جایگاه مسجِدالحرام در فقه بررسی شد

به گزارش سرويس انديشه پايگاه اطلاع‌رساني حج، گروه فقه و حقوق پژوهشكده حج و زيارت وابسته به حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت كتاب مسجدالحرام و جايگاه آن در فقه تأليف حجت الاسلام مهدي درگاهي را در چهار بخش مفاهيم و كليات، احكام اختصاصي مسجدالحرام، احكام مشترك مسجدالحرام و مسجدالحرام و طواف و نماز طواف تدوين كرده است.
براساس ديباچه اين اثر، مسجدالحرام به عنوان مهم‌ترين و با فضيلت‌ترين مسجد در اسلام، كه رابطه تنگاتنگي با اعمال حج و عمره دارد، داراي احكام خاصي است؛ واجبات و مستحباتي كه مي‌بايست مورد توجه زائران قرار گرفته و محرماتي كه بايد از آن پرهيز شود. افزون بر اين، توسعه‌هايي كه در اين مسجد مقدس انجام مي‌گيرد نيازمند بررسي دقيق فقهي است.
در مقدمه اين كتاب مي‌خوانيم: احكام مطرح شده در فقه اسلامي براي مسجدالحرام دو دسته‌اند: برخي خاص و ويژه‌اند؛ به طوري كه هيچ يك از اماكن ديگر، آن حكم را ندارند و برخي، مشترك بين «مسجدالحرام» و «مسجدالنبي صلي الله عليه و آله و مسجد كوفه» و بين «مسجدالحرام» و «حرم الهي» است.
از آنجا كه احكام مشترك بين حرم و مسجدالحرام، اولا و بالذات به حرم امن الهي مربوط مي‌شود و ثانيا و بالعرض و از باب جزئيت مسجدالحرام در حرم الهي، به مسجدالحرام ربط پيدا مي‌كند، از حيطه بحث در اين كتاب خارج است؛ به عبارت ديگر، احكامي همچون «وجوب احرام»، «عدم قصاص يا حد مجرمان»، «اخذ لقطه»، «ورود غيرمسلمان»، «ممنوعيت جنگ و خونريزي» و «ممنوعيت صيد و كندن گياه»، از احكام خاص حرم الهي است و اگر در مسجدالحرام نيز جريان دارد به علت آن است كه مسجدالحرام جزئي از حرم است.
احكامي مثل «حكم غسل ورود به مسجدالحرام»، «حكم ورود به مسجدالحرام از باب بني شيبه»، «حكم نماز استداره‌اي در مسجدالحرام»، «حكم تنجيس مسجدالحرام»، «حكم خارج كردن سنگريزه و خاك از كعبه معظمه و مسجدالحرام»، «فضيلت مخصوص نماز در مسجدالحرام»، «اقامه نماز جماعت استداره‌اي در مسجدالحرام»، «حكم احرام حج از مسجدالحرام» و «حكم توسعه مسجدالحرام و بناء طولي و عرضي آن»، از جمله احكام مختص مسجدالحرام است كه در اين نوشتار، به تفصيل بررسي و در خلال آن به مسائل مستحدثه نيز اشاره مي‌شود.
به عبارت ديگر، از آنجا كه امروزه توسعه مسجدالحرام در دستور كار دولت سعودي قرار دارد، از جمله مباحث مطرح در اين اثر، آن است كه آيا توسعه مسجدالحرام و هدم برخي آثار آن، مانند باب بني شيبه، تأثيري بر احكام خواهد داشت؟ آيا بر فرض اثبات استحباب ورود از باب بني‌شيبه، تأثيري بر احكام خواهد داشت؟
نقش توسعه مسجد، در محدوده عرضي مطاف از ديگر مطالب مطرح است كه نويسنده به اين سؤال كه بر فرضي كه طواف در خارج محدوده مقام و كعبه صحيح باشد، آيا لازم است اين طواف در مسجدالحرام صورت گيرد و مسجد بودن مقادير توسعه يافته در صحت طواف نقش دارد يا صدق طواف در صحت آن كافي است؛ هرچند در مسجد نباشد، پاسخ مي‌دهد.
درباره نماز طواف نيز مباحثي در كتاب مسجدالحرام و جايگاه آن در فقه مطرح مي‌شود؛ براي مثال آيا بايد نماز طواف حتما در مسجد خوانده شود؟ اگر مقام ابراهيم جابه‌جا شود و به بيرون مسجد برده شود، آيا نماز طواف، خارج مسجد نيز صحيح است؟
بخش ديگري از اين كتاب، احكام مشترك بين مسجدالحرام و مسجدالنبي صلي الله عليه و‌ آله است، هرچند اين احكام مختص به مسجدالحرام نيست و در مسجدالنبي نيز جريان دارد، اما به خود مسجدالحرام مربوط مي‌شود و از احكام مسجدالحرام محسوب مي‌شود؛ همچون «جواز قصر و اتمام براي مسافر» و «عدم جواز عبور معذوران».
در اين تحقيق، احكام مختص و غيرمختصي كه مستقيما به خود مسجدالحرام مرتبط است و مسجدالحرام در آن حكام موضوعيت دارد، بررسي و تبيين مي‌شود كه مسجد و مقادير توسعه يافته، چه نقشي بر حكم عبور معذوران از آن دارد؟ آيا عدم جواز عبور، مختص به محدوده قديم مسجدالحرام است؟ يا بر عنوان مسجديت بار مي‌شود و بر تمام مقادير توسعه يافته، حكم صادق است؟
نويسنده اين اثر، مسائل گوناگون فقهي از ابواب مختلف فقه آل محمد صلي الله عليه و آله درباره مسجدالحرام را استخراج و با اشاره به مسائل روز، حكم آن را تبيين كرده است؛ وي ابتدا در هر مسئله‌اي به اقوال فقها اشاره كرده و سپس با ذكر ادله و احاديث، به ارزيابي آن پرداخته است.
چاپ اول كتاب مسجدالحرام و جايگاه آن در فقه تأليف مهدي درگاهي در قطع رقعي، 228 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و قيمت 8000 تومان از سوي مؤسسه فرهنگي هنري مشعر وابسته به حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت در تابستان 1395 منتشر و روانه بازار نشر شده است.