انقلاب اسلامی و قرائت نوین از حج
با پیروزى انقلاب، توجه به ابعاد سیاسى حج مورد تأکید قرار گرفت و حج، میعادگاه وحدت مسلمانان در برابر مستکبران جهان و کانون برائت از مشرکان معرفى شد و ابعاد سیاسى آن احیا گردید. دراین‌میان، نگارنده به‌کمک سخنان و مکتوبات حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبرى در صدد پاسخ به مسئله مقاله خود است.
مقاله «انقلاب اسلامى و قرائت نوين از حج (با تأكيد بر فرمايشات امام خمينى و مقام معظم رهبرى)»، نوشته جناب آقاى محمد حقى است كه در آن، تأثيرات انقلاب اسلامى در برداشت و قرائت نوين از حج را نشان داده است. حج از ديدگاه نگارنده، تا پيش از انقلاب اسلامى ايران، تنها حركتى عبادى بود و از ديگر ابعاد آن غفلت مى‌شد.
با پيروزى انقلاب، توجه به ابعاد سياسى حج مورد تأكيد قرار گرفت و حج، ميعادگاه وحدت مسلمانان در برابر مستكبران جهان و كانون برائت از مشركان معرفى شد و ابعاد سياسى آن احيا گرديد. دراين‌ميان، نگارنده به‌كمك سخنان و مكتوبات حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبرى در صدد پاسخ به مسئله مقاله خود است.
در ادامه متن كامل مقاله در پي مي آيد:
چكيده
حج، ظرفيت‌هاي فراوان عبادي، سياسي و اجتماعي دارد؛ البته تا قبل از انقلاب اسلامي ايران، صرفاً يك حركت عبادي بود و ديگر ابعاد آن، از جمله بعد سياسي مورد غفلت بسياري از مسلمانان قرار گرفته بود. با پيروزي انقلاب اسلامي ايران، توجه به ابعاد سياسي حج مورد تأكيد قرار گرفت، و حج ميعادگاه وحدت مسلمانان در برابر مستكبران جهان و مركز برائت از مشركان معرفي شد و ابعاد سياسي آن احيا گرديد. امام خميني و مقام معظم رهبري، همواره در سخنراني‌ها و پيام‌هاي خود، خواستار توجه به ابعاد سياسي حج مي‌شدند و از مسلمانان مي‌خواستند از ظرفيت اين فريضه الهي در راستاي اتحاد اسلامي، استكبارستيزي، آگاهي‌بخشي و رفع مشكلات جهان اسلام، بهره‌مند ببرند.
واژگان كليدي: انقلاب اسلامي، حج، ابعاد سياسي حج، امام خميني، مقام معظم رهبري.
مقدمه
حج به‌عنوان يكي از احكام و فروع دين اسلام، از اولين سال‌هاي پيروزي انقلاب اسلامي، به‌منظور تحقق اهداف برون‌مرزي انقلاب اسلامي مورد توجه قرار گرفته است. بنيانگذار انقلاب اسلامي، از همان ابتداي انقلاب، هرسال براي حجاج بيت‌الله الحرام پيام ارسال مي‌كردند و خواستار انجام مراسم حج با محتواي واقعي آن مي‌شدند. اين امر درواقع، به‌منزله احياي حج به سنت ابراهيمي و نبوي بود كه با طواف بر گرد خانه خدا و خدامحوري، همه قدرت‌هاي سلطه‌گر و جبار، نفي و طرد مي‌شوند. شعارها و راه‌پيمايي ده‌ها هزار حاجي ايراني، خاطره راه‌پيمايي عظيم انقلاب را كه نقش اساسي در سقوط رژيم شاه داشت، زنده مي‌كرد و حداقل كاربردش تداوم شور انقلابي در روح و جان حجاج ايراني بود. شعارهاي واحد و تجمع حجاج و وحدت و شكوه راه‌پيمايي حج برائت در مكه در مقابل چشم صدها هزار حاجي مي‌توانست به كانون جوشاني براي تأثير انقلاب اسلامي تبديل گردد. اقبال زائران كشورهاي مختلف از اين مراسم و توسعه و ترويج تدريجي آن، مؤيد مدعاي فوق است.
تحقيق حاضر به بررسي اثرگذاري انقلاب اسلامي بر احياي ابعاد مختلف سياسي حج مانند وحدت‌گرايي حج، برائت و ظرفيت‌هاي آن در راستاي استكبارستيزي و اتحاد اسلامي، آگاهي‌بخشي و تبادل نظر و استفاده از تجارب در راستاي رفع مشكلات جهان اسلام مي‌پردازد. نكته قابل توجه اينكه اين بررسي، با تأكيد بر فرمايشات امام خميني و مقام معظم رهبري به‌صورت تحليل محتوايي صورت مي‌گيرد. مراد از «قرائت نوين از حج» در اين تحقيق، توجه به ابعاد سياسي اجتماعي حج است.
انقلاب اسلامي و مسئله احياي ابعاد سياسي حج
از ابعاد مهم حج ابراهيمي، كه در دوره‌هاي اخير از آن غفلت شده بود، بعُد سياسي آن است. امام خميني به‌منظور احياي ابعاد سياسي حج، همواره در پيام‌ها و سخنراني‌ها از اين موضوع سخن مي‌گفت و در موارد مختلف، بر احيا و اجراي آن تأكيد مي‌ورزيد. توجه به ابعاد سياسي حج را مي‌توان از شاهكارهاي امام خميني= در معرفي حجّ ابراهيمي برشمرد. احياي ابعاد سياسي فريضه حج، موجب تحولي شگرف در معادلات جهاني، به‌ويژه دنياي اسلام گرديد كه حوادث و اتفاقات رخ داده در اين مراسم در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي، گوياي عمق اين تحولات است.
بررسي‌هاي تاريخي، همواره نشان مي‌دهد كه حج به‌عنوان فريضه‌اي الهي، ازسوي دشمنان اسلام و حاكمانِ ظلم و جور، به سمت اكتفانمودن به شكل ظاهريِ آن هدايت شده است؛ جداسازي جنبه سياسي از جنبه معنوي حج از شگردهاي دنياي استكبار و حاميان و حاكمان مرتجع بوده است. اما با ظهور انقلاب اسلامي و احياگري امام خميني، ديري نگذشت كه نگاه‌ها به سمت و سوي اين فريضه عبادي سياسي بزرگ افتاد و امام= در پيام‌هاي خود، حج ابراهيمي را با همه ابعاد آن، تفسير كرد. ايشان غفلت از اين امر خطير را ناشي از توطئة تبليغاتي استكبار جهاني مي‌داند و مي‌فرمايد:
از همه ابعاد آن (حج)، مهجورتر و مورد غفلت‌تر، بُعد سياسي اين مناسك عظيم است كه دست خيانت‌كاران براي مهجوريت آن بيشتر در كار بوده و هست و خواهد بود.
امام خميني= بر اثرات جداسازي بعد سياسي از حج تأكيد مي‌كنند كه «دست جنايتكاران» در كار است كه حج را «يك عبادت خشك و خالي» بدون جنبه سياسي آن نشان دهند.
