حج تعطیل شدنی نیست

همزمان با آخرين روز از هفته حج حجت الاسلام والمسلمين قاضي عسكر نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني امروزميهمان برنامه سمت وسو درشبكه راديويي فرهنگ بود و به سوالات مختلف درحوزه حج وزيارت پاسخ داد.
اين برنامه به تهيه كنندگي خانم ها مينا خاندانيها ومريم مقدسي واجراي رضا كاشفي غروب امروز از شبكه راديويي فرهنگ به روي آنتن رفت. مشروح اين مصاحبه رادر زيرمي خوانيد. لطفا بفرماييدحج به عنوان يكي ازاعمال عبادي و ديني واجب براي تزكيه جامعه چه نقشي دارد؟
بسم الله الرحمن الرحيم، حج به عنوان ركن دين و يكي ازبزرگترين فرائض اسلامي داراي بركات و ثمرات بسيار زيادي هم براي فرد و جامعه و هم در ابعاد گوناگون سياسي ، اقتصادي ، فرهنگي و اجتماعي در طول تاريخ بوده و هست. در روايات وقتي بركات حج را مي خوانيم ازپاك شدن گناهان تا رسيدن به بهشت ذكر شده و پاداش حج مبرور بهشت است يعني انسان با پاكي ، توبه و استغفار مناسك حج را آغاز مي كند وعملياتي كه انجام مي دهد نتيجه اش به بهشت منتهي مي شود، شايد ما عملياتي به اين شكل در مجموعه قوانين ومقررا ت واحكام اسلامي نداشته باشيم كه همه چيزش شفاف ومشخص بوده و آغاز و پايان زيبايي داشته باشد. درمورد بركات فردي هم تغيير و تحول روحي و اخلاقي در فرد و نهايتا درجامعه مطرح است. درحوزه هاي سياسي و اجتماعي نيز خداوند يك تجمع بين المللي را همه ساله در ماه ذيحجه قرارداده است كه اگر مسلمانها قدراين تجمع بزرگ را بدانند، مي توانند حج را به يك مركز تصميم گيري براي جهان اسلام تبديل كنند، مسلمانان همه ساله مشكلات خود را به اين مركزبياورند و سران وعلماي ارشد كشورهاي اسلامي دورهم بنشينند و راجع به معضلات كشورها تصميم بگيرند كه چه بايد كرد. مثلا به كشورهاي فقيري كه در حوزه كشورهاي اسلامي هستند رسيدگي شود وآنها را از فقر نجات دهند ويا بحث بازار مشترك بين الملل اسلامي و امثال اين موارد، به نظرم وبالاخره عرض مي كنم كه بركات و ثمرات حج درتمام حوزه ها بسيارگسترده است وكافي است كه ما هر سال اين اجتماع بزرگ را آن گونه كه اسلام مي خواهد برگزار كنيم ونهايتا شاهد كاهش جرم، رونق اقتصادي واقتدار جامعه اسلامي در سطح بين الملل باشيم. يكي ازحوادث دردناك تاريخ معاصر، جان باختن گروه بزرگي ازحاجيان مظلوم درفاجعه منا بود و به شهادت همه آگاهان و ناظران اين فاجعه به دليل سوءمديريت و بي كفايتي برگزاركنندگان حج رخ داد. براي پيشگيري از وقوع چنين فاجعه هايي چه بايد كرد؟
حوادثي كه سال گذشته در مسجد الحرام ومنا شاهد بوديم حقيقتا بايد از آنها به عنوان دلخراش ترين حوادث درطول تاريج حج ياد كرد، به خاطراين كه زائران با اخلاص و پاكي، بسياري از اعمال حج خود را انجام داده بودند. پس از انجام دادن عمره تمتع ، عرفات و مشعر را درك كرده و به منا آمده بودند و درحقيقت بعد ازمنا حج اين عزيزان كامل مي شد، هرچند كه مقداري از اعمال آنها باقي مانده بود و بايد انجام مي دادند. آنوقت درحالي كه حج آنها رو به پايان است ، به خاطر بي تدبيري و سوء مديريت چنين حادثه اي رقم خورد و 461 نفر از عزيزانمان درفاجعه بزرگي كه در منا رخ داد به شهادت رسيدند. اين مسئله براي هيچ انسان منصفي قابل قبول نيست، چرا بايد اين قدر بي تدبيري صورت بگيرد واين اتقاق رقم بخورد. اكنون اصل موضوع تا حدود زيادي براي ما روشن شده و علل و عوامل اين اتفاق بدست آمده است، البته اگردولت عربستان فيلم هايي را كه از صحنه حادثه داشت دراختيا ما قرارمي داد قطعا اين تحقيقات زودتربه نتيجه مي رسيد، ما نظرات بسياري از افراد حاضر درصحنه و زائراني را كه ازكشورهاي ديگرآمده بودند ، اخذ و گردآوري كرده ايم كه بخشي منتشر شده و بخشي هم در روزهاي آينده منتشرخواهد شد. ابعاد اين فاجعه بسيار بزرگ براي ما مشخص است وخانواده هاي شهداي منا نيز آسيب بسياري متحمل شدند.
