«چاووشی خوانی» سنتی که نیاز به توجه دارد
این سنت تقریباً در دوران معاصر متروک شده و‌گاه به صورت پراکنده دیده می‌شود. با این حال، شاید این عاشورا فرصتی باشد که بار دیگر شاهد چاووشی خوانی باشیم و این سنت در روزهای پیش رو احیا شود؛ آیا در این زمینه گامی برداشته خواهد شد؟
چاووشي‌خواني يكي از سنت‌هاي بسيار تاريخي است كه براي محرم نيز بسيار مورد توجه بوده، ولي در گذر زمان به سنتي متروك بدل شده است؛ سنتي كه بايد احيا شود و در مجالس عزاداري سرور و سالار شهيدان امام حسين (ع) مورد توجه قرار گيرد؛ اما چاووشي خواني دقيقاً چيست و در محرم چگونه بوده است؟
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، از قرن‌ها پيش بين شيعيان آل محمد (ع) چنين سنتي رايج بوده كه براي تشرف يا رفتن زوار به اماكن مقدس و مشاهد مشرف اولاً چند شب قبل از حركت زوار، چاووشي را دعوت مي‌كردند و به او مي‌گفتند: «چون ما قصد تشرف و رفتن به فلان زيارت را داريم، شما بالاي بام خانه ما برو و با خوانندگي و چاووشي‌كردن رفتن ما را به مردم اطلاع بده».
چاووش‌خوان چند شب پياپي بر بام خانه زوار مي‌رفت و اشعاري را درباره فضيلت رفتن به مكه مكرمه، مدينه منوره، كربلاي معلي و مشهد مقدس امام رضا (ع) و زيارتي كه زوار و صاحبخانه قصد رفتن به آنجا را داشتند، با صداي بلند مي‌خواند و با خوانندگي و چاووشي مردم شهر و محل را آگاه مي‌كرد كه از اين خانه و محل يك يا چند نفر قصد سفر به مكه مكرمه، كربلاي معلي و مشهد مقدس حضرت امام رضا (ع) را دارند؛ بنابراين اگر ديگران هم مايل‌اند به اين زيارت، مشرف و با اين زوار همسفر شوند، خود را آماده كرده و هر چه زود‌تر بدين‌وسيله قصد خود را اعلام كنند.
ثانياً روز حركت زوار، چاووش‌خوان به بام خانه زوار مي‌رفت و با خواندن اشعار چاووشي و مناسب به مردم شهر و محل اعلام مي‌كرد كه زوار عازم حركت هستند. با شنيدن صداي چاووش دوستان و آشنايان و همسايگان خاص ارحام و بستگان زوار جلو در خانه او اجتماع و زوار را تا مدخل و دروازه شهر يا آخُر قريه و آبادي با كمال احترام بدرقه و همراهي مي‌كردند.
چاووش هم اشعار مناسبي مي‌خواند و همراهان زوار با صداي بلند و دسته‌جمعي شعار «بر محمد و آل او صلوات» سر مي‌دادند. وقتي به مدخل شهر و آخر آبادي مي‌رسيدند، همگي با زوار روبوسي و خداحافظي و وداع مي‌كردند، به آن‌ها التماس دعا مي‌گفتند، براي سلامتيشان دعا و در نهايت مراجعت مي‌كردند.
آن گونه كه «خيمه» روايت مي‌كند، چند روز پس از رفتن زوار، بستگان آن‌ها آشي را به عنوان آش پشت‌پا براي سلامتي زوار مي‌پختند و قربـة الي الله بين مردم تقسيم مي‌كردند.
هنگام بازگشت زوار هم چاووشي را دعوت مي‌كردند، با جمعي از دوستان و آشنايان خاص ارحام و بستگانِ زوار به مدخل و دروازه شهر مي‌رفتند و به انتظار رسيدن قافله زوار مي‌ايستادند. وقتي قافله زوار از راه مي‌رسيد، ضمن استقبال از آن‌ها با چاووشي كردن و ذكر شعارهاي مذهبي و دسته‌جمعي همراهان زوار را به خانه و منزل مي‌رساندند و جلو در خانه هم گوسفندي را قرباني مي‌كردند، اسپند در آتش مي‌ريختند و گلاب بر مردم مي‌پاشيدند؛ سپس همه را به خانه مي‌بردند و از آن‌ها پذيرايي مي‌كردند. زوار را هم سنت بر اين بود، تا يك هفته در خانه بنشيند و ارحام و آشنايان از راه دور و نزديك به ديدن آن‌ها بيايند. هنگام ظهر و شب هر كه در خانه مي‌ماند، از نهار و شام و وليمه زيارت بهره‌مند مي‌شد.