ازاين‌رو ايشان، همواره تأكيد مي‌كردند:
فريضه حج در بين فرايض الهي، از ويژگي‌هاي خاصي برخوردار است و شايد جنبههاي سياسي و اجتماعي آن بر جنبههاي ديگرش غلبه داشته باشد؛ باآنكه جنبه عبادياش نيز ويژگي خاصي دارد.
در تفسير امام خميني، آنچه موجود و ملموس است، زنده شدن بُعد سياسي و اجتماعي حج است. ايشان درد بزرگ جوامع اسلامي را درك نشدن فلسفة احكام الهي و از جمله ابعاد سياسي حج مي‌دانند. ازاين‌رو وظيفه مسلمانان مي‌دانستند كه حج را كاملاً بشناسند و با اهداف آن آشنا شوند. آنچه تا كنون با عنوان «حج» صورت مي‌گرفته، از ناحية ناآگاهان يا تحليل‌گران مغرض تفسير مي‌شده است. امام خميني با ردّ و نقد تفكر انحرافي كه مدعي جدايي ابعاد سياسي حج از ابعاد معنوي آن است، يادآور مي‌شود كه حج چگونه زيستن و چگونه مبارزه كردن را در مقابل جهان سرمايه‌داري و كمونيسم به مسلمانان مي‌آموزد و همچنين به‌عنوان «يك نيروي بزرگ و قدرت سوم جهان» خودنمايي مي‌كند.
در شيوه سياسي آيت‌الله خامنه‌اي نيز تقويت جنبه سياسي حج، بسيار مهم و حايز اهميت است. ايشان در ديدار با كارگزاران حج تمتّع در سال‌هاي مختلف، محورهاي مهم و قابل اعتنايي را به‌عنوان راهكارها لحاظ كرده‌اند كه بازهم محوريت حج و عمره را با توجه به ابعاد سياسي حج برجسته ساخته‌اند:
در جهت احياي حج ابراهيمي و جنبه سياسي آن، از ابتداي انقلاب تا كنون، همواره رفتار، شعارها و عملكرد زائران ايراني و دعوت آنان به كلمة توحيد و توحيد كلمه، به‌عنوان الگو مورد توجه ملت‌هاي مسلمان در كشورهاي ديگر بوده است.
مقام معظم رهبري، ضمن تأييد تفكر امام متذكر مي‌شوند:
كدامين جان تشنه است كه از فيض كوثر محمّدي9 و جوشش زمزم حسيني، اين جرعه‌ها را بنوشد و هنوز در مضمون سياسي حج دچار ترديد و ابهام باشد؟ حج بي‌برائت، حج بي‌وحدت، حج بي‌تحرك و قيام، حجي كه از آن تهديد كفر و شرك برنخيزد، حج نيست و روح و معناي حج را فاقد است. بدانيد كه هركس حج را از هويت سياسي آن جدا كند، يا جاهل است و يا مغرض.
در راستاي تحقق اهداف انقلاب اسلامي از طريق مسئله حج در تابستان سال 1361، بنا به دعوت و كوشش سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، اولين سمينار بين‌المللي حج در هند و افريقا برگزار شد. نشريه پيام انقلاب در رابطه با اين سمينار مي‌نويسد:
برنامه اولين كنفرانس جهاني حج، به‌منظور شناساندن مسئله حج، فلسفه حج، اتحاد مسلمانان جهان، معرفي ايران اسلامي و... طرح‌ريزي گرديده است. اين سمينار اهدافي از جمله ايجاد الفت و اتحاد بين علما و دانشمندان شركت كننده و زدودن رنگ تفرقه‌ها و جدايي‌ها، آشنايي بيشتر شركت كنندگان با حقيقت مسئله حج (جنبه عبادي و سياسي)، مطلع شدن علما و دانشمندان شركت كننده از آخرين تحولات انقلاب اسلامي و اتخاذ تصميم پيرامون مسائل مختلف روز داشت.
لذا با پيروزي انقلاب اسلامي، رهبران و نيروهاي انقلابي، به‌منظور حفظ و بسط انقلاب، توجه ويژه‌اي به مراسم حج داشتند و به‌تدريج واژه انقلابي «حج برائت»، وارد ادبيات سياسي جهان اسلام و حج ابراهيمي شد كه پيام آن، نفي سلطه استكبار و استبداد و احياي اسلام و وحدت مسلمين بود.
بنابراين احياي ابعاد سياسي حج، از نتايج بسيار مهم انقلاب اسلامي است. اين انقلاب، موفق شد دنيا به‌ويژه مسلمانان را به اين حقيقت برساند كه حج، صرفاً فريضه‌اي عبادي نيست؛ بلكه درعين حال، از بُعد سياسي و اجتماعي نيز برخوردار است كه اگر مسلمانان به آن توجه كافي كنند، مي‌توانند كشورهاي اسلامي را از زير بار ستم قدرت‌هاي استكباري رهايي بخشند. انقلاب اسلامي، از حجْ به‌عنوان كُنگره عظيم اسلامي ياد كرد و از اين راه، توانست مسلمانان جهان را به سطح بالايي از آگاهي و خودباوري برساند. همچنين به آنها آموخت كه مي‌توانند با تلاش و مجاهدت، و نيز با استفاده از نيروها و استعدادهاي دروني‌شان، روي پاي خود بايستند.
در ادامه، مواردي از ابعاد سياسي حج كه تحت تأثير انقلاب اسلامي ايران احيا شده است، بررسي شود.
انقلاب اسلامي و تأكيد بر وحدت‌گرايي حج
اهميت و ضرورت وحدت در حج
مراسم عبادي ـ سياسي حج، فرصت مناسبي است براي انتقال افكار و انديشه‌ها و تعامل ثمربخش پيروان فرق و مذاهب اسلامي، و پلي است براي ايجاد ارتباط ميان آنان و اطلاع پيدانمودن آنان از وضعيت برادران خود در ساير بلاد اسلامي. حج، نماد و مظهر اتحاد مسلمين و تقويت كننده روح اخوت و برادري در هيئت مسلمانان است.
عرصه‌هاي وحدت در حج از منظر امام خميني= و مقام معظم رهبري
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، امام خميني=، موضوع وحدت اسلامي را در عرصه‌هاي گوناگوني مطرح كردند، كه به برخي محورها اشاره مي‌شود:
1. در مواردي از مسلمانان دنيا خواستند تا حج را به سمبلي براي وحدت در برابر استكبار جهاني قرار دهند.
2. ازسويي ديگر به اهميت كنگره عظيم سالانه حج در زمينه‌هاي همگرايي براي تشكيل امت جهاني اسلام به‌درستي پي برده بودند؛ به‌طوري‌كه پيشنهاد مي‌كردند مسلمين در زمينه‌هاي سياسي، نظامي، اقتصادي و غيره اتحاديه‌ها و پيمان‌هايي چندجانبه با يكديگر در مقابل جهان كفر تشكيل بدهند. پس از پيروزي انقلاب اسلامي و تأكيد بر ابعاد سياسي اجتماعي حج در اهداف اين انقلاب، اصل توجه به فلسفه و ابعاد حج در ميان مسلمانان و حجاج جا افتاد و يك‌بار ديگر شعله‌هاي توجه به حقيقت حج، توسط انقلاب اسلامي احيا گرديد.
