تفاوت های شنیدن یا خواندن دعا

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، شايسته است كه هر انساني خودش دعا را بخواند تا ثواب بهتري از دعاي مورد نظر ببرد و نبايد در حالت عادي،در مجالس مناجات خواني به شنيدن دعا بسنده نمود، ادله‌اي كه براي اين سخن ارائه مي‌شود عبارت اند از:
1- مشتقاتي كه از ريشه‌ي «دَعَوَ» گرفته مي‌شوند، معمولاً به مواردي منصرفاند كه تكلمي نيز وجود داشته باشد، هر چند در قرآن، در ارتباط با برخي ارتباطات بدون تكلم نيز از اين ريشه، استفاده شده است.
اگر ثواب و اثري در روايات براي دعايي در نظر گرفته شده، براي خواندن از طرف دعا كننده است؛ زيرا خداي متعال دوست دارد صدا و درخواست بنده خود را بشنود، چنانچه پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه وآله) مي‌فرمايد: «از فضل خداوند درخواست كنيد كه او درخواست بنده را دوست دارد». امام صادق (عليه السلام) نيز در اين زمينه مي‌فرمايند: «كه خداوند آن چه در قلب بنده‌اش وجود دارد را مي‌داند، اما دوست دارد كه نيازهاي بندگان به پيشگاه او عرضه شود». 3- اگر اين طور بود كه هركسي بدون اين كه دعايي را بخواند و با خداي خود به زبان خود راز و نياز كند، فقط دعايي را كه ديگري مي‌خواند بشنود، پس چرا اين همه ثواب و فضيلت در باره دعا و مناجات با خدا قرار داده شده است و يا در قرآن كريم دعا به عنوان عبادت شمرده شده است؟! آيا شنيدن فقط راحت طلبي نيست؟! 4- بنده‌اي كه به دعا موفق مي‌شود، صرف نظر از اجابت، به هدف دعا، كه همانا سخن گفتن با پروردگار است، دست يافته و اوج مقام بندگي را درك كرده است و كسي هم كه بندگي خدا را كند، خداي متعال به او توجه مي‌كند؛ چنان چه خداي متعال در قرآن كريم مي‌فرمايد: «بگو: اگر دعايتان نبود پروردگارم هيچ اعتنايي به شما نداشت.» [۴] در اين آيه شريفه، دعا ملاك ارزش انسان و ميزان توجه پروردگار قرار داده شده است. پس هر بنده‌اي بايد خود لب به سخن با آفريدگار خود بگشايد و آن چه را كه در دل دارد با سخنان خود اظهار كند. 5- يكي از كيفيات دعا خواندن، گريه و زاري به درگاه خدا است، كه از بلندي روح و كمال انسان حكايت مي‌كند. به همين دليل خداوند متعال زاري و تضرع بندگان خويش را دوست دارد. البته حالات افراد هم مي‌تواند فرق كند؛ يعني ممكن است كسي با شنيدن دعا گريه و زاري نمايد، ولي آنچه كه شارع مقدس مي‌خواهد و اين همه شرايط و احكام و ثواب براي دعا قرار داده شده است، آيا عقلاً از شارع حكيم برمي آيد كه فقط براي شنونده باشد؟ پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله) مي‌فرمايد: «هنگامي كه خداوند تعالي بنده‌اي را دوست داشته باشد، او را گرفتار مي‌كند تا صداي زاري وي را بشنود.»[۵] در اين روايت، هم آن چه كه در دعا مهم است گريه و زاري و مناجات خود شخص است كه اثر دارد. بنابراين، در حالت عادي سزاوار است كه افراد، خواسته‌هاي خود را بر زبان آورند و به شنيدن آن بسنده ننمايند. البته نكات ديگري هم در اين زمينه وجود دارد، از جمله: 1- دعاي جمعي در روايات سفارش شده است و سريع‌تر از دعاي فردي به اجابت مي‌رسد؛ ولي در دعاي دسته جمعي هم بايد دعا را همه بخوانند و اگر كسي سواد خواندن دعا را ندارد او حسابش جدا است و مراتبي از ثواب دعا را مي‌برد؛ زيرا همين كه به هر زباني با خدا مناجات مي‌كند و يا مي‌شنود، داراي ثواب است. 2- خشوع در برابر خداوند و نرمي دل، خود امر پسنديده‌اي است كه حتي بدون خواندن و يا شنيدن دعا نيز داراي ثواب و پاداش است. بنابراين، اگر با شنيدن دعايي به اين حالت دست يافتيد، به ثواب بزرگي دست خواهيد يافت، حتي اگر ثواب وعده داده شده در آن دعا نباشد. 3- استثنائاتي نيز در اين زمينه وجود دارد؛ مانند افرادي كه اساساً قادر به تكلم نبوده و يا در موقعيتي قرار دارند چون رانندگي و … تنها قدرت شنيدن دعا را دارند. در چنين موقعيت‌هايي نبايد شنيدن دعا را به بهانه‌ي نداشتن ثواب ترك نمود و بايد مطمئن بود كه خداوند، پاداش مناسبي براي او در نظر خواهد گرفت. نتيجه اين كه اگر شخصي بخواهد به ثواب خاصي از يك دعا برسد، و عذري هم نداشته باشد بايد لب به سخن بگشايد و خود با خداي متعال راز و نياز كند تا به ثواب كامل آن برسد، اما هر نوع ارتباط معنوي با خداوند، از جمله شنيدن دعا داراي ارزش جداگانه‌اي است كه در مراحل بعد مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد. نكته‌اي در مورد استجابت دعا دعا نيز نوعي عبادت است لذا مانند ديگر عبادتها داراي شرايط مثبت و منفي است كه با رعايت آن‌ها، عامل تقرّب بوده و مستجاب خواهد شد. معناي «استجابت دعا» اين نيست كه دعا فوراً مستجاب شده و آثار آن سريعاً ظاهر گردد؛ لذا گاهي اثر اجابت بعد از چهل سال ظاهر ميشود و يا اينكه خداوند عوض آن دعا را در آخرت به چند برابر عطا مي‌كند به طوري كه دعاكننده با مشاهده‌ي آن آرزو مي‌كند، اي كاش هيچ دعا و حاجتي از من در دنيا مستجاب نمي شد. دانشمندان اسلامي با استفاده از آيات قرآني و روايات معصومين عليهم السلام براي دعا آداب و شروطي را ذكر كرده اند كه اگر رعايت شود دعا حتماً مستجاب خواهد شد از جمله آن شرايط كه مرحوم فيض ذكر نموده؛ ده شرط است و از كتاب «عدة الداعي» نيز ده شرط ديگر را نقل نموده است. صاحب كتاب «دعاها و تهليلات قرآن» هفده شرط را متذكر شده است.