امام کاظم علیه السلام و قیام علمی
حضرت کاظم صلوات الله علیه برای قیام مسلحانه بر علیه طاغوت و تشکیل حکومت اسلامی، زمینه را فراهم ندیدند و گرنه بر آن حضرت واجب بود که دست به کار شده و حکومت اسلامی بوجود آورند، چنانکه از قیام "حسین بن علی" شهید فخ که مورد تأیید امام (علیه السلام) بود معلوم گردید، حضرت به او فرمود: مردم فاسقند، کاری از پیش نخواهی برد.
در آن زمان براي مبارزه منفي و قيام علمي و ارشاد مردم، شرايط، آماده بود، بدين جهت، امام فعاليت خويش را در دو جبهه آغاز فرمود، يكي مبارزه منفي و عدم تسليم در برابر طاغوت و متنفر كردن مردم از دستگاه ظلم و جور، دليل اين مدعا زنداني شدن آن حضرت و سالها در زندان ماندن و شهادت در زندان است و ديگر آنكه آن حضرت صفوان جمال را وادار به فروش شترهايش كرد تا هارون الرشيد حتي دررفتن به حج آنها را كرايه نكند و امام به وي فرمود: هر كه بقا هارون را دوست دارد ولو بمدت دادن كرايه شتران، در قيامت با او محشور خواهد بود.
ديگري در جهت ارشاد و هدايت مردم و نشر احكام و تربيت افراد، شيخ مفيد در ارشاد فرموده: مردم روايات بسياري از آن حضرت نقل كرده اند و آن حضرت افقه اهل زمان خويش بود.
مرحوم شيخ طوسي در رجال نام دويست و هفتاد و دو نفر از روايان را ذكر كرده كه همه از آن حضرت نقل حديث كرده اند، مطالعه نام آنها در همان كتاب بسيار ديدني است، با مراجعه به كتب اربعه و بحار و امثال آن خواهيم ديد كه بخش قابل توجهي از احكام و اعتقادات و اخلاق اسلامي و تفسير توسط آن جناب بوده است.
وصيت آن حضرت به هشام كه در كافي: كتاب العقل و الجهل ص ۱۳ – ۲۳ و در تحت العقول در ذكر ارشادات آن حضرت نقل شده، حائز اهميت است. علي بن جعفر برادر آن حضرت كه از تربيت شدگان آن حضرت و از خواص آن بزرگوار بود همه «كتاب المناسك و المسائل» را از آن حضرت نقل كرده است.
مرحوم مجلسي همه آن كتاب را در بحارالانوار ج ۱۰ از صفحه ۲۴۹ تا صفحه ۲۹۱ يعني در چهل و يك صفحه آورده است تحت عنوان «ما وصل الينا من اخبار علي بن جعفر عن اخيه موسي عليه السلام…» و آنها حدود چهار صد و هيجده سؤال و جواب است كه بصورت: «سالته…قال» منقول است شيخ طوسي در اختيارالرجال فرموده: اماميه اتفاق دارند بر شش نفر از فقها از اصحاب امام كاظم و امام رضا (عليه السلام) و آنها عبارتنداز: يونس بن عبدالرحمان، صفوان بن يحيي، بيّاع سابري، محمد بن ابي عمير، عبدالله بن مغيره، حسن محمود سرّاد و احمد بن ابي نصر بزنطي اينك به عده اي از بزرگان و فقهاء و محدثين كه از تربيت يافتگان آن حضرت و پدرش امام صادق و پسرش امام رضا (عليهم السلام) بوده اند، اشاره ميكنيم.
۱ – يونس عبدالرحمن مولي آل يقطين. در فهرست شيخ آمده كه او بيشتر از سي كتاب در احكام جمع و تأليف كرده است. صدوق فرمود: از ابن الوليد شنيدم مي فرمود: روايات كتب يونس همه صحيح است مگر آنچه محمد بن عيسي بن عبيد بتنهايي از او نقل كرده است.