3. امام خميني حج را يكي از ابزارها و مكان‌هاي تحقق همبستگي و وحدت در جهان اسلام مي‌دانست و زائران را به اين امر فرامي‌خواند و آنها را از تفرقه‌افكني پرهيز مي‌داد. ايشان در اين زمينه نيز براي روحانيون، خطبا و انديشمندان جهان اسلام، رسالت مهمي قائل‌اند.
4. ازمنظر امام خميني، يكي از ثمرات عرصه حج و به‌تبع آن وحدت، بررسي مشكلات عمومي مسلمين در حج است. ايشان در اين زمينه مي‌فرمايند:
در اجتماع عظيم الهي حج، مسلمين به بررسي مشكلات عمومي مسلمين و در راه رفع آن كوشش كنند. يكي از بزرگ‌ترين و اساسيترين مشكلات، عدم اتحاد بين مسلمين است.
مقام معظم رهبري نيز با تأكيد بر عرصه‌هاي گوناگون وحدت در حج، راه مقابله با نيرنگ‌هاي استعماري را وحدت، و حج را مظهر وحدت و اتحاد مسلمانان مي‌داند:
نخستين اثر نمايانش، تزريق احساس وحدت و جماعت در يكايك آنان و نشان دادن شكوه و شوكت اجتماع مسلمين به آنان و سيراب كردن ذهن هريك تن آنان از احساس عظمت است. با احساس اين عظمت است كه مسلمين در هريك از كشورهاي اسلامي، شجاعت برخورد با اردوگاه ضديت با اسلام را مييابند و افسون تحقير در آنان نميگيرد.
ايشان حج را هم‌زمان مظهر معنويت (ارتباط با خدا، آشنا شدن دل با آيات الهي و نزديك شدن هرچه بيشتر انسان به خدا)، مظهر وحدت (يكپارچگي امت اسلام، برداشتن ديوارها و حجاب‌ها و پُركردن دره‌ها و شكاف‌ها) و مظهر برائت از دشمنان خدا، برائت از مشركين و ايادي شرك و كفر دانسته و معتقد است:
حج مي‌تواند تكه پاره‌هاي امت بزرگ اسلامي را به هم وصل كند، عظمت مسلمين را به آنان برگرداند و آنان را از حقارت و احساس ذلّتي كه بر ايشان تحميل كرده‌اند، نجات دهد.
مقام معظم رهبري با تأكيد بر بي‌همتا بودن حج در ميان همه فرايض اسلامي در جنبه اجتماعي، آن را مظهري از قدرت و عزت و اتحاد امت اسلامي مي‌داند و بر كاركردهاي حج، از جمله توجه به آحاد مسلمان، مسائل امت اسلامي و جهان اسلام، عبرت‌آموزي و نزديك كردن به روحيه قدرت، عزت و وحدت اشاره مي‌كند. ازديدگاه ايشان، در بُعد سياسي هم، محور اصلي در حج، نمايش هويت متحد امت اسلامي است. دوري مسلمانان از يكديگر، عرصه را براي بدخواهان مي‌گشايد و تخم تفرقه ميان مسلمانان را بارور مي‌كند.
موانع وحدت در حج
امام خميني ضمن برشمردن آثار مثبت وحدت در حج، به ارزيابي و توجه دادن مسلمين به موانع وحدت در حج نيز پرداخته‌اند، كه به مواردي اشاره مي‌شود:
1. يكي از موانع، ايجاد اختلاف است كه امام خميني=، همواره مسلمانان را از آن برحذر داشته‌اند:
از جمله وظايف در اين اجتماع عظيم، دعوت مردم و جوامع اسلامي به وحدت كلمه و رفع اختلافات بين طبقات مسلمين است كه خطبا و گويندگان و نويسندگان، در اين امر حياتي، اقدام و كوشش نمايند، در به‌وجود آوردن جبهه مستضعفان كه با وحدت جبهه و وحدت كلمه و شعار لا اله الا اللّه از تحت اسارت قدرت‌هاي شيطاني و اجانب و استعمارگران بيرون آيند و با اخوت اسلامي بر مشكلات غلبه پيدا كنند.
عموم برادران و خواهران اسلامي بايد توجه داشته باشند كه يكي از مهمات فلسفه حج، ايجاد تفاهم و تحكيم برادري بين مسلمين است.
2. مانع ديگر كه حج مي‌تواند از آن جلوگيري كند، «توطئه‌افكني» ميان مسلمانان است. اجتماع حج، از عوامل مؤثر در خنثي كردن توطئه‌هايي است كه براي تفرقه‌افكني ميان مسلمانان چيده مي‌شود و به‌طرق مختلف حتي گاهي تحت عنوان مذهب، براي برهم زدن وحدت جامعه اسلامي و ايجاد تفرقه، كوشش‌هايي به كار ميرود. اگر اين كنگره عظيم سالانه نبود، بي‌ترديد توطئه‌ها مؤثر مي‌افتاده و همبستگي ضعيفي كه امروز در ميان ميليونها مسلمان با مذاهب متعدد وجود دارد، ديگر وجود نداشت. اين اجتماع، با عظمتي كه دارد، از حركت‌هاي تند انحرافي جلوگيري مي‌كند كه گاه به نام طرف‌داري از توحيد صورت مي‌گيرد. حج، ادامه فلسفه جماعت و جمعه و عيد است و فراگيرترين عامل بازدارنده از پراكندگي مسلمانان از هر ملت و كشور است.
بدين‌سان حج، به‌عنوان يكي از اركان عملي اسلام در بنيان وحدت جامعه اسلامي، جايگاه اساسي دارد.
3. يكي از موانع وحدت بين مسلمين، نقش قدرت‌هاي سلطه‌گر در ايجاد تفرقه بين مسلمين است كه با راهبرد «برائت از مشركين در حج» كه امام آن را طرح كردند، خنثي مي‌شود. با توجه به اهميتي كه امام خميني براي حج در راه تبليغ وحدت جهان اسلام قايل بودند، تأكيد ايشان بر انجام مراسم برائت از مشركين نيز در اين مراسم مشخص مي‌شود و به‌خوبي واضح است كه برائت از مشركين اقدامي در راستاي وحدت‌بخشي به جهان اسلام و نفي يكي از عوامل اصلي تفرقه است. ايشان چارة اساسي حلِّ گرفتاري‌هاي مسلمانان را وحدت آنها، بلكه وحدت تمام مستضعفان و دربندكشيده شدگان جهان مي‌داند كه اين وحدت بايد با دعوت و تبليغ دامنهدار به وجود آيد و مركز اين دعوت و تبليغ، مكة معظّمه در زمان اجتماع مسلمين براي فريضة حج است.
امام خميني يكي از فلسفةهاي اساسي حج ابراهيمي را، ايجاد وحدت در صفوف مسلمانان براي رويارويي و مقابله با طاغوت و استكبار مي‌داند و مي‌فرمايد:
يكي از فلسفه‌هاي مهم اجتماع عظيم از سراسر جهان، در اين مقام مقدس و مهبط وحي، به‌هم پيوستن مسلمانان جهان و تحكيم وحدت بين پيروان پيامبر اسلام و پيروان قرآن كريم در مقابل طاغوت‌هاي جهان است.