اما اينكه براي آينده چكاربايد كرد كه اين حوادث رقم نخورد به نظرم تنها راه اين است كه كشورعربستان از اين موضع كه تصور مي كند به تنهايي مي تواند همه معضلات حج را برطرف كند بايد دست بردارد. بنده سندي را ازعبدالعزيزپايه گذاركشورعربستان و حكومت فعلي اين كشورديدم كه بر اساس آن ، زماني كه مي خواسته وارد مكه مكرمه شود نامه اي به اهالي مكه نوشته و درآنجا مي گويد كه من به شما اين قول را مي دهم امورحرمين شريفين را به شورايي از جهان اسلام واگذاركنم ولي مي بينيم كه امروز اين گونه نيست و اگرديگران چيزي را مطرح كنند ، سريع واكنش نشان داده و مي گويند، مي خواهند عليه ما جوسياسي درست كنند. درحالي كه اين مدرك در كتابي كه درعربستان چاپ شده وجود دارد وملك عبدالعزيز آن را امضا كرده وخطاب به اهالي مكه نوشته است.
ما نمي گوييم كه ملكيت مكه ومدينه براي كشورعربستان نيست، ملك آن كشوراست و طبيعي است كه امنيت حرمين شريفين براي ما بسيار مهم است وهرگز كاري كه خداي ناكرده امنيت آن را به خطر بياندازد نه در گذشته كرده ايم و نه درآينده خواهيم كرد. براي ما حرمين شريفين قداست خاصي دارد آنجا بلد امن الهي است و قطعا ما مراقبت از اين گونه موارد را مد نظر داريم ولي مسئله مهم براي ما اين است كه فرهيختگان، علماي انديشمند وشخصيت هاي برجسته و متفكر جهان اسلام را جمع كنند و با اين افراد مشورت كرده و براساس نظر آنها حج را اداره نمايند. به عنوان مثال اكنون جمعيتي كه به منا مي آيد بيش از گنجايش اين سرزمين است. اين سرزمين نمي تواند اين همه جمعيت را در خود جاي دهد. سعودي ها بناچار در مزدلفه هم خيمه زده اند و مردم را به آنجا مي برند درحالي ازنظر فقهي ما اجازه نداريم شب هايي كه درمنا هستيم در مزدلفه وقوف كرده و بيتوته كنيم. وقتي چنين شرايطي وجود دارد بايد طرح هاي جديدي را از جهان اسلام گرفته وبررسي كنيم اگر بخواهيم چند ميليون نفر را درمنا جا دهيم بايد به چه شيوه اي عمل كنيم؟ اين كاردرگذشته هم سابقه دارد.
