
۶. سبك و آهنگ مداحي
دربارهٔ سبك‌هايي هم كه مداحان براي سرود‌ها و نوحه‌هاي خود در ايام ولادت و شهادت انتخاب ميكنند نيز ايشان توصيه‌ها و نكاتي دارند. اولين نكته‌اي كه ايشان راجع به سبك روي آن تأكيد دارند، «توجه به موسيقي اصيل ايراني» است؛ ايشان معتقدند بسياري از گوشه‌هاي موسيقي ايراني برگرفته از مرثيه‌ها و مداحي‌ها است. يعني بسياري از موسيقي‌هايي كه الان مرسوم است و آهنگسازان ما در دستگاه‌هاي مختلف مي‌سازند، برگرفته از مرثيه‌هاي مداحي‌هاي قديمي در ايران است. بنابراين مداحان مي‌توانند از اين موسيقي اصيل سنتي ايران كه اتفاقاً داراي تنوع زيادي هم هست براي ساخت سبك‌ها و آهنگ‌هاي خود استفاده كنند: «ما در قديم از زبان موسيقي‌دان‌هاي معروف شنيده بوديم كه مي‌گفتند موسيقي اصيل ايراني را نوحه‌خوان و شبيه‌خوان‌ها حفظ كرده‌اند؛ موافق‌خوان، مخالف‌خوان، علي‌اكبرخوان، قاسم‌خوان. هر كدام يك دستگاهي را به اين‌ها مي‌دادند كه بايد در آن دستگاه بخوانند. اين موجب شد كه موسيقي نانوشتهٔ ايراني - كه نه نُت داشت، نه نوشته داشت و نه چيز ديگري داشت - بتواند برسد به دست كساني كه اين‌ها را با نُت و شيوه‌هاي جديد بتوانند ثبت و ضبط كنند.» (۱۳۸۶/۴/۱۴)
نكتهٔ بعدي «پرهيز از تقليد غلط از سبك‌هاي غربي» است. ايشان معتقدند از سبك‌هاي غربي بايد پرهيز شود و در جاهاي مختلفي بر اين موضوع تأكيد كرده‌اند: «خوانندهٔ جلسهٔ مداحي، ناگهان بيايد آهنگ‌هاي اروپائي را - آن هم به شكل غلط و نابلد بنا كند خواندن؛ سبك‌هائي كه فرض كنيد حالا فلان خوانندهٔ غربي يا مقلد عربِ آن غربي يك‌وقتي خوانده، ما اين را از او ياد بگيريم و بنا كنيم خواندن! كه قبل از انقلاب هم متأسفانه همين كار‌ها را كردند. موسيقي اصيل ايراني را كه مي‌توانست نوع حلال هم داشته باشد - البته همان موسيقي اصيل، يك نوعش هم حرام است؛ فرقي بين ايراني و غير ايراني نيست - همان را هم ضايع كردند. البته بعد از انقلاب بهتر شد؛ اما حالا مثلاً مداح يا خوانندهٔ ما بيايد در راديو و تلويزيون به تقليد - آن هم غلط - آهنگ غربي يا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ايمان و در مجلس معنويت تكرار كند، اين درست نيست؛ اين غلط است.» (۱۳۸۶/۴/۱۴)
به همين دليل هم ايشان به مداحان توصيه ميكنند كه خودشان آهنگ بسازند: «خودتان آهنگ بسازيد. اين همه ذوق و اين همه هنر وجود دارد. يقيناً در جمع علاقه‌مندان به اين جريان كساني هستند كه مي‌توانند آهنگ‌هاي خوبِ مخصوص مداحي بسازند؛ آهنگ عزا، آهنگ شادي.» (۱۳۸۴/۵/۵)
توصيه رهبر انقلاب درباره مراسم حسينيه امام خميني
حضرت آقا دربارهٔ جلسات حسينيه چند نكته را هم تذكر داده‌اند؛ مثلاً اين‌كه گفته‌اند چون مردم از يكي دو ساعت قبل از شروع جلسه به اين‌جا مي‌آيند و مي‌نشينند، برنامه‌ها طوري تنظيم شود كه وقت مردم تلف نشود. به همين خاطر دفتر مقام معظم رهبري برنامهٔ نماز‌هاي ظهر و عصر ماه مبارك رمضان را اين‌گونه تنظيم كرده كه از يك ساعت قبل از اذان ظهر برنامهٔ قرائت قرآن شروع شود. يا در ايام محرم و فاطميه، آقاي فلاح‌زاده از نيم ساعت قبل از اذان مي‌آيند و مسائل شرعي را مطرح ميكنند. اين باعث ميشود كه وقت مردم بيهوده نگذرد.
در جلساتتان كتاب بخوانيد
ايشان يك‌بار خودشان به من فرمودند كه در اين جلساتي كه داريد، بعضي از كتاب‌هاي خوب را بياوريد و از روي آن‌ها براي حاضران بخوانيد. حالا ممكن است اين كتاب‌ها خاطرات رزمندگان باشد يا غيره. اين باعث ميشود كه افراد به كتاب خواندن عادت كنند. چون مردم عموماً عادت ندارند به كتاب خواندن. ما هم با توجه به همين مسأله در جلسات خودمان، بعضاً اين كار را انجام داديم.