نجاشي در رجال خود فرموده: در ميان اصحاب ما متقدم و عظيم المنزله بود، در ايام هشام بن عبدالملك متولد شد، امام صادق (عليه السلام) را در ميان صفا و مروه ديد ولي از وي چيزي نقل نكرده و از امام كاظم (عليه السلام) و امام رضا (عليه السلام) روايت نقل فرموده است، امام رضا (عليه السلام) در علم و فتوا دادن به او اشاره ميكرد.
ابوهاشم جعفري گويد: كتاب «يوم و ليله» يونس را به امام حسن عسكري (عليه السلام) عرضه كردم، فرمود: اين كتاب تصنيف كيست؟ گفتم: تصنيف يونس آل يقطين است. فرمود: «اعطاه الله بكل حرف نوراً في الجنه».
۲ – صفوان بن يحيي، شيخ طوسي در فهرست ميفرمايد: صفوان بن يحيي كه لباس سابري خريد و فروش ميكرد، اوثق اهل زمانش در نزد اصحاب حديث و عابدترين اهل روزگارش بود، روزي صد و پنجاه ركعت نماز ميخواند و سالي سه ماه روزه ميگرفت و هر سال زكات مالش را سه برابر ميداد.
او و عبدالله جندب و علي بن نعمان در بيت الله الحرام عهد كردند كه اگر يكي از دنيا رفت، بقيه بعد از او نماز او را بخوانند، روزه او را بگيرند، حج او را به جاي آورند و زكات او را بدهند، دو رفيقش قبل از او از دنيا رفتند، لذا صفوان به عهد خود عمل ميكرد.
او از حضرت رضا و امام جواد و امام هادي (عليه السلام) روايت كرده و نيز از چهل نفر از اصحاب امام صادق (عليه السلام) نقل حديث ميكند و براي او كتب زيادي هست و از موسي بن جعفر (عليه السلام) مسائلي و رواياتي دارد.
نجاشي فرموده: صفوان بن يحيي ثقهٌ ثقهٌ عَينٌ. از حضرت رضا (عليه السلام) روايت نقل كرده و در نزد آن حضرت مقام شريفي داشت، كشي او را در رجال امام كاظم (عليه السلام) ذكر كرده، وكيل امام رضا و امام جواد عليهماالسلام بود، به طرف مذهب واقفيه نرفت، او در سال دويست و ده وفات يافته است.
۳ – محمد بن ابي عمير. نجاشي فرمود: كنينهاش ابو احمد، بغدادي الاصل، امام كاظم (عليه السلام) را ملاقات كرد و از او احاديث بسياري شنيد و در بعضي احاديث، امام او را أبا احمد خطاب كرده است و نيز از حضرت رضا (عليه السلام) حديث نقل كرده، در نزد خاصه و عامه داراي منزلت است، شيخ در فهرست فرمود: «و كان من أوثق الناس عندالخاصه و العامه و أنسكهم نسكاً«.
او همان است كه به هارون الرشيد خبر دادند: كه او نامهاي همه شيعه را در عراق ميداند، هارون او را گرفت و گفت: نام شيعيان را بگو، او قبول نكرد، او را لخت كرده و آويزان نموده و صد ضربه شلاق زدند. ميگويد: تحمل فشار بقدري سخت شد كه عن قريب بود نام شيعيان را فاش كنم، ناگاه نداي محمد بن يونس بن عبدالرحمان را شنيدم كه ميگفت: ابن ابي عمير! از خدا بترس، و موقف خود را در پيش خدا بياد آور، اين گفته باعث قوت قلب شد كه تحمل كردم و نگفتم والحمدلله؛ و در آن گرفتاري بيشتر از صد هزار درهم ضرر ديد. (رجال كشي(.
او چهار سال بعلت طرفداري از امامت بزندان رفت، خواهرش كتابهاي او را دفن كرد و از بين رفت، بقولي خودش در غرفهاي گذاشته بود كه باران بر آنها جاري گرديد و ششسته شدند، لذا از حفظ، نقل حديث ميكرد، اصحاب ما بر مراسيل او اعتماد كردهاند، كتابهاي زيادي تأليف كرده است، او در سال دويست و هفده به جوار حق پيوست. (رجال نجاشي).
