شنبه خونین مشهد در مسجد گوهرشاد
قیام روز شنبه ۲۱ تیرماه ۱۳۱۴ مردم مشهد در مسجد گوهرشاد حرم منور رضوی در واکنش به سیاستهای با اصطلاح روشنفکری و متمدنانه و در واقع ضداسلامی رضاخانی بود که طی آن روحانیون و مردم مؤمن مشهد چونان بسیاری از پیچهای حساس تاریخ دینی کشورمان پیشقدم شده و به دفاع از حریم اسلام برخاستند.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، يكي از قيامهاي خونين مردم مسلمان ايران به رهبري مراجع تقليد در قرن معاصر كه نقطه عطف تاريخ قيامهاي اسلامي طي ۱۰۰ سال اخير محسوب ميشود، قيام مردم مشهد در مسجد گوهرشاد مرقد مطهر حضرت امام رضا(ع) در واكنش به سياستهاي با اصطلاح روشنفكري و متمدنانه و در واقع ضداسلامي رضاخاني بود.
طي اين قيام، روحانيون و مردم مؤمن و معتقد مشهد چونان بسياري از پيچهاي حساس تاريخ ديني كشورمان پيشقدم شده و به مخالفت برخاستند؛ بدينگونه قيام شكوهمندي در دفتر تاريخ به ثبت رسيد.
رضاخان در خرداد ۱۳۱۳ عازم تركيه شد، مدت سفر او ۴۰ روز به طول انجاميد، او در آن جا از نزديك با مظاهر تمدن غرب آشنا شد و پس از بازگشت تصميم گرفت ايران را از لحاظ ظاهر به پاي تركيه برساند كه تغيير كلاه مردان، كشف حجاب و تأسيس دانشگاه ره آورد اين سفر بود.
مقدمات كشف حجاب اجباري
رضاخان پس از روي كارآمدن، براي رسيدن به اهداف خود و زدودن فرهنگ ملت ايران با به وجودآوردن محيطي رعبآور، به اقداماتي پرداخت كه از جمله اقداماتش صدور قانون متحدالشكل كردن البسه بود، وي استفاده از كلاه را براي مردان الزامي دانست و دستور جلب اشخاص بدون كلاه شاپو را صادر كرد.
وي همچنين استفاده از لباس روحانيت را ممنوع و منوط به اخذ اجازه كرد، برگزاري مجالس عزاداري و روضه نيز موكول به كسب اجازه از شهرباني شد كه غالباً شهرباني از صدور اجازه براي برگزاري مجالس خودداري ميكرد.
روحانيت؛ طلايهدار قيام گوهرشاد
هنگامي كه رضاخان كشف حجاب اجباري را به اجرا گذاشت، علماي وقت از هر سوي كشور، اعتراض شديد خود را اعلام داشتند، از جمله علماي برجسته مشهد در آن وقت، آيات عظام حاج آقا حسين قمي، حاج شيخ محمد آقازاده، شيخ هاشم قزويني، سيدعبدالله شيرازي، سيدعلياكبر خويي، شيخ غلامحسين قزويني، سيدعلي سيستاني و ... در بيت آيتالله سيديونس اردبيلي اجتماع كردند و اعتراض شديد خود را طي تلگرافي به رضاخان ابلاغ كردند كه امضاي ۳۱ نفر از علماي برجسته مشهد ضميمه تلگراف شده بود.
اسلام فدايي ميخواهد
در ميان مراجع و علماي وقت، نام آيتالله حسين قمي با قيام خونين مسجد گوهرشاد آميخته شده است، چرا كه او نقش پر رنگتري در اين قيام ايفا كرده است، وي در آغاز ماه ربيعالثاني سال ۱۳۵۴ قمري از مشهد به تهران هجرت كرد و در باغ سراجالملك شهر ري به تحصن نشست، او معتقد بود: «اگر پيشرفت جلوگيري از كشف حجاب، بستگي به كشته شدن ۱۰ هزار نفر كه در رأس آنها حاج آقا حسين قمي(خودم) داشته باشد، ارزش دارد» يا در جايي ديگر با صراحت گفته: «امروز اسلام فدايي ميخواهد، بر مردم است كه قيام كنند».
هنگامي كه مردم از ورود آيتالله قمي به تهران باخبر شدند، گروهگروه به صورت دستههاي عزاداري به ديدار او ميشتافتند، به طوري كه جمعيت زيادي در آن باغ و اطرافش اجتماع كردند، رژيم رضاخان كه سخت هراسناك شده بود، به وسيله كماندوهايش، باغ را محاصره كردند، و از ورود علما و مردم به آنجا جلوگيري كردند، به اين ترتيب آيتالله قمي را در آن باغ زنداني كردند.
به اين ترتيب رهنمودهاي مراجع و علما از يك سو و پافشاري و لجاجت رژيم رضاخاني در كشف حجاب و پيروي از فرهنگ غرب از سوي ديگر، موجب شد روحانيون و مردم در گوشه و كنار كشور شديداً به رژيم اعتراض كنند.