اين سنت و عمل مذهبي اولاً تبليغي در جامعه براي رفتن به اماكن مقدس و مشاهد مشرف بود و مردم را بدين‌وسيله بر آن تشويق و ترغيب مي‌كرد. ثانياً مقام و مرتبه ولايت و خاندان رسالت را كه ستون محكم اسلام هستند، فراوان تجليل و تعظيم و تبليغ مي‌كرد و ثالثاً براي كساني كه در راه اظهار ولايت و عرض مودت به پيشوايان دين زحمت زيادي متحمل مي‌شدند، اموالي را در اين راه مصرف مي‌كردند و به زيارت آن‌ها مشرف مي‌شدند، ارزش و احترام زيادي قائل مي‌شد.
همه اين كار‌ها، سنت و اعمال مشروع و مقدس و مطلوب و مرضي شرع مقدس و خداي تبارك و تعالي بوده كه متأسفانه اكنون به علت بي‌توجهي مردم به آثار و فوايد آن در حال فراموشي و ترك‌شدن يا تضعيف‌شدن است. برادران ايماني به ويژه مسئولان محترم مربوط بايد هرچه زود‌تر همت و كوشش كنند تا اين سنت و شعار مذهبي در همه جاي جامعه ما اقامه و اجرا شود و آنچه به نفع دين و مذهب و اجتماع و اعتقادات مذهبي مردم ماست، از بين نرود.
چاووشي براي ماه محرم به اين صورت بوده كه از ديرباز به مناسبت نزديك‌شدن ماه محرم و سالگرد شهادت حضرت سيدالشهداء (ع) و ياران باوفاي آن حضرت، يكي دو ماه قبل از محرم دستجات سقايي و سقاخوانان هر شهر و قريه‌اي ابتدا هفتگي و پس از عيد غدير تا ماه محرم در همه شب‌ها در خانه‌ها و محلات مختلف اجتماع مي‌كردند، بعد از ذكر مدح و منقبت اهل بيت رسالت به ذكر نوحه‌سرايي سقايي امام حسين (ع) و نزديك‌شدن ماه محرم مي‌پرداختند و بدين‌وسيله مردم شهر و قريه به ويژه دستجات حسيني را به فرا رسيدن و نزديك‌شدن ماه محرم و استقبال و آمادگي از ماه عزاي امام حسين (ع) و سالگرد قيام عاشورا آگاهي و آماده‌باش مي‌دادند.
در بعضي اماكن هم جمعي بر پشت‌بام حسينيه‌ها و تكايا و امامزاده‌ها مي‌رفتند و به صداي بلند و دسته‌جمعي نوحه‌سرايي و چاووشي براي آمدن ماه محرم مي‌كردند؛ ضمناً روز آخر ماه قربان و اول ماه محرم نيز دستجاتي به نام چاووش‌عزا از محلشان حركت مي‌كردند و به طرف بازار يا زيارت‌ها و حسينيه‌ها و تكايا مي‌رفتند و به سقاخواني و نوحه‌سرايي مي‌پرداختند. آن‌ها را هيأت چاووش‌عزا و چاووش‌خوان ماه محرم مي‌ناميدند.
در خصوص اين سنت پژوهش‌هايي شده اما اين سنت تقريباً در دوران معاصر متروك شده و‌گاه پراكنده ديده مي‌شود و بيشتر برنامه‌هاي آيييني و مناسبتي درباره چاووشي خواني برگزار شده، حال آنكه چاووشي بايد يك امر فراگير باشد و فراگير شدن دوباره‌اش نيز اصلاً دشوار و پيچيده نيست. با اين اوصاف، شايد اين عاشورا فرصتي باشد تا بار ديگر شاهد چاووشي خواني باشيم و اين سنت در روزهاي پيش روي احيا شود؛ آيا در اين زمينه گامي برداشته خواهد شد؟