مقبره رشتی ها در حرم حضرت معصومه
حجره مقابل مقبره قهرمان میرزا که حجره شماره شش صحن عتیق خوانده می‌شود، همان مقبره مرحوم «آیت الله میرعبدالباقی موسوی» ملقب به «حجت الاسلام» و «شریف العلمای رشتی» از مراجع بزرگ و صاحب نفوذ عهد ناصری و پسرش «آقا سید مرتضی» می باشد که بنابر گفته مدیر سابق حرم حضرت معصومه، این حجره از گذشته به «مقبره رشتی ها» معروف بوده است.
به گزارش خبرگزاري فرهنگ رضوي به نقل از رنگ ايمان؛ در حرم حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها در شهر مقدس قم، بزرگان، علما، پادشاهان و شخصيتهاي بسياري مدفون هستند و اينها به خاطر جلالت شأن و مقام اين بانوي كريمه در ميان شيعيان مي باشد.
اين خاكسپاري ها در نقاط مختلف حرم چه در صحنها و حجره هاي اطراف آن و چه در رواقها و داخل حرم انجام مي گيرد؛ اما در اين ميان، مقبره گيلاني ها در يكي از بهترين نقاط اين صحن و سرا، از گذشته معروف بوده است.
حرم حضرت معصومه (س) علاوه بر صحن بزرگ آن كه معروف به صحن اتابكي مي باشد؛ داراي يك صحن قديمي و كوچك است كه به صحن عتيق شهرت دارد و امروزه به نام امام هادي عليه السلام مزين گشته است.
اين صحن كه نزديك ترين راه ورود به قسمت ضريح بانوي با كرامت اهل بيت (ع) هست، داراي يك ايوان بزرگ در قسمت جنوبي خود معروف به ايوان طلا مي باشد و در مقابل آن ـ و در بخش شمالي صحن ـ ايواني قرار دارد كه ساختمان نقاره خانه كه طلاكاري شده است روي آن قرار دارد و سردر و برج ساعت نيز در يك طرف آن و در طرف ديگر تالار زيبايي قرار دارد كه هم اكنون بر درب آن نوشته است دفتر خدمات حرم مطهر.[۱]
اين بخشِ شمالي و بناهاي آن، در واقع حد فاصل و جدا كننده حرم حضرت معصومه (س) از مدرسه فيضيه مي باشد كه البته از طريق دالان قديمي و زيبايي به يكديگر اتصال دارند.[۲]
در ابتداي اين راهرو و در دو طرف آن دو حجره ـ به اندازه تقريبي ۱۰ متر مربع ـ تعبيه شده است كه در حجره غربي، قهرمان ميرزا فرزند عباس ميرزا نائب السطنه ناصرالدين شاه در آن مدفون است و اين حجره از قسمت پشت به همان تالار و كاخ زيبا كه امروزه مركز خدمات حرم مطهر مي باشد متصل است. هم اكنون نيز مي توان عكس و برخي آثار مربوط به قهرمان ميرزا را در اين حجره ديد.
مقبره رشتي ها در حرم حضرت معصومه (س)
اما حجره مقابل مقبره قهرمان ميرزا كه حجره شماره شش صحن عتيق خوانده مي‌شود، همان مقبره مرحوم «آيت الله ميرعبدالباقي موسوي» ملقب به «حجت الاسلام» و «شريف العلماي رشتي» از مراجع بزرگ و صاحب نفوذ عهد ناصري و پسرش «آقا سيد مرتضي» مي باشد كه بنابر گفته مدير سابق حرم حضرت معصومه، اين حجره از گذشته به «مقبره رشتي ها» معروف بوده است و سنگ مزار اين علما و ساير كساني كه در آن دفن شده بودند تا چند سال پيش موجود بوده است و هم اكنون اين سنگها در انبار حرم نگهداري مي شود كه سعي ما براي دسترسي به اين نشان ها تا كنون بي نتيجه مانده است.[۳]
نويسنده كتاب كتابه‌هاي حرم حضرت معصومه كه خود در سال ۱۳۷۴ اين مزارها را كه سنگ روي آنها هنوز در جايشان وجود داشته است ديده و سنگنوشت مزار اين دو عالم گيلاني را چنين يادداشت نموده است:
«حاجي ميرزا عبدالباقي الهاشمي العلوي الفاطمي الموسوي شهرالله المعظم سنه ۱۳۱۱»
«آقا سيد مرتضي ملقب به شريف العلماي رشتي، به تاريخ دهم شهر جمادي الثاني سنه ۱۳۳۹»[۴]
آثار علما نبايد محو شود
متