کسی که در زمان پیامبر صاحب فتوی بود!
ابی بن کعب یکی از انصار بود که در پیمان عقبه دوم حضور داشت و با پیامبر اکرم بیعت کرد او یکی از صاحبان فتوا در زمان پیامبر (ص) بود و همچنین کاتب و قاری وحی نیز به شمار می آمد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، نام كامل او أبيّ بن كعب بن قيس بن عبيد بن زيد بن معاويه است. نسب معاوية بن عمرو به نجار بازمي‌گردد. ابيّ از قبيله خزرج تيره بني‌نجار است كه به قبيله ثعلبة بن عمرو بن خزن انتها مي‌يابد. مادرش صهيلة بنت اسود بن حرام از بني‌نجار است. در منابع چندكنيه براي او ثبت شده است: يكي ابوالمنذر است كه پيامبر گرامي(صلي الله عليه و آله) او را به اين كنيه ناميد. منابع به علت اين كنيه‌گذاري اشاره نكرده‌اند. ديگري ابوالطفيل است كه خليفه دوم او را از آن‌جا كه فرزندي به نام طفيل داشت، به اين كنيه ناميد. نيز روايت شده كه پيامبر گرامي(صلي الله عليه و آله) او را سيد الانصار لقب داده است. همچنين عمر او را سيد المسلمين خطاب كرد. لقب سيد المسلمين از سوي صحابه و نه پيامبر، به او داده شد و مورد توجه اصحاب، به ويژه انصار، قرار گرفت. اين كه پيامبر هم او را سيد المسلمين خوانده باشد، نيازمند تصريح يا قرايني است كه در دست نيست. كسي مي‌تواند سرور مسلمانان باشد كه پيامبر(صلي الله عليه و آله) او را امام مسلمانان و پيشواي آنان پس از خود معرفي كند.
ابي در بيعت عقبه دوم به سال سيزدهم بعثت حضور داشت كه در آن بيش از 70 تن از مردم مدينه با پيامبر گرامي(صلي الله عليه و آله) بيعت كردند. نيز همه افراد قبيله او در استقبال از پيامبر هنگام ورود به مدينه همراه اوسيان شركت داشتند. منابع تاريخي، اسلام آوردن ابي را در عقبه دوم مي‌دانند؛ اما ابن هشام نام او را در شمار افراد عقبه اول و دوم نياورده و اين احتمال را به ميان آورده كه وي پس از عقبه اول و پيش از عقبه دوم به دست مصعب بن عمير اسلام آورده باشد.
در رويداد پيمان برادري، پيامبر ميان او و طلحة بن عبيدالله پيمان بست. برخي منابع، پيمان برادري او را با سعد بن زيد بن عمرو بن نفيل دانسته‌اند. وي در بيشتر سريه‌ها و غزوه‌ها شركت داشت و از نخستين مبارزان مسلمان به شمار مي‌آيد. در نخستين سريه‌اي كه به فرماندهي حمزه عموي پيامبر همراه 30 رزمنده صورت گرفت و سريه حمزة بن عبدالمطلب ناميده شد، او يكي از رزمندگان بود. در غزوه بدر و احد و نيز در غزوه بني‌المصطلق (المُرَيسيع) در سال پنجم ق. حضورداشت. مورخان او را از صحابه‌اي مي‌دانند كه در بيشتر غزوه‌ها حضور داشته‌اند.
ابي يكي از اصحاب فتوا در ميان اصحاب پيامبر(صلي الله عليه و آله) بود و گفته‌اند: يكي از شش نفري است كه دانش پيامبر به آنان رسيد. گاه مسؤول گردآوري صدقات از سوي پيامبر بود و در جمع‌آوري صدقات بسيار دقت داشت. گاهي نيز از جانب پيامبر(صلي الله عليه و آله) مأمور آموزش احكام اسلام به نومسلمانان مي‌شد؛ از جمله وفد بني‌‌عامر و وفد بني‌‌حنيفه كه به مدينه آمدند.
ابي افزون بر همراهي پيامبر در نبرد‌ها، كاتب وحي و قاري قرآن بود. اگر چه در روزگار جاهليت، كتابت در ميان عرب رواج نداشت، ابي بن كعب از كساني بود كه در آن دوره كتابت را فراگرفته بودند. برخي مورخان او را نخستين كاتب وحي در مدينه مي‌دانند و گويند: پيامبر(صلي الله عليه و آله) در صورت حضور نداشتن ابي، در پي ساير كاتبان وحي مانند زيد بن ثابت مي‌فرستاد. اما از منابع برمي‌آيد كه كتابت وحي به دست حضرت علي(عليه السلام) و زيد بن ثابت بسيار بيشتر از ابي بن كعب بوده است. از اين رو، بهتر است گفته شود ابي از نخستين كاتبان وحي بود، نه نخستين آنان. طبري كتابت او را در غياب علي(عليه السلام) و عثمان مي‌داند.
وي افزون بر كتابت وحي، كاتب نامه‌هاي پيامبر بود و نيز نامه‌هاي رسيده براي ايشان را مي‌خواند و نامه‌هايي را كه به درخواست پيامبر بايد مخفي مي‌ماند، مانند نامه عباس عموي پيامبر به او پيش از نبرد احد، پنهان مي‌كرد. او نخستين كسي بود كه در پايانِ نامه‌ها، اسم خود را به عنوان كاتب مي‌نگاشت. بر پايه شمارش نووي، حديث‌هاي ابي در كتب معتبر به 164 حديث مي‌رسد كه از آن ميان، بيش از 60 حديث در صحاح سته و سه حديث مشتركاً در صحيحين آمده است.