فرق بین مسلمان و مؤمن چیست؟

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، در پاسخ اين مركز كه آن را در اختيار ايسنا قرار داده، آمده است:
«در اصطلاح، ايمان عبارت است از:
اعتقاد قلبي، اقرار زباني و عمل كردن اعضا به اركان دين و قبول شريعت.
اميرالمؤمنين عليه‌السلام در تبيين ايمان مي‌فرمايد: «الْإِيمَان ُتَصْدِيق ٌبِالْجَنَان ِو َإِقْرَار ٌبِاللِّسَان ِو َعَمَل ٌبِالْأَرْكَان‏؛ (۱) ايمان تصديق به قلب و اظهار و اعتراف به زبان و عمل به جوارح و اعضاست.
در سوره حجرات آيه ۱۴ مي‌‏خوانيم: «قالَتِ الْأَعْراب ُآمَنَّا قُل ْلَمْ تُؤْمِنُوا و َلكِن ْقُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمان ُفِي قُلُوبِكُمْ...».
(اعراب باديه‏ نشين گفتند: ايمان آورده‏‌ايم، به آن‌ها بگو: شما ايمان نياورده‏‌ايد، بگوئيد اسلام آورده‏‌ايم، ولي هنوز ايمان وارد قلب شما نشده است).
در اينجا اين سؤال مطرح مي‌‏‌شود كه تفاوت اسلام و ايمان چيست؟
طبق اين آيه تفاوت «اسلام» و «ايمان»، در اين است كه «اسلام» شكل ظاهري قانوني دارد، و هركس شهادتين را بر زبان جاري كند، در سلك مسلمانان وارد مي‌‏‌شود، و احكام اسلام بر او جاري مي‌‏‌گردد.
ولي ايماني كه امر واقعي و باطني است و جايگاه آن قلب آدمي است، نه زبان و ظاهر او.
مسلمان در صورتي مؤمن است كه در باطن نيز مطيع باشد، و اگر تنها به زبان اظهار طاعت كرد مسلمان است نه مؤمن، لازمه ايمان اقرار قلبي با فروتني، و تقرب آگاهانه است.
«اسلام» ممكن است انگيزه‏‌هاي مختلفي داشته باشد، حتي انگيزه‏‌هاي مادي و منافع شخصي، ولي «ايمان» حتما ً از انگيزه‏‌هاي معنوي، از علم و آگاهي، سرچشمه مي‌‏‌گيرد، و‌‌ همان است كه ميوه حيات‏بخش تقوي بر شاخسارش ظاهر مي‌‏‌شود.
اين‌‌ همان چيزي است كه در عبارت گويائي از پيغمبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله آمده است: «الاسلام علانية، و الايمان في القلب؛ (۲) اسلام امر آشكاري است، ولي جاي ايمان دل است».
و در حديث ديگري از امام صادق عليه السلام مي‌‏‌خوانيم: «الاسلام يحقن به‌الدم و تؤدي به‌الامانة، و تستحل به‌ الفروج، و الثواب علي الايمان؛ (۳) با اسلام خون انسان محفوظ، و اداي امانت او لازم، و ازدواج با او حلال مي‌‏‌شود، ولي‌ ثواب بر ايمان است».
و نيز به همين دليل است كه در بعضي از روايات مفهوم «اسلام» منحصر به اقرار لفظي شمرده شده، درحالي كه ايمان اقرار توأم با عمل معرفي شده است «الايمان اقرار و عمل، و الاسلام اقرار بلاعمل». (۴)
همين معني به تعبير ديگري در بحث «اسلام و ايمان» آمده است، «فضيل بن يسار» مي‌‏‌گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم فرمود: «ان الايمان يشارك الاسلام، و لا يشاركه الاسلام، ان الايمان ما وقر في القلوب، والاسلام ما عليه المناكح و المواريث و حقن الدماء؛ (۵) ايمان با اسلام شريك است، اما اسلام با ايمان شريك نيست (و به تعبير ديگر هر مؤمني مسلمان است، ولي هر مسلماني مؤمن نيست). «ايمان» آن است كه در دل ساكن شود، اما «اسلام» چيزي است كه قوانين نكاح و ارث و حفظ خون بر طبق آنجاري مي‌‏‌شود».
ولي اين تفاوت مفهومي در صورتي است كه اين دو واژه در برابر هم قرار گيرند، اما هرگاه جدا از هم ذكر شوند، ممكن است اسلام بر‌‌ همان چيزي اطلاق شود كه ايمان بر آن اطلاق مي‌‏ شود، يعني هر دو واژه در يك معني استعمال گردد. (۶)
پي نوشت‌ها: ۱. علامه مجلسي، بحارالانوار، ج۶۶، ص۷۴، اسلاميه‏، تهران‏، مكرر
۲. ه‌مان، ج۶۵، ص۲۳۹
۳. شيخ كليني، اصول كافي، ج۲، ص۲۴، دارالكتب الاسلاميه، تهران، ۱۳۶۵ش
۴. ه‌مان
۵. ه‌مان، ج۲، ص۲۶
۶. مكارم شيرازي ناصر، تفسيرنمونه، ج‏۲۲، ص۲۱۰، دارالكتب الإسلامية، تهران، ۱۳۷۴ ش»