سندي بن شاهك بامر هارون او را صد و بيست تازيانه زد و در حبس افكند، او بيست و يك هزار درهم داد تا خلاص شد… از مردي ده هزار درهم طلب داشت، آن مرد خانه خود را به ده هزار درهم فروخت، پولش را پيش ابن ابي عمير آورد و گفت: اين طلب تو است.
گفت: اين پول از كجاست؟ آيا به ارث بردهاي يا كسي به تو بخشيده است؟ گفت: خانهاي را فروختهام، پول آن است. ابن ابي عمير گفت: ذريح محاربي از امام صادق (عليه السلام) به من نقل كرد كه فرمود: «لا يُخرج الرجل من مَسقط رأسه بالدّين» يعني بعلت قرض مرد را از خانهاش بيرون نميكنند. لذا اين پولها را قبول نميكنم با آنكه به خدا قسم فعلاً به يك درهم نيز احتياج دارم (تحفه الاحباب). ببين تربيت امامان صلوات الله عليهم چه مرداني به وجود آورده است. اگر انسان خودش خانهاش را بفروشد و بياورد مانعي ندارد ولي آن بزرگوار احتياط كرده است.
۴ – عبدالله بن مغيره ابو محمد بجلي. نجاشي فرموده: ثقه ثقه، كسي در جلالت و دين و ورع به او نميرسد، از ابي الحسن موسي بن جعفر (عليه السلام) حديث نقل كرده و گويند سي كتاب تأليف نموده است.
كشي در رجال خود نقل كرده: عبدالله بن مغيره گويد: قول واقفيها را قبول كرده بودم، به حج مشرف شدم، به وسوسه و ترديد افتادم، به پرده كعبه چسبيده و گفتم: خدايا! مطلوب و اراده مرا ميداني، مرا به بهترين اديان هدايت كن، در آن وقت به دلم افتاد كه محضر امام رضا (عليه السلام) بروم، به مدينه آمدم و به در خانه آن حضرت رفتم، به غلام آن حضرت گفتم: بگو مردي از اهل عراق اجازه ورود ميخواهد. در اين بين صداي امام را شنيدم كه فرمود: عبدالله بن مغيره! داخل شو، داخل خانه شدم، امام چون به من نگاه كرد، فرمود: خدا دعايت را قبول فرمود و تو را به دين خود هدايت كرد، گفتم: «اشهد انك حجه الله و امينه علي خلقه «.
۵ – علي بن جعفر صادق (عليه السلام) ، برادر امام كاظم و از تربيت شدگان آن حضرت است و زمان چهار امام را درك كرده است، مفيد رحمهالله در ارشاد فرموده: علي بن جعفر رضي الله عنه از روايان حديث، صحيح العقيده، شديدالورع و كثيرالفضل است، ملازم برادرش موسي بن جعفر (عليه السلام) بود و ازوي روايات بسياري نقل كرده است (ارشاد: ص ۲۶۹) شيخ در فهرست فرموده: «علي بن جعفر… جليل القدر ثقه و له كتاب المناسك و مسائل اِلأَ خيه موسي بن جعفر (عليه السلام) سأله عنها«.
در مناقب فرموده: از جمله ثقات آن حضرت، حسن بن علي بن فضال كوفي، عثمان بن عيسي، داوود بن كثير رقي، و علي بن جعفر صادق (عليه السلام) است و از خواص اصحابش علي بن يقطين، ابوالصلت عبدالله بن سلام، اسماعيل بن مهران، علي بن مهزيار، ريان بن صلت، احمد بن محمد حلبي، موسي بن بكير و اسطي و ابراهيم بن أبي البلاد كوفي است (ج ۴ ص ۳۲۵).
اجلالي :كاظمين