احتجاج حضرت علی (ع) در شورای سقیفه
بر اساس روایتی از ابوذر غفاری، علی(علیه السلام) در حدیث شورا ضمن احتجاج‌هایش بر برتری خود بر اعضای شورایی که عمر بن خطاب مشخص کرده بود، به شأن نزول آیه سقایة الحاج استدلال نمود و حاضران در شورا این مطلب را تأیید کردند.
به گزارش سرويس انديشه پايگاه اطلاع رساني حج، مفسران در تفسير آيه 19 سوره توبه كه به آيه سقايه الحجاج مشهور است «أَجَعَلتُم سِقَايَةَ الحَاجِّ وَعِمَارَةَ المَسجِدِ الحَرَامِ كَمَن آمَنَ بِاللهِ وَاليَومِ الآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللهِ لا يَستَوُونَ عِندَ اللهِ وَاللهُ لا يَهدِي القَومَ الظَّالِمِينَ» سه ديدگاه ارائه كرده‌اند:
1. برخي بر اين باورند كه مخاطبان آيه مشركان هستند؛ زيرا به گفته ابن عباس، آنان مي‌پنداشتند كسي كه به تعمير خانه خدا و سقايت حاجيان مي‌پردازد، از كسي كه به خدا و روز جزا و جهاد في سبيل الله ايمان داشته باشد، برتر است. آنان افتخار مي‌كردند كه اهل حرم هستند و از ايمان آوردن به خدا تكبر مي‌ورزيدند ؛ چنان‌كه بعضي از اقوال در سبب نزول آيه نيز مؤيد همين مطلب است.
بر پايه نقل گروهي ديگر از مفسران، مخاطبان آيه شماري ازمؤمنان بودند كه مي‌پنداشتند عمارت و سقايت آنان پيش از ايمان آوردنشان و نيز همين اعمال به دست مشركان، با سقايت و تعمير مسجدالحرام بعد از ايمان آوردن برابر است. افزون بر سياق انكاري آيه ، بعضي از اقوال در سبب نزول آيه نيز مؤيد اين مطلب است.
2. در تفسيري ديگر، سقايت و عمارت، مصدر و به معناي فعل است و جمله {من آمن بالله و اليوم الآخر} به فاعل اشاره دارد. بر اين اساس، ظاهر لفظ اقتضاي تشبيه فعل به فاعل و صفت به ذات دارد و اين محال است ؛ زيرا مقابله بايد ميان دو چيز هم‌سنخ، مانند دو انسان يا دو عمل صورت پذيرد، نه ميان انسان و عملي از او. از همين رو، مفسران ناچار به تأويل آيه شده‌اند؛ يا بدين سان كه مضاف در تقدير گرفته شود: «أجعلتم أهل السقاية و عمارة المسجدالحرام ...» يا گفته شود: «أجعلتم سقاية الحاج كإيمان من آمن بالله ...».
برخي نيز گفته‌اند: نيازي به تقدير مضاف نيست؛ بلكه مصدر در اين‌جا به معناي فاعل است. در آيه سقاية الحاج، ميان سقايت حاجيان و تعمير مسجدالحرام از سويي و ايمان به خدا و روز جزا و شركت در جهاد در راه خدا از سويي ديگر سنجش صورت پذيرفته و خداوند از نابرابري آن‌ها در فضل و برتري خبر داده است.
3. به گفته علامه طباطبايي، ذكر سقايت حاجيان و عمارت مسجدالحرام بدون هرگونه قيد در برابر ايمان به خدا و قيامت و جهاد في سبيل الله به اين معناست كه سقايت و عمارت تهي از ايمان هرگز با ايمان به خدا برابر نيست و خداوند آن را رد مي‌كند .
برخي از مفسران گفته‌اند: عمل نيك و عبادي هر چند عظيم اگر با ايمان توأم نباشد، ارزش ندارد و ذيل آيه: {وَاللهُ لاَ يَهدِي القَومَ الظَّالِمِينَ} مؤيد همين است. افزون بر اين، آيات قبل و بعد آيه سقاية الحاج وحدت معنايي دارند و دلالت مي‌كنند كه زنده بودن و ارزش و نيز سبب قرب الي الله بودن هر عمل، بر روح ايمان مبتني است.