براي مثال امام خميني= حج و لبيك‌گفتن همه مسلمين به نداي حق را مصداق «پشت‌پا زدن بر مكتب‌هاي شرقي و غربي و انحرافات ملي‌گرايي و فرقه‌زدايي» مي‌داند كه بدون درنظر‌گرفتن محيط و منطقه و رنگ و نژاد در راستاي تحكيم وحدت، اتفاق مي‌افتد.
ايشان «شرط همه مناسك و مواقف براي رسيدن به آرزوهاي فطري و آمال انساني را وحدت كلمه تمام طوايف مسلمين و هماهنگ خروشيدن بر دشمن مشترك» مي‌داند. همچنين در جايي اشاره مي‌كنند كه تمام گرفتاري مسلمانان از «اختلاف كلمه و عدم هماهنگي» بين آنان است و رمز پيروزي، وحدت كلمه و ايجاد هماهنگي بنابر آيه (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقُوا).مي‌باشد.
امام خميني در جايي ديگر با تأكيد بر اينكه مسلمانان جهان و مستضعفان تحت سلطه ستمگران، به پا خيزند و دست اتحاد به هم دهند و از اسلام و مقدّرات خود دفاع كنند ، به اين هدف اساسي حج چنين اشاره مي‌كند:
اي مسلمانان جهان كه به حقيقت اسلام ايمان داريد، به پا خيزيد و در زير پرچم توحيد و در سايه تعليمات اسلام، مجتمع شويد و دست خيانت ابرقدرتان را از ممالك خود و خزاين سرشار آن، كوتاه كنيد و مجد اسلام را اعاده كنيد و دست از اختلافات و هواهاي نفساني برداريد كه شما داراي همه‌چيز هستيد؛ بر فرهنگ اسلام تكيه زنيد.
انقلاب اسلامي و توجه به ظرفيت‌هاي حج برائت
حج، پايگاه بزرگ اجتماعي مسلمانان جهان و مركز اعلان سياست ناب اسلامي است. اراده و مشيت الهي بر اين تعلق گرفت كه حج را براي مسلمين، عبادتي واجب قرار دهد تا آنان از سرتاسر جهان در مركزي واحد گرد هم آيند و ضمن بهره‌وري از آثار معنوي اين عبادت، در پرتو توحيد و تجلي عيني آن در همه جلوه‌‌هاي فردي و اجتماعي و سياسي، به نفي شرك و كفر و رمي استعمار و استكبار بپردازند و از تفرقه و چنددستگي كه آفت بزرگ دين و عزت مسلمين است، اجتناب ورزند. از عرصه‌هاي مهم حج، «مسئله برائت از مشركين» در حج است كه به‌عنوان يكي از كليدي‌ترين بخش‌ها مورد توجه امام خميني= بوده است. برائت از مشركين در انديشه امام خميني= مي‌تواند به چند صورت تفسير شود:
1. برائت از تبليغ جدايي دين از سياست؛
2. برائت از مشركين به‌عنوان نفي ناسيوناليسم، نژادپرستي و ملي‌گرايي؛
3. برائت از مشركين به‌عنوان نفي مكاتب غربي، مانند ليبراليسم و ماركسيسم؛
4. برائت از مشركين به‌عنوان نفي سلطه و ظلم قدرت‌هاي استكباري.
مسلمانان در طول تاريخ و با توطئه‌هاي قدرت‌هاي ستمگر و جريان‌هاي وابسته به آنان، به اختلاف و تفرقه گراييدند، و در دام ناسيوناليسم و نژادپرستي و ملي‌گرايي گرفتار شدند، و حربه استعماري جدايي دين و سياست در آنان كارگر افتاد كه يكي از عوامل آن، بي‌توجهي به حج ابراهيمي و بي‌بهره‌ماندن از آثار اجتماعي و سياسي آن بوده است. اين عبادت جامع را به‌صورت فردي تغيير ماهيت دادند و در طول زمان نتوانستند آموزش‌هاي سياسي را به حيطه عمل درآورند. انقلاب اسلامي، با احياي اسلام ناب محمدي9، احكام و قوانين اسلام را از غربت درآورد و از جمله ظرفيت‌هاي سياسي و اجتماعي حج برائت را احيا نمود و در رگ‌هاي جوامع و ملل اسلامي، خون حيات جاري ساخت.
امام خميني= در تشريح ظرفيت‌هاي سياسي اجتماعي حج مي‌فرمايد:
اعلان برائت از مشركان كه از اركان توحيدي و واجبات سياسي حج است، بايد در ايام حج به‌صورت تظاهرات و راه‌پيمايي، با صلابت و شكوه هرچه بيشتر و بهتر برگزار شود، و حجاج محترم ايراني و غيرايراني، در كليه مراسم شركت نمايند و فرياد كوبنده برائت از مشركان و ملحدان استكبار جهاني و در رأس آنان، آمريكاي جنايت‌كار را در كنار خانه توحيد طنين اندازند و از ابراز بغض و كينه خود نسبت به دشمنان خدا و خلق غافل نشوند. خلاصه، اعلان برائت مرحله اول مبارزه، و ادامه آن مراحل ديگر وظيفه ماست و در هر عصر و زماني جلوه‌ها و شيوه‌ها و برنامه‌هاي متناسب خود را مي‌طلبد.
امام خميني اين برائت جستن از بيگانگان را مربوط به دوره خاصي نمي‌دانند و معتقدند در همه زمان‌ها بايد نداي برائت و بيزاري از دشمنان اسلام زمزمة حاجيان باشد و همه يك صدا آن را فرياد بزنند: «فرياد برائت از مشركان، مخصوص به زمان خاص نيست؛ اين دستور است و جاويد».
ايشان با تأكيد بر شناخت مصاديق شرك متذكر مي‌شوند:
مگر ابرقدرت‌هاي زمان ما، بت‌هاي بزرگي نيستند كه جهانيان را به اطاعت و كرنش و پرستش خود ميخوانند و با زور و زر و تزوير، خود را به آنان تحميل مينمايند؟ كعبه معظّمه يكتا مركز شكستن اين بت‌هاست.
مقام معظم رهبري، ضمن تأييد ديدگاه حضرت امام=، حج را برترين جايگاه برائت از مشركين دانسته، مي‌فرمايد:
فرياد برائت كه امروز مسلمان در حج سر مي‌دهد، فرياد برائت از استكبار و ايادي آن است كه مع‌الأسف در كشورهاي اسلامي، قدرتمندانه اعمال نفوذ مي‌كنند و با تحميل فرهنگ و سياست و نظام زندگي شركآلود بر جوامع اسلامي، پايههاي توحيد عملي را در زندگي مسلمانان منهدم ساخته و آنان را دچار عبادت غيرخدا كرده اند.
آيت‌الله خامنه‌اي، مراسم برائت را ضروري مي‌دانند و انتظار دارند كه حتي كشور عربستان در اين كار پيش‌قدم باشد:
قضية برائت از كفار و مشركين، بسيار مهم است. بايد همه ملت‌هاي مسلمان در اين كشور پيش قدم باشند. به نظر ما خود عربستاني‌ها بايد در اين قضيه پيش قدم شوند. آن‌كساني كه ميزبان حج‌اند، آنها اين كار را بايد بكنند؛ بيش از آنكه مهمانان ايراني يا مهمانان ساير كشورها در صدد اين كار باشند، اين تكليف آنهاست.