مرحوم مهندس شهرستاني كه چند سال پيش نيز درحوزه عتبات كارهاي بسيار بزرگي انجام داد به بنده ميگفت كه درسال 1354 هجري شمسي طرحي را به دولت عربستان براي اسكان 5 ميليون نفر در منا دادم كه مورد قبول هم واقع شد و حتي به بنده مجوزاقدام دادند. به آنجا رفتم و يك منبع آب و باند هليكوپتر ساختم واجراي طرح را آغاز كردم اما علماي وهابي آن زمان مخالفت كردند و گفتند بر اساس برخي روايات نقل شده "لا بناء في المني" ساختمان سازي نبايد در منا صورت گيرد واين طرح متوقف شد. اكنون درمنا چادربرپا كرده اند چادرهايي كه چند سال است برپا شده و هيچ تغييري نمي كند حتي شكل آنها نيزعوض نمي شود. اين جمعيت انبوه به منا مي آيد و مي خواهد ازخيابانها عبوركند و به رمي جمرات برود طبيعي است كه بايد امكانات درآنجا فراهم شود. وقتي كه شما امكانات امداد رساني براي زائر فراهم نمي كنيد وحتي اين امكان وجود نداردكه ازكنارآنها بشود شخصي را كه بيمارشده يا براثر حادثه اي از دار دنيا رفته است ، به جاي ديگري منتقل كرد، پس چگونه مي توان درحوادث بزرگ آنجا موفق عمل كرد؟ كما اين كه فاجعه منا نشان داد كشور ميزبان دراين گونه موارد چقدر آسيب پذيراست.
اگربخواهيم همانند گذشته و به شكل سنتي حج را اداره كنيم احتمال تكرار اين حوادث وجود دارد ولي اگر اجازه دهند فرهيختگان جهان اسلام كه همگي نيز با دلسوزي حرف مي زنند وعلاقمندند اين حج كه به تعبير امام علي (ع) خداوند آن را پرچم اسلام قرار داده به گونه اي برگزار شود كه براي ما مشكل ايجاد نشود. من تنها راه را اخذ مشورت ازعلما، شخصيت ها و فرهيختگان دلسوز جهان اسلام مي دانم، مديريت اجرايي با خودشان باشد ولي ازديگران نيز مشورت گرفته و بهترين پيشنهاد را پياده كنند، كار سختي نيست امروز دنيا تجربيات فراواني دارد. مثلا براي برگزاري مسابقات المپيك دو سه سال برنامه ريزي مي كنند وشهري را به تمام معنا آماده مي نمايند چطور ممكن است كه ما نتوانيم براي شهري مانند مكه چنين كاري انجام دهيم وآنجا را از اين حالت خارج كنيم . قطعا نظرات كارشناسي مي تواند موثرباشد. ما هم به عنوان جمهوري اسلامي ايران به لحاظ اهميتي كه براي حج ، مكه و مدينه قائل هستيم آماده ايم مشورت بدهيم و فرهيختگان ما براي بهتر برگزار شدن حج كمك كنند.
امسال به دليل كارشكني دولت سعودي متاسفانه حاجي هاي ايراني به حج مشرف نمي شوند، فكر مي كنيد درسال هاي آينده چطورخواهد بود و اصولا درخواست عرفي و شرعي براي برگزاري حج از دولت عربستان چيست؟
حج يك واجب الهي و ركن دين است. ما نمي توانيم حج را جز درموارد نادر و خاص تعطيل كنيم و تعطيل شدني هم نيست. در روايات ما تعابيرخيلي عجيبي آمده است امير المومنين علي (ع) در وصاياي خود دارند كه الله الله في بيت ربكم، سفارش مي كنند در رفتن به حج خانه خدا. در بعضي روايات دارد كه اصلا نبايد خانه خدا خالي ازحاجي بماند. اگر زماني برسد كه كساني به حج نروند و انجام فريضه حج بخواهد به تعطيلي بگرايد، وظيفه حاكم اسلامي است كه از بيت المال مسلمانان عده اي را