شيخ محمدتقي بهلول، حافظ كل قرآن كريم نيز از جمله جمعيت بسياري بود كه به عنوان اعتراض به رژيم، در مسجد گوهرشاد متحصن شد. اين روحاني مبارز، با سخنرانيهاي خود، به شدت به اقدامات ضد اسلامي رضاخان اعتراض كرد؛ وي با صراحت به تبيين خطر فرهنگ غرب پرداخت و مردم را به قيام دعوت ميكرد.
حمله به مسجد گوهرشاد
صبح جمعه، ۲۰ تير سال ۱۳۱۴، قزّاقان رضاخان براي متفرق كردن مردم وارد عمل شدند و بيمحابا به روي مردم تيراندازي كردند و در اين ماجرا، حدود يك صد نفر كشته و زخمي شدند اما مردم متفرق نشدند و مقاومت كردند، پس از اين هجوم، مردم از اطراف، با ابزاري از قبيل داس، بيل و چوب به طرف مسجد سرازير شدند، مسجد گوهرشاد لبريز از جمعيت شد، روحانيون به ترتيب بر بالاي منبر حضرت صاحب الزمان(عج) قرار گرفتند و به سخنراني پرداختند.
روز شنبه، ۲۱ تيرماه همان سال در مسجد، شعارهاي ضد سلطنت و ضد حجابزدايي داده ميشد لذا وحشت مقامات دولتي را فرا گرفت، سرانجام رضاشاه دستور داد كه همه را دستگير و مجازات كنند. سران شهرباني و آگاهي، نيروهاي خويش را هماهنگ كرده و قرار گذاشتند پس از نيمه شب، تهاجم خود را آغاز كنند.
قزّاقان نيز از قبل در نقاط حسّاس شهر و اطراف مسجد گوهرشاد مستقر شدند و مسلسلهاي سنگين را بر بامهاي مشرف به مسجد كار گذاشتند؛ به شهادت و گواه شيخ بهلول حدود چهار ساعت از شب گذشته، به دستور رضاخان، دژخيمان او با حمله ناجوانمردانه به مسجد گوهرشاد، مردم را به گلوله بستند كه در اين كشتار جمعي، حمام خون به راه افتاد و حدود سه هزار نفر به شهادت رسيدند.
و يك روز پس از فاجعه
رضاخان براي رسيدن به اهداف شوم اربابانش، به اين جنايت اكتفا نكرد و چون احتمال قيام عمومي ميداد، يك روز بعد از اين فاجعه، همه علماي مبارز مشهد را دستگير كرده و از مشهد تبعيد كرد، از جمله اين تبعيدشدگان به تهران، سه نفر از مراجع و علماي سرشناس اعم از آيتالله حاج آقا حسين قمي، آيتالله سيديونس اردبيلي و آيتالله شيخ محمد آقازاده بودند.
رژيم به بهانه قيام گوهرشاد، علماي مشهد را پراكنده ساخت و مسجد گوهرشاد را بست و از تداوم فعاليت حوزه علميه آن نيز جلوگيري به عمل آورد، مدارس ديني نواب و باقريه را به اداره فرهنگ واگذار كرد و مدرسه عباسقليخان را به محل نگهداري گدايان اختصاص داد و مدرسه ميرزاجعفر نيز در اختيار آستان قدس قرار گرفت.
تا اين كه بعد از شهريور ۲۰ و سقوط رضاشاه، آيتالله ميرزااحمد كفايي، مدارس ديني را از دولت تحويل گرفت و به تدريج ساير علما را براي تدريس فرا خواند و مجدداً حوزه علميه مشهد از ركود خارج شد و اين مدارس احيا شدند؛ با اين اوصاف قيام مسجد گوهرشاد براي هميشه در دفتر اقدامات سياه سلسله پهلوي ثبت شد.
واكنش امام خميني(ره) به قيام گوهرشاد
امام خميني(ره)، رهبر بزرگ مبارزه با استعمار و فرهنگ منحط آن، در سخنانش به كرات ديكتاتوري رضاخان و كشتار عمومي گوهرشاد را يادآور شده و مردم مسلمان را به نهي از منكر و مبارزه و مقاومت در برابر استعمارگران فرا ميخواند.
در يكي از فرازهاي گفتارشان در اين خصوص ميفرمايند: «انگليسيهاي جنايتكار، رضاخان را اسلحهدار كردند، اين آدم ناشايسته بياصل را با اسلحه آوردند و مسلط كردند ... اسلحه در دست بيعقل بود ... آن جنايات و قتلعامي كه در مسجد گوهرشاد واقع شد، به دنبال آن، علماي خراسان را گرفتند، آوردند به تهران حبس كردند، و بعضيشان را هم محاكمه كردند، و بعضيشان را هم كشتند، براي اين بود كه اسلحه در دست بيعقل بود».
منبع: ايكنا