رهبر معظم انقلاب، برائت را يك واجب سياسي مي‌شمارد و در تبيين آن مي‌فرمايد:
مسئله برائت، البته يك امر واجب در حج است. منظور ما آن نيست كه برائت از واجباتي است كه اگر كسي عمداً ترك كرد، حجش باطل شود؛ نه! اهل معرفت مي‌فهمند كه مراد از وجوب آن چيست؛ قطعاً واجب است به اين بياني كه عرض مي‌كنيم، اما نه مثل بقيه واجبات حج، مانند وقوف در عرفات يا در مشعر و يا طواف؛ نه، نوعي ديگر از وجوب است كه آن نوع ديگر، گاهي اوقات اهميتش بيشتر از واجبات اين سبكي غيرسياسي مي‌شود. برائت، واجب سياسي است؛ يعني چه؟ يعني خداي متعال حج را براي اعلام حضور مؤمنين در حج (لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ) و (قِياماً لِلنَّاسِ) و بقيه جهاتي كه در آن است، معين كرده است.
عده‌اي در طول ساليان دراز، براثر غفلت و ناداني و يا اغراض و مطامع، نگذاشتند حج چنان‌كه بايد انجام گيرد، برگزار شود. ما اكنون مي‌خواهيم حج را به نقطه و مركز اصلي خودش برگردانيم... . حج بايد در جاي خود قرار گيرد. بايد همچناني كه خداي متعال خواسته و مقرر كرده است، اجرا و اعمال شود. امروز ما مي‌توانيم اين كار را بكنيم.
مقام معظم رهبري، در تبيين مسئله برائت از مشركين مي‌گويند:
شرك همواره به يك گونه نيست و بت، هميشه به‌شكل هياكل چوب و سنگ و فلز ظاهر نمي‌شود. خانة خدا و حج بايد در همه زمان‌ها شرك را در لباس خاص آن زمان، و بت، شريك خدا را با جلوة مخصوص آن بشناساند و نفي و طرد كند. امروز البته از «لات» و «منات» و «عُزّي» خبري نيست، اما به جاي آن و خطرناك‌تر از آن، بت‌هاي زر و زور استكبار و نظام‌هاي جاهلي و استكباري است كه همه فضاي زندگي مسلمين را در كشورهاي اسلامي فراگرفته است. بتي كه بسياري از مردم جهان و از جمله بسياري از مسلمين، امروز به جبر و تحميل، به عبادت و اطاعت از آن وادار مي‌شوند؛ بت قدرت، امريكاست كه همه شئون فرهنگي و سياسي و اقتصادي مسلمين را در قبضه گرفته و ملت‌ها را خواه و ناخواه در جهت منافع و اغراض خود ـ كه نقطة مقابل مصالح مسلمين است ـ حركت مي‌دهد.
اينجا (مكه) اردوگاه بزرگ امت اسلامي است؛ اينجا جايگاه برائت از ديو و دَد و شيطان و پيوستن به جنود رحمان است. جايگاه تجديد عهد (أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ) و پاسخ به (أَنَّ اللهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ رَسُولُهُ) است. اينجا محل تجلي امت واحده اسلامي و مظهر عزت معنوي و قدرت بشري مسلمانان است.
حضرت آيت‌الله جوادي آملي نيز در رابطه با اثرگذاري انقلاب اسلامي در احياي ابعاد سياسي حج برائت و توجه به ظرفيت‌هاي آن معتقدند:
اكنون، حج قبل از انقلاب اسلامي و بعد از آن را مقايسه كنيد. مردم ايران سال‌هاي متمادي به مكه مشرف مي‌شدند؛ چنان‌كه «يطوفون حول تلك الاحجار التي لاتضـر و لاتنفع». اما اين فرزند برومند نبي اكرم، حضرت امام خميني= حج را به‌عنوان گوشه‌اي از اسلام ناب شناخت. اصلِ اصيلِ «مِن تمام الحج لقاء الامام» را شناخت. مسئله تولا و تبرا حج را شناخت و تبيين كرد و حج ابراهيمي را تشريح نمود. او حج منهاي برائت را «حج جاهلي» دانست و حج همراه با برائت از شرك و مشركين را «حج ابراهيمي» معرفي نمود و حج را اقامه كرد. برائت از مشركين، قبل از قيام حضرت امام= فراموش شده بود؛ ايشان اين كار را زنده كرد. در همه بيان‌ها و پيام‌هاي حضرت امام راحل= سخن از حج ابراهيمي، تبري از مشركين و اعلان انزجار از استكبار جهاني است. شما تعهد كنيد كه اين پيام را برسانيد، وگرنه طواف، طواف جاهلي است.
ظرفيت‌هاي مراسم برائت در حج
الف) استكبارستيزي
با اعلام بيزاري از قدرت‌هاي سلطه‌جو و استعماري، زمينه‌هاي اضمحلال و نابودي آنها ازسوي ملت‌ها مهيا مي‌شود، و مي‌كوشند زمينه‌هاي دخالت بيگانگان را در كشور خود از بين ببرند. وقتي آحاد ملت‌هاي مسلمان، دست‌دردست هم داده و خواستار خروج استعمارگران از مناطق و سرزمين‌هاي خود شوند، ديگر جرئت نمي‌كنند دست به توطئه بزنند. آحاد ملت‌ها و بسياري از دولت‌ها به‌خوبي فهميده‌اند كه دشمنان در صدد استثمار و استعمار آنان مي‌باشند. لذا با اعلان انزجار خود، زمينه نفي سلطه و قدرت‌طلبي آنان را در منطقه فراهم كرده‌اند. راه برون‌رفت از اين سلطه‌طلبي و سلطه‌پذيري، اتحاد و انسجام همه مسلمانان در اين امر خطير است. اتحاد در برابر زورگويي‌ها و تجاوزات، اتحاد در نفي وابستگي به دول غربي و اتحاد در برائت از دشمنان، قدرت‌طلبي‌هاي آنان را از بين مي‌برد.
مقام معظم رهبري، در تقبيح شرك مدرن، مي‌فرمايند:
گويي خداي دنيا ـ معاذالله ـ جباران و زورگويان و چپاولگران و ابرقدرت‌ها و جنايت‌كاران‌اند و استضعاف و استعباد و استثمار خلايق و علو و استكبار نسبت به بندگان خدا حق مسلّم آنهاست و همگان بايد پيشاني اطاعت بر آستان تفرعن آنها ساييده و در برابر زورگويي و غارتگري و ميل و ارادة بيمهار آنان تسليم باشند. اين، همان شركي است كه امروز مسلمانان بايد با اعلام برائت، دامن خود و اسلام را از آن تطهير كنند.