به حج بفرستد تا اطراف خانه خدا ازطواف كننده خالي نباشد. درتعبيرمهم تري آمده كه مي فرمايد: حتي اگريك سال حج را تعطيل كنند و از كشورهاي مختلف به حج نروند "لهلكوا"، نابود مي شوند. يا در برخي روايات آمده كه خداوند به اينها اصلا مهلت نمي دهد. اين نشان مي دهد كه ما به هيچ وجه نبايد حج را تعطيل كنيم و اجازه بدهيم كه اين فريضه تعطيل شود برهمين مبنا هم ما امسال يك لحظه در رفتن به حج ترديد نكرديم. بنده به جو سازي هاي بعضي افراد كاري ندارم ولي به عنوان سرپرست حجاج ايراني و نماينده ولي فقيه در امور حج و زيارت حتي يك لحظه در رفتن به حج ترديد نكردم بناي ما برهمين بود كه حج انجام شود آنها مانع شدند. دردوراول مذاكرات دعوت نامه را ديرارسال كردند ويا زمان دعوت را تغيير دادند آن زماني هم كه هيئت مذاكره كننده به عربستان اعزام شد آنهامتاسفانه حاضر نشدند مسائل كليدي و مشكلات اساسي ما مانند بحث هاي ويزا ، هواپيمايي و كنسولي را كه لازمه چنين سفري است و يا مسئله امنيت حجاج را حل كنند تا زائران اطمينان خاطر داشته باشند، سعودي ها تفاهمنامه اي را كه تنظيم كرده بودند، گفتند كه بايد امضا كنيد و راجع به بندهاي آن گفتگو نمي كنيم. جمهوري اسلامي ايران يك كشور قدرتمند وعزتمند است و مردم و اسلام و مكتب اهل بيت به ما اجازه نمي دهند با ذلت به آنجا برويم، طبيعي بود كه ما نپذيريم.
دردور بعدي مذاكرات وزيرحج عربستان تغيير كرد و ازآنجا كه اين وزير جديد آشنايي بيشتري با جمهوري اسلامي ايران داشت و قبلا هم به ايران آمده بود برخي از مشكلات را حل كرد. اعلام كرد ويزا را به صورت الكترونيكي صادرمي كنيم و حمل ونقل هوايي نيز مانند سال هاي قبل انجام مي شود اما بازبرخي مشكلات اساسي نظيربحث امنيت و امور كنسولي حجاج ويا موضوع برخورد ها و رفتارهايي كه متاسفانه در فرودگاه ها با زائران داشتند همچنين مسائلي كه اصلا با مباني شرعي ما ناسازگاراست، باقي ماند. اين كه براي ما شرط قراردهند كه خانم هاي زير 45 سال شما نمي توانند بدون محرم به حج بيايند، اين نظر فقهي سعودي هاست و به خود آنها مربوط مي شود و به ماربطي ندارد. طبق نظر فقهي مذهب اهل بيت اگر خانمي مستطيع شد مي تواند با اذن شوهرش و تنها و بدون محرم به حج برود. اين ها حاضر نشدند كه اين موارد را در تفاهمنامه شان اصلاح كنند وزمان هم گذشت و كار به جايي رسيد كه امسال صد عن سبيل الله كردند و مردم عزيز ما را كه چندين سال است در نوبت حج هستند محروم كردند اما ما اين حق را براي خود محفوظ مي دانيم و براي حج و عمره سال آتي و سال هاي آينده تمام تلاش خود را خواهيم كرد تا با رعايت عزت ، حكمت و مصلحت ان شاءالله اين راه را به روي مردم كشورمان بگشاييم.
از توضيحاتي كه درمورد دلايل عدم اعزام حاجيان ايراني به حج ارائه كرديد تشكر مي كنم. دراين ميان برخي از شركت ها و اشخاص كه معمولا هويت مشخصي ندارند ادعا مي كنند كه مي توانند به صورت خاص علاقمندان ايراني را به حج اعزام كنند آيا چنين ادعايي صحت دارد و ممكن است يا اين كارغير قانوني است.
