نظریه‌پردازی پیرامون آرمان شهر زیارتی در اسلام
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، حجت‌الاسلام والمسلمين احمد مبلغي استاد حوزه علميه قم، رئيس مركز تحقيقات اسلامي مجلس شوراي اسلامي و عضو مجلس خبرگان رهبري در سومين نشست كميته زيارت و گردشگري در شيراز پيرامون مسئله «زيارت» سخن گفت كه در ادامه به صورت يادداشت شفاهي تقديم مي‌گردد.
زيارت پديده‌اي اجتماعي
زيارت نه پديده‌اي فردي، كه پديده‌اي اجتماعي، و داراي رنگ و بوي فرهنگي و برخوردار از كاركردهاي اجتماعي است. اين پديده از طرفي در پيوند عميق با كانون‌هاي معنويت ساز مراقد مشرفه، و از طرف ديگر در تعامل و مواجهه با جامعه است؛ اين تعامل و مواجهه به ويژه با مسائل، واقعيت‌ها، مطالبات و انتظارت حاصل در چارچوب شهرهاي زيارتي و شرائط آن‌ها شكل مي‌گيرد.
ضرورت بازتعريف زيارت
از آنجا كه زيارت يك پديده اجتماعي است، نيازمند آن است كه بر اساس منطق ديني، تجارب پيشيني و اقتضائات عصري بازتعريف شود.
بايد زيارت را به درون جامعه كشاند و به ميان نسل‌هاي جديد برد و كار ويژه‌هاي آن را با انتظارات نو شده جوانان روبرو ساخت.
نظريه‌پردازي پيرامون آرمان شهر زيارتي در اسلام
نظريه‌پردازي پيرامون «آرمان شهر زيارتي در اسلام» با نگاه به اقتضائات نسلي يك ضرورت است. تا زماني كه تصور و تعريف درست اجتماعي، معنوي، فرهنگي و تمدني، انقلابي و اسلامي پيرامون شهر زيارتي نداريم و عناصر و مؤلفه‌هاي يك آرمان شهر زيارتي را به صورت نگاه منظومه‌اي نشناخته‌ايم، عمده ظرفيت‌هاي زيارت فضاي شهري زيارتي ناشناخته باقي مي‌ماند.
اين نظريه‌پردازي بايد بر شناخت نسبت زيارت با اقتصاد، امنيت، رشد، معنويت، ايمان، اطمينان اخلاقي، آسوده خاطري اجتماعي و نيز مسائل جديد نسلي تمركز نمايد.
از رهگذر اين بازتعريف بايد بكوشيم زيارت و مجموعه محيطي آن هر چه عميق‌تر به سمت تأثيرگذاري بر فرآيندها و روندهاي منتهي به ارتقاي معنويت ديني، سلامت اجتماعي، بهداشت فرهنگي و بهبود روابط اقتصادي و مناسبات اجتماعي به پيش برود.
ضرورت بيرون آوردن زيارت از انزواي حقوقي
براي تقويت كاركردهاي اجتماعي زيارت و ايجاد آرمان شهر زيارتي بايد ببينيم چه نقص‌ها و كاستي‌هايي براي تحقق چنين آرمان شهري از نظر حقوقي و تقنيني وجود دارد، آن‌ها را پس از شناسايي، پيشنهاد بدهيم.
بكوشيم زيارت را از انزواي حقوقي و تقنيني و از حالت بيرون بودن از دايره فرصت‌هاي حقوقي كشور خارج كنيم؛ و البته اين مهم را با رويكرد نه صرفاً متمركز بر توسعه اطراف حرم كه فراتر، با رويكرد بازآفريني معنادار شهرهاي زيارتي با نگاهي ديني – عصري به انجام برسانيم.
ضرورت تحقق كاركردهايي فراتر از فعاليت‌هاي توليت‌ها
توليت‌ها بايد به سمت توسعه فعاليت‌هاي مهم خود به پيش بروند، در عين حال بايد در تعيين كاركردهاي لازم در قبال زيارت به سمت فعاليت‌هايي فراتر از فعاليت‌هاي آستان‌هاي مقدس (كه بسيار مهم هستند) به پيش رفت؛ زيرا هر كس كه به يك شهر زيارتي پاي مي‌نهد صرفاً در شعاع خدمات ناشي از توليت‌ها باقي نمي‌ماند بلكه در لايه لايه و زاويه زاويه شهر، خود را با شعاع زيارت روبرو مي‌بيند.
شهرهاي زيارتي و مقوله گردش گري
بايد در قبال زيارت به فراتر از فوايد تربيتي انديشيد و به سمت فضادادن به زيارت براي داشتن كاركردهاي اجتماعي رفت و گردشگري يكي از اين كاركردهاست.
زيارت، مهمترين گردشگري منسجم، پر از انگيزه، پر از معنويت، متراكم از سيل‌ها و خيل‌هاي عظيم جمعيتي، خود ايستا و خود جوش است. در عصري كه گردشگري به جلو مي‌تازد و در حال تبديل شدن به يكي از محوري‌ترين فعاليت‌هاي بين‌المللي است و حتي بر دوش خود، نقش‌هاي ويژه را حمل مي‌كند، ما بايد نگاه اجتماعي‌تري به زيارت بيافكنيم و آن را مورد استفاده حداكثري در ايجاد يك نظم اخلاقي، فرهنگي و اجتماعي قرار دهيم.
اشكال اين است كه برخي از ما نه تنها به سمت بازتعريف گردشگري ديني به پيش نرفته‌ايم، فراتر آن را از پاره‌اي از خصوصياتي هم كه داشته جدا كرده‌ايم.
بايد گردشگري زيارت را به سمت يك گردشگري متعالي كه هم نگاهي به زمانه داشته باشد و هم از منطق ديني برخيزد، سوق دهيم.
نسبت بقاع متبركه و بازار
در شهرهاي زيارتي ايجاد نسبت بين بازار و بقاع متبركه را بايد جدي‌تر گرفت و از وضع ديمي و روزمرگي آن را خارج كرد. الآن چنين نسبتي برقرار نيست؛ نقل و انتقال كالاهاي اساسي مورد نياز در يك هندسه معنادار و كاركردساز با حرم نسبتي ندارند بلكه كالاهاي خارج از نياز، فضاي زيارت‌ها را پر كرده‌اند.
زيارت، آسايش و معماري
بايد زيارت را به آسايش زائر به معناي جامع و همه نوع، آن ربط داد، تا براي همه اين تداعي ايجاد شود كه معنويت عامل آسايش است. لازم است ارتباط زيارت به معماري را جدي‌تر بايد گرفت.
ضرورت ايجاد يك «كلان مديريت زيارت محور» در شهرهاي زيارتي
به دنبال بررسي تعريف منظومه مديريتي شهرهاي زيارتي هستيم، اين موضوع داراي ابعاد مختلفي است كه يك بعد اساسي و پايه‌اي آن، بازتعريف آرمان شهر زيارتي است. در اين مسير بايد منشور هفت‌گانه مقام معظم رهبري را كه از ژرفناي معنايي، غناي راهبردي، جامعيت برنامه‌اي و فراخنايي در افق گشايي، حقيقتاً براي مقوله زيارت برخوردار است را مدام مرجع استفاده و الهام قرار بدهيم.