ب) نفي تفرقه
از عواملي كه سبب وحدت و تقويت انسجام داخلي مي‌شود، وجود دشمن مشترك است؛ زيرا بخشي از هويت، با ضديت معنادار مي‌شود. بخشي از كيستي ما مرهون آن است كه ما چه كسي نيستيم. ابن خلدون نيز وجود دشمن مشترك را در كنار رفتار منسجم تشكيلاتي، از عوامل پايداري عصبيت و همبستگي خويشاوندي و قبيلگي مي‌داند. برائت از مشركان در حج، اين پيام را براي مسلمانان دارد كه آنها بايد با وجود همه اختلافات بر محور توحيد و كعبه متحد شوند و همگي كفر و كافران را دشمن مشترك خود بدانند. وجود دشمن مشترك، كاركردهاي انسجام‌بخشي و هويت‌آفريني دارد. وقتي بر چيزي عنوان دشمن‌بودن اطلاق شد، آنگاه ازطرف آن احساس خطر و تهديد مي‌شود. در سوي ديگر تهديد، واكنش تهديدشونده به تهديد وجود دارد كه ممكن است به مقاومت و عدم تسليم ختم شود. فعل تهديد، ازآنجاكه برخاسته از يك غير است، سبب مي‌شود در افراد تهديدشونده هويت جمعي و وحدت، و به‌دنبال آن، عنصر مقاومت در جامعه به وجود آيد. مراسم برائت از مشركان در حج، ظرفيت‌هاي سياسي ـ اجتماعي نيرومندي در ايجاد وحدت در جهان اسلام دارد. كفر و كافران، دشمن اسلام و مسلمانان هستند؛ هرچند ابراز و اعمال دشمني نكنند كه سابقه تاريخي و ماهيت آنها چنين چيزي را بعيد مي‌نمايد. وقتي مسلمانان، كافران را دشمن خود بدانند، آنگاه ازجانب آنها احساس خطر مي‌كنند و روابط خود را با ساير مسلمانان و غيرمسلمانان به‌گونه‌اي ديگر تنظيم مي‌كنند تا در راستاي عزت‌يابي و حفظ منابع و منافعشان باشد؛ نه آن چيزي كه در چند قرن اخير در استعمار كشورهاي اسلامي و خودباختگي آنها در برابر غرب گذشته است.
بنابراين از ظرفيت‌هاي مراسم برائت از مشركان، به‌هم پيوستن مسلمين جهان است. امام خميني= به اين نكته كاملاً واقف بودند كه برائت واقعي در سايه اتحاد و انسجام آحاد مسلمانان، فارغ از هرگونه امتياز است. وقتي مسلمانان، جبهه مشركان و دشمنان را تشخيص دادند، مي‌كوشند صف مقابله با آنان را بين خود يكي كنند؛ مي‌كوشند اختلافات جزئي و سطحي را كنار بگذارند و آماده طرد و نفي دشمنان واقعي شوند. بديهي است لازمه و نتيجه اين برائت، اتحاد صفوف مسلمين در برابر كفار و بيگانگان است. امام راحل در اين زمينه مي‌فرمايد:
لازم است حجاج بيت‌الله الحرام در اين مجمع عمومي و سيل خروشان انساني، فرياد برائت از ظالمان و ستمكاران را هرچه رساتر برآورند و دست برادري را هرچه بيشتر بفشارند و مصالح عاليه اسلام ومسلمين مظلوم را فداي فرقه‌گرايي و ملي‌گرايي نكنند و برادران مسْلم خود را هرچه بيشتر متوجه به توحيد كلمه و ترك عصبيت‌هاي جاهلي كه جز به‌نفع جهان‌خواران و وابستگان آنان تمام نمي‌شود، بنمايند.
ازمنظر مقام معظم رهبري نيز نداي مسلمانان در مراسم برائت از مشركين، وحدت‌بخش و نااميدكنندة دشمنان است؛ ازاين‌رو مي‌فرمايد:
در بُعد سياسي، محور اصلي در حج، نمايش هويت متحد امت اسلامي است. دوري برادران از يكديگر، عرصه را براي بدخواهان مي‌گشايد و تخم تفرقه ميان مسلمانان را بارور مي‌كند.
حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، با تأكيد بر اينكه حج بايد آيينه تمام‌نماي اتحاد و زمينه‌ساز نزديكي بيشتر مسلمانان باشد، مي‌فرمايد:
در شرايطي كه استكبار جهاني، بغض و كينه خود را با مسلمانان در اشكال مختلف، حتي با شيوه‌هاي خشن و بي‌رحمانه ابراز مي‌دارد، برائت از مشركين و اعلام موضع مسلمانان در قبال اين رفتار، يكي از مسائل مهم در مراسم حج است.
ايشان با اشاره به ظرفيت عظيم حج و حضور هم‌زمان مسلمانان، از ملت‌هاي مختلف در يك زمان معين و در مكاني مشخص، و آثار فردي، اجتماعي و بين‌المللي آن، مي‌افزايد:
حج، بهترين فرصت براي نزديكي بيشتر مسلمانان به يكديگر است؛ اما دشمنان تلاش دارند تا حج را به زمينه‌اي براي تشديد اختلاف‌هاي مسلمانان و رودررو قرار دادن شيعه و سني تبديل كنند. برخي به‌عنوان عوامل استعمار مأموريت دارند تا در حج، مسائل اختلافي را مطرح و تشديد كنند. زائران ايراني، اعم از شيعه و سني، بايد مراقب اين دام خطرناك باشند.
انقلاب اسلامي و تأكيد بر جنبه آگاهي‌بخشي و فرهنگ‌سازي از طريق حج
متأسفانه در دهه‌هاي اخير، بيگانگان فعاليت‌هاي زيادي را در پيش گرفته‌اند تا چهره‌اي غيرواقعي از اسلام در جهان نمايش دهند. تحريف آموزه‌هاي اسلامي و اختلاف در صفوف مسلمين، بخشي از اين ترفندِ حساب‌شدة دشمنان است. بر رهبران ديني مسلمان‌هاست كه در اين موقعيت حساس، آموزه‌هاي صحيح اسلام را براي توده‌هاي مردم تبيين كنند تا مسلمانان دچار انحراف و سردرگمي نشوند. شكوه اين فرهنگ‌سازي را مي‌توان در موسم حج و برپايي كنگره عظيم اسلامي ديد؛ چراكه بهترين فرصت براي رشد انديشه و آگاهي مسلمانان، رشد همزيستي مسالمت‌آميز و همگرايي آنان است، و در اين ايام است كه زمينه‌سازي براي تشكيل امت واحد اسلامي، رشد اخلاق اجتماعي و تقويت هويت اجتماعي مسلمانان و مانند آن، به وجود مي‌آيد. ازهمين روست كه امام خميني= و مقام معظم رهبري، آگاهي‌بخشي و فرهنگ‌سازي در موسم حج را از رسالت‌هاي مهم عالمان ديني شمرده‌اند. وقتي توده‌هاي ميليونيِ ملت‌ها و آحاد مسلمين دست در دست يكديگر، به نفي دشمنان و بيگانگان و بيزاري از آنان مي‌پردازند، باعث مي‌شود حتي كساني كه نسبت به بيگانگان و حركت‌هاي سوء آنان اظهار ترديد و دودلي كرده‌اند نيز به خيل عظيم مسلمانان بپيوندند.