ما تجربه اي از گذشته داريم كه مردم بايد از آن تجربه استفاده كنند. متاسفانه گاهي درچنين شرايطي افراد سوء استفاده كننده وارد صحنه مي شوند و بدون اين كه مجوزداشته باشند ثبت نام مي كنند وحتي كلاه برداري كرده و پول مردم را برداشته و فرارمي نمايند. هيچ منبع رسمي نه از طرف كشورعربستان و نه از طرف جمهوري اسلامي ايران چنين تشكيلاتي را تاييد نكرده است و به برخي از شركت ها يا بخش خصوصي مجوزي داده نشده كه بتوانند چنين كاري را انجام دهند. هيچ مجوزي نه ما داده ايم و نه سعودي ها داده اند وطبيعي است كه اين مسئله كار شبهه انگيزي است و مردم نمي توانند اعتماد كنند.
نكته ديگرپيش بيني هايي است كه سال هاي گذشته مجموعه حج و زيارت جمهوري اسلامي ايران انجام مي داد. ما تعدادي كاروان براي ايرانيان مقيم خارج از كشور تشكيل مي داديم تا اين عزيزان وقتي به حرمين شريفين مي آمدند به اين كاروان ها ملحق شوند. بحث تغذيه وتداركات، خيمه ها و... مديريت شده بود. اگراكنون اين افراد به آنجا بروند و كارواني نداشته باشند قطعا دچارمشكلات فراواني خواهند شد. در سال هاي گذشته متاسفانه افرادي بدون پيش بيني هاي لازم، زائر خود را درهواي گرم به منا آورده و رها كرده بودند و ما ناچار شديم بخشي از خيمه هاي بعثه را خالي كنيم تا اين عزيزان هموطنمان كه ازخارج از كشور آمده بودند در آنجا مستقر شوند. سعي كرديم با اين افراد به گونه اي رفتار شود تا اذيت نشوند هرچند افراد ديگري از اين زائران سوء استفاده كرده بودند. يا عده اي از زائران را به مشاعر آورده و به آنها غذا نداده بودند. آنجا مغازه اي وجود ندارد كه كسي بتواند خريدي انجام دهد، به خاطراين مسئله هموطنان عزيزمان بايد به اين نكات توجه داشته باشند.
ازطرف ديگرمباحث امنيتي سفرحج هم مطرح است. اكنون ما درعربستان كنسولگري و سفارتخانه نداريم. طبيعي است كه اگر خداي ناكرده به هر دليلي براي يك ايراني درعربستان مشكلي ايجاد وزنداني شود – سعودي ها گاهي به دلايل واهي ايراني ها را زنداني مي كنند مثلا اين كه شما در مسجد النبي چرا با كسي كه كنارتان بود حرف زديد، چرا در بقيع زيارت نامه خوانده ايد و با اين گونه بهانه ها زائران را دستگيرمي كنند، خوب عناد هم وجود دارد- در اين شرايط چه كسي مي خواهد اين فرد را مورد حمايت قراردهد چون كسي درآنجا نيست. يا اگر خداي ناكرده زائري درآنجا فوت و يا گذرنامه اش مفقود شد و بايد با برگه عبورخارج شود، چه كسي مي خواهد برگه عبور صادر كند. از اين جهت هيچ پشتوانه اي براي اين افراد وجود ندارد كه امنيت خاطر داشته باشند وبدانند راحت اعمالشان را انجام مي دهند و به راحتي هم برمي گردند به همين دليل توصيه شده است مراقبت نموده و اگر مشكلي ندارند حج شان را به تاخير بياندازند تا انشاءالله درزمان مناسب به حج بروند وازبركات آن استفاه كنند. طبيعي است كه بايد خيلي مراقب باشند تا خداي ناكرده مورد سوء استفاه قرارنگيرند و اموال شان را به تاراج نبرند وهم اين كه اگر رفتند امنيت داشته باشند و به خوبي اعمالشان را انجام دهند. بعنوان سوال آخرفكرمي كنيد مسئولان سعودي چه هنگام به خواسته هاي مشروع مردم ايران در مورد حج سالم و امن تن خواهند داد؟
مسئوليت مذاكره در حوزه حج با بنده و رياست محترم سازمان حج وزيارت است طبيعتا چون اكنون روابط سياسي دو كشور قطع شده اين ارتباط الان قطع است اما براي آينده ما بايد در گفتگوهاي دو جانبه با هم بنشنيم و مسائل خود را روشن و شفاف مطرح كنيم و به نتيجه برسيم .من تصورم اين نيست كه آنها حاضر به تفاهم نباشند چون تجربه گذشته ما هم اين را نشان مي دهد كه دريك تعامل مثبت و دو جانبه امكان انجام يك حج صحيح براي ما وجود دارد. من هميشه اعلام كرده ام در طول سال هايي كه اين مسئوليت به عهده بنده بوده رسما به آنها گفته ام كه مسئله حج را از روابط سياسي دو كشور جدا مي دانيم اين گونه نيست كه اگر يك روز روابط سياسي دو كشور قطع شود ما بگوييم حج تعطيل است و آن روزي كه روابط باشد بگوييم حج برقرار است.
