کدام آیات قرآن درباره اعتکاف است؟
مرکز ملی پاسخگویی سوالات دینی به این سؤال که «چه آیاتی در قرآن کریم، درباره مراسم اعتکاف و آداب آن ذکر شده است؟» پاسخ داد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، در پرسش و پاسخ آمده است:
«پرسش: چه آياتي در قرآن كريم، درباره مراسم اعتكاف و آداب آن ذكر شده است؟
پاسخ: آياتي كه درباره اعتكاف نازل شده، عبارت است از:
۱. «…وَ عَهِدْنَآ إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّآئِفِينَ وَ الْعَكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ؛ (۱) و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براي طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجده كنندگان پاك و پاكيزه كنيد.»
اين آيه شريفه اشاره دارد به پيماني كه خداوند متعال از حضرت ابراهيم (ع) و فرزند بزرگوارش گرفته است تا خانه خدا را براي طواف كنندگان و كساني كه در آن جا مي‌خواهند معتكف شوند پاكيزه كنند.
۲. «… وَأَنتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَجِدِ…؛ (۲) … و در حالي كه در مساجد مشغول اعتكاف هستيد…» در اين آيه شريفه چهار دستور الهي بيان شده است؛ از جمله آن چهار حكم، انجام دادن واجبات و مستحبات و ترك كردن برخي مباحات در حال اعتكاف در مساجد است.
چنان كه مشخص است، آيه اول، مسئله اعتكاف را در مسجدالحرام و اطراف خانه خدا و آيه دوم، اجراي اين عمل الهي را در كليه مساجد بيان كرده است.
آنچه در قرآن كريم درباره اعتكاف مشاهده مي‌شود، كلي است. جزئيات مراسم اعتكاف و آداب آن در روايات و كتب فقهي بيان شده است.
ضمناً آيه ۹۰ سوره طه؛ ۱۳۸ سوره اعراف؛ ۵۱ تا ۵۳ سوره انبياء و ۶۹ تا ۷۴ سوره شعراء؛ مسئله اعتكاف را درباره بت‌پرستان كه حاكي از جمع شدن به دور بتان و انجام دادن مراسم بت پرستي است، بيان مي‌كند.
اعتكاف، از نظر معناي لغوي، به معناي «محبوس ماندن» و «مدت طولاني در كنار چيزي بودن» است، ولي وقتي به عنوان يك عبادت از آن ياد مي‌شود، مقصود، «ماندن در مسجد براي عبادت» مي‌باشد كه داراي احكام و آداب مخصوصي است، از جمله آن كه اين مدت دست كم بايد سه روز باشد و در آن سه روز، روزه گرفته شود و يك سري رفتارها و عادات نيز بايد ترك گردد. (۳)
اسلام با رهبانيت و كناره‌گيري از اجتماع، سخت مخالف است و حديث مشهور: «لا رهبانية في الاسلام؛ در اسلام رهبانيت نداريم.» (۴) شاهد اين مطلب است، ولي با توجه به نياز انسان، به خلوت كردن با خداي خود، آن را به گونه‌اي صحيح و پسنديده، مورد توجه قرار داده است و برنامه‌هايي براي او در اين زمينه ترتيب داده است كه از خلوت بسيار ساده و مختصر نماز، شروع مي‌شود و با خلوت شبانه كه براي نماز شب و مناجات شبانه پيشنهاد شده و كمي از خلوت‌هاي اوقات نماز، طولاني‌تر و داراي آداب بيشتري است، ادامه مي‌يابد: «وَ مِنَ الَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَي أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا؛ (۵) و پاسي از شب را از خواب برخيز و قرآن و نماز بخوان. اين يك وظيفه اضافي براي توست؛ اميد است كه پروردگارت تو را به مقامي در خور ستايش برانگيزد. » اين سير تكاملي در برنامه خلوت، پس از تهجد شبانه، با خلوت اعتكاف كه دست كم سه روز ادامه مي‌يابد، كامل مي‌شود كه پيامبر (ص) نيز بر همين اساس، دهه‌هايي را از برخي ماه‌ها، مانند ماه رمضان در مسجد اعتكاف مي‌كردند. (۶) با بيان اين مطالب، فلسفه برنامه اعتكاف روشن مي‌شود و با توجه به اين مطلب است كه انسان مي‌تواند برنامه اعتكاف را هر چه پربارتر نمايد، زيرا مي‌فهمد غرض از اين‌گونه خلوت گزيني‌ها، توسعه و تعميق توجهات خود به خداوند متعال است؛ به همين جهت است كه اگر هر چه از چيزهايي كه بين او و توجه به خدا فاصله مي‌اندازد، بكاهد، از اعتكاف، بهره بيشتري مي‌برد؛ مانند: كم خوردن و آشاميدن، توجه بيشتر به عبادات در حال اعتكاف. در عين حال چون خداوند متعال نخواسته است، شخص مسلمان، ارتباطش از جامعه قطع شود؛ به همين منظور، به او اجازه داده است در ايام اعتكاف، براي انجام وظايف ضروري و عاطفي از مسجد خارج شود؛ اموري مانند: عيادت مريض، تشييع جنازه، تهيّه غذا و لباس مورد نياز و… (۷) خلاصه آن كه انسان بايد به گونه‌اي اعتكاف كند كه خدا از او مي‌خواهد و احكامش در رساله‌ها و كتاب‌ها موجود است، نه آن گونه‌اي كه سليقه و يا احساسات او ايجاب مي‌كند. »
پي‌نوشت‌ها:
۱. سوره بقره، آيه ۱۲۵.
۲. سوره بقره، آيه ۱۸۷.
۳. تفسير نمونه، آيت‌اللّه مكارم‌شيرازي و ديگران، ج ۱، ص ۶۴۹، نشر دارالكتب السلامية.
۴. بحارالانوار، علامه مجلسي، ج ۶۵، ص ۳۱۹، نشر وفاء بيروت.
۵. سوره اسراء، آيه ۷۹.
۶. مفاتيح الجنان، شيخ عباس قمي، ص ۴۰۸، نشر مؤسسه انتشارات عصر ظهور.
۷. عروة الوثقي، سيد يزدي، ج ۲، ص ۲۵۵، نشر مؤسسه علمي.