امام خميني= دربارة نقش مراسم برائت از مشركين در آگاهي‌بخشي مي‌فرمايند: «در پناه همين برائت از مشركين است كه حتي ساده‌دلان مي‌فهمند كه نبايد سر بر آستان شوروي و آمريكا نهاد». ايشان معتقدند:
آن حجي كه خداي تبارك‌وتعالي مي‌خواهد و آن حجي كه اسلام از ما خواسته است، آن است كه وقتي مي‌رويد حج، اين مسلمين بلاد را بيدار كنيد، متحد كنيد باهم. بفهمانيد به آنها كه چرا بايد بيش از يك ميليارد مسلمين، تحت فشار دو تا قدرت چند صد ميليوني باشند. تمام گرفتاري‌ها براي اين است كه مسلمين را از آن راهي كه اسلام دارد، منحرف كرده‌اند.
اميد است حجاج محترم بيت‌الله الحرام، از هر فرقه هستند و اهل هر مذهب مي‌باشند، در مواقف و مشاعر محترمه، دسته جمعي، براي پيروزي اسلام بر كفر جهاني دعا كنند و براي بيداري مسلمانان و حكومت‌هاي آنان فرياد كنند و دعاي بليغ نمايند.
بررسي مسائل و مشكلات جهان اسلام در حج
از خصوصيات ويژه مناسك حج، گردهمايي ميليوني مسلمانان جهان در سرزمين وحي است. در اين تلاقي، مناسب است مسائل و مشكلات مسلمانان هم مرور شود تا براي رفع آن، اقدامات عملي صورت پذيرد. بنابراين، همين مسئله مورد توجه رهبران انقلاب اسلامي قرار گرفت. امام خميني در صدد بودند نهايت استفاده را از اين فرصت به‌دست آمده در آگاه‌شدن مسلمين از مشكلات و گرفتاري‌هاي هم‌كيشان و تلاش براي حل آن ببرند؛ به‌ويژه آنكه اين كنگره بزرگ و عظيم، هرساله تكرار مي‌شود و در صورت برنامه‌ريزي و سازمان‌دهي صحيح، مي‌توانند از امور مختلف ملت‌هاي اسلامي آگاه شوند و راهكارهاي عملي، براي رفع گرفتاري‌ها و مشكلات آنان پيشنهاد كنند و زمينه‌هاي عملي‌شدن آنها را فراهم سازند. امام خميني در اين زمينه مي‌فرمايد:
لازم است زائرين محترم بيت‌الله الحرام، از هر ملت و مذهبي كه هستند، به فرامين قرآن كريم گردن نهند و در مقابل سيل شيطاني بنيان كن، اسلام‌زدايي شرق و غرب و وابستگان بي‌اراده آنان، دست اخوت اسلامي به هم دهند و به آيات شريف الهي كه آنان را به اعتصام به حبل‌الله فرا خوانده و از تفرقه و اختلاف تحذير و نهي فرموده است، توجه كنند. از اين فريضه عبادي ـ سياسي اسلام، در آن امكنه شريفه كه به‌حق براي مصالح موحدين و مسلمين جهان بنا شده است، بيشترين استفاده معنوي و سياسي را نموده و به سرّ قربانگاه ابراهيمي ـ اسماعيلي توجه كنند كه براي خداي تبارك‌وتعالي و هدف مقدس اسلام تا سرحد فداي عزيزترين ثمره وجود خود بايد ايستاد و از هدف الهي دفاع نمود.
بر ملت اسلام است كه در مراسم حج، براي مشكلات مسلمين، چاره جويند.
اسلام براي مردم در هر ناحيه، يك امور سياسي ـ عبادي قرار داده است. اين جماعات در تمام كشورهاي مسلمين، و در هر شهر و ده و روستا، اينها يك امور اجتماعي ـ سياسي است كه اهل يك بلد در مساجد مجتمع بشوند و مشكلات خودشان را نسبت به آن بلد حل بكنند و اجتماع كعبه، بزرگ‌ترين اجتماعي است كه هيچ دولتي نمي‌تواند خودش اين اجتماع را ايجاد كند و خداي تبارك‌وتعالي همچو كرده است كه مسلمين بدون يك مزاحمت‌ها و زحمت‌هايي و بدون يك خرج‌هايي كه بر دولت‌ها باشد، مجتمع مي‌شوند در آنجا و مع‌الأسف، استفاده از آن نمي‌شود.
از جمله وظايف در اين اجتماع عظيم (حج)، دعوت مردم و جوامع اسلامي به وحدت كلمه و رفع اختلافات بين طبقات مسلمين است.
بايد در اين اجتماع عظيم الهي كه هيچ قدرتي جز قدرت لايزال خداوند نمي‌تواند آن را فراهم كند، مسلمانان به بررسي مشكلات عمومي مسلمين پرداخته و در راه رفع آنها با مشورت همگاني كوشش كنند.
در حج بايد بررسي از اوضاع مسلمين در هرسال بشود كه مسلمين در چه حال هستند. اين سفر حج و اين حج براي اين مسائل بوده است، براي قيام ناس بوده است، براي اين بوده است كه مسلمين مشكلات مسلمين را درك كنند و در رفعش كوشش كنند؛ براي اين بوده است كه بين مسلمين اخوت و مودت پيدا بشود.
مقام معظم رهبري ضمن تأييد اين مطلب، گفته‌اند: «موضوع مهم ديگري كه حجاج بيت‌الله به‌عنوان بخشي از هدف حج بايد به آن بپردازند، مسائل مهم و جاري جهان اسلام است».
بديهي است بررسي مشكلات، اين زمينه را به وجود مي‌آورد كه مسلمانان از وضعيت يكديگر آگاه شوند و در جريان كمبودها و مشكلات قرار گيرند تا براساس آن، راهكارهاي لازم را براي رفع آن اتخاذ نمايند.
تبادل نظر و انتقال تجارب
مسلمانان در مراسم حج، علاوه بر انجام شعاير اسلامي و آگاهي از مشكلات كشورهاي اسلامي، مي‌توانند با ديگر مسلمانان تبادل فكر و انديشه كنند. امام خميني در اين رابطه مي‌فرمايند:
برملت‌هاي اسلامي لازم است كه در اين اجتماع مقدس حج، اولاً در مسائل اساسي اسلام، و ثانياً در مسائل خصوصي كشورهاي اسلامي تبادل نظر كرده، ببينند كه در داخل كشورها با دست استعمار و عمال آن بر برادران مسلمان آنان چه مي‌گذرد. اهالي هر كشوري بايد در اين اجتماع مقدس، گرفتاري‌هاي ملت خود را به مسلمين جهان گزارش دهند.
بر شما ملت عزيز اسلام كه براي اداي مناسك حج در اين سرزمين وحي اجتماع كرده‌ايد، لازم است از فرصت استفاده كرده، به فكر چاره باشيد. براي حل مسائل مشكله مسلمين تبادل نظر و تفاهم كنيد. بايد توجه داشته باشيد كه اين اجتماع بزرگ كه به امر خداوند تعالي در هرسال در اين سرزمين مقدس فراهم مي‌شود، شما ملت‌هاي مسلمان را مكلف مي‌سازد كه در راه اهداف مقدسه اسلام، مقاصد عاليه شريعت مطهره و در راه ترقي و تعالي مسلمين و اتحاد و پيوستگي جامعه اسلامي كوشش كنيد. در راه استقلال و ريشه‌كن كردن سرطان استعمار، همفكر و هم‌پيمان شويد. گرفتاري‌هاي ملل مسلم را از زبان اهالي هر مملكت شنيده و در راه حل مشكلات آنان، از هيچ‌گونه اقدامي فروگذار نكنيد.