ما حج را از روابط سياسي دو كشور جدا كرديم آنها هم اين مسئله را پذيرفته بودند اما متاسفانه اين مسائلي كه درچند ماه گذشته اتفاق افتاد موجب شد كه سعودي ها سياسي كاري نموده و مشكلاتي را براي ما ايجاد كردند. من معتقدم كه بايد با آنها وارد گفتگو شد اما آن خطوط اصلي كه رعايت حقوق وعزت زائراست طبيعتا بايد حفظ شود و راهش هم تنظيم يك تفاهمنامه منطقي است. اين كه سعودي ها تفاهم نامه اي را تنظيم و به ما اعلام كنند در حقيقت يك ابلاغيه را به ما اعلام كرده اند اگر تفاهمنامه مشترك است معنايش اين است كه ما با آنها بنشنيم و با صحبت روي موضوعات توافق كنيم. به عنوان مثال ما دعاي كميل را در مدينه برقرارمي كرديم، بسياري از افراد فكر مي كردند كه برگزاري دعاي كميل خلاف مقررات عربستان است درحالي كه اين گونه نبود.
همين سال گذشته كه به ما اعلام كرده بودند شما نمي توانيد دعاي كميل را در مدينه برگزاركنيد من نامه اي به وليعهد عربستان نوشتم و ايشان هم موافقت كرد و با موافقت آنها دعاي كميل برگزارشد. پس معلوم مي شود كه درمقام گفتگوي طرفيني احتمال حل مشكلات وجود دارد. اكنون سعوديها اعلام كرده اند ما حافظ منافع خود را كشور سوئيس تعيين كرده ايم ما هم پذيرفته ايم كه سوئيس را به عنوان حافظ منافع جمهوري اسلامي ايران درعربستان اعلام كنيم. طبيعي است كه بايد اين موضوع را رسما مكتوب و امضا نمايند و تحت پرچم كشور سوئيس اعضاي كنسولي ما درآنجا مستقر شوند تا نقش و وظايفي را كه در گذشته كنسولگري و سفارت انجام مي دادند برعهده بگيرند. ما همچنين امسال به سعودي ها پيشنهاد كرديم كه ساختمان كنسولگري شان در مشهد كاملا آماده است و هيچ آسيبي به آن نرسيده و مي توانند با نصب پرچم سوئيس ديپلمات هاي عربستان درآنجا مستقر شوند و هر تعدادي را كه مي خواهند براي صدور رواديد بياورند وجمهوري اسلامي ايران براي آنها ويزا صادر مي كند. ولي سعودي ها عمل نكردند بنابراين مشكل ما آنها بودند بايد در اين مورد گفتگو كنيم انشاءالله اميدوارهستيم بتوانيم راه را براي آينده بازكنيم چون همان طور كه شما عزيزان درصدا و سيما بارها منعكس و به مردم اطلاع رساني كرده ايد حدود 15-16سال مردم ما درنوبت تشرف به حج و چندين سال در نوبت عمره هستند واين راه نمي شود بسته بماند وحتما بايد باز شود چون ما مصمم هستيم كه مردم بتوانند با عزت و درامنيت كامل حج شان را انجام دهند و از بركات سفر حج وعمره ان شاءالله بهره ببرند.