مقام معظم رهبري مي‌فرمايند:
حج درست مي‌تواند از اعضاي جداافتاده امت اسلامي، پيكره‌اي واحد و كارآمد و نيرومند بسازد. آنان را باهم آشنا و از حرف‌ها و دردها و پيشرفت‌ها و نيازهاي يكديگر آگاهشان كند و تجربه‌هاي آنان را متبادل سازد. اگر حج با توجه به اين هدف‌ها و نتايج برنامه‌ريزي مي‌شد و در اين برنامه‌ريزي، دولت‌ها و علما و صاحب‌نظران و روشن‌فكران جهان اسلام همكاري مي‌كردند، ثمرات گران‌بهايي نصيب امت اسلامي مي‌گشت كه با هيچ دستاورد ديگري در دنياي اسلام قابل مقايسه نبود. به‌جرئت مي‌توان گفت همين يك تكليف اسلامي، اگر درست، و چنان‌كه شريعت اسلام خواسته است، مورد بهره‌برداري قرار گيرد، پس از زماني نه‌چندان بلند، امت اسلامي را به عزت و قدرتي كه درخور آن است، خواهد رسانيد.
نتيجه‌گيري
با توجه به بررسي‌هاي صورت گرفته در اين پژوهش، نتيجه مي‌گيريم كه حج به‌عنوان يك فريضه الهي در دين اسلام، ظرفيت‌هاي فراوان و متنوع عبادي، سياسي و اجتماعي دارد كه تا قبل از انقلاب اسلامي ايران، صرفاً يك حركت عبادي بود و ديگر ابعاد آن، از جمله بعد سياسي آن، مورد غفلت بسياري از مسلمانان قرار گرفته بود. با پيروزي انقلاب اسلامي ايران، توجه به ابعاد سياسي حج، مورد تأكيد قرار گرفت و حج، ميعادگاه وحدت مسلمانان در برابر زورمندان جهان و مركز برائت از مشركان معرفي شد و ابعاد سياسي آن احيا گرديد؛ از جمله ابعاد مختلف سياسي حج كه متأثر از پيروزي انقلاب اسلامي احيا گرديد، مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
ـ وحدت‌گرايي: با پيروزي انقلاب اسلامي، ظرفيت حج در راستاي ايجاد وحدت اسلامي مورد توجه قرار گرفت. امام خميني و مقام معظم رهبري در پيام‌ها و سخنراني‌هاي خود بر اين مسئله تأكيد اساسي دارند.
ـ حج برائت و ظرفيت‌هاي آن: مراسم برائت از مشركين، در راستاي استكبارستيزي و اتحاد اسلامي، اهميت ويژه‌اي پيدا كرد و نماد استكبارستيزي معرفي شد.
ـ آگاهي‌بخشي: توجه به ظرفيت حج براي آگاهي‌بخشي، تبادل نظر و استفاده از تجارب در راستاي رفع مشكلات جهان اسلام مورد تأكيد قرار گرفت.
منابع
1. اتحاد ملي و انسجام اسلامي در سپهر فكري امام و رهبري، سيد حسين اسحاقي، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸6.
2. اسرار سياسي حج ازمنظر امام خميني و مقام معظم رهبري، حميد نگارش، ميقات حج، شماره 74، زمستان 1389.
3. امام خميني و همگرايي جهان اسلام، سيد محمد هاشمي، نشر نيايش، 1382.
4. انديشه و آثار اجتماعي و سياسي حج در نگاه امام خميني=، به نقل از سايت خط امام، بي‌نا.
5. انقلاب اسلامي ايران و مسئله حج (پايان‌نامه دانشگاه امام صادق7)، بهمن مهربان پهمداني، 1369.
6. برائت از مشركين ازديدگاه امام خميني=، عليرضا اسماعيل‌آبادي، فصلنامه ميقات حج، ش 30، سال 1378.
7. بنيان مرصوص امام خميني= در بيان و بنان آيت الله جوادي آملي، محمدامين شاهجويي، نشر اسراء، قم، 1375.
8. بيانات در ديدار با كارگزاران حج، مقام معظم رهبري، 1384.
9. بيانات در ديدار با كارگزاران حج، مقام معظم رهبري، 1386.
10. پيام به حجاج بيت الله الحرام، مقام معظم رهبري،1383.
11. پيام به حجاج بيت الله الحرام، مقام معظم رهبري،1385.
12. پيام‌هايي به‌مناسبت نماز دهه فجر، عبداللطيف نظري، ماهنامه گلبرگ، شماره 11، بهمن 1379.
13. تأثير انقلاب اسلامي ايران بر كشورهاي اسلامي، محمدباقر حشمت زاده، قم، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1385.
14. جهان اسلام ازديدگاه امام خميني، امام خميني، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1378.
15. حج ابراهيمي از ديدگاه امام خميني، محمد صدقي، مجله پاسدار اسلام، شماره 219، اسفند 1378.
16. حج ابراهيمي و نگاهي به نظر امام راحل و مقام معظم رهبري، سيد جواد حسيني، پاسدار اسلام، شماره 336، آذر 1388.
17. حج ابراهيمي، وحدت محمدي، بيداري اسلامي، رحمان غريبي، نشريه وفاق، دوره 3، پاييز 1391.
18. حج در كلام و پيام امام خميني، امام خميني، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1374.
19. حديث ولايت (نرم افزار متن كامل بيانات، پيام‌ها، مصاحبه‌ها و مقام معظم رهبري)، حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، 1389.
20. راهبرد ايجاد وحدت در انديشه امام خميني، يحيي فوزي، كيهان فرهنگي، شماره 157، آبان 1378.
21. سخنراني در ديدار با مسئولان و كارگزاران حج، مقام معظم رهبري، 1378.
22. سلوك سبز، نوگرايي در حج ازمنظر امام و رهبري، سيد حسين اسحاقي، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۷.
23. صحيفه حج (مجموعه سخنان و پيام‌هاي رهبر كبير انقلاب اسلامي امام خميني)، امام خميني، تهران، نشر مشعر، 1387.
24. صحيفه حج، مجموعه سخنان و پيام‌هاي مقام معظم رهبري، حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۳.
25. صحيفه نور، امام خميني، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1374.
26. صدور انقلاب از ديدگاه امام خميني، امام خميني، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1384.
27. ظرفيت‌هاي حج در تحقق بيداري اسلامي در انديشه امام خميني، محمدهادي فلاح زاده و محسن محمدي، فصلنامه علمي پژوهشي مطالعات انقلاب اسلامي، شماره 33، تابستان 1392.
28. گذري بر دستاوردهاي انقلاب اسلامي و آسيب‌شناسي دروني آن، بي‌نا، معاونت سياسي نمايندگي ولي فقيه در نيروي مقاومت بسيج، زمستان 1382.
29. نشريه پيام انقلاب، ش 68، 10/7/61.
30. وحدت ازديدگاه امام خميني، امام خميني، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1376.
31. همگرايي كشورهاي مسلمان در پرتو انقلاب اسلامي، فرصت‌ها و چالش‌ها، محمد حقي، پايان‌نامه كارشناسي ارشد دانشگاه باقرالعلوم7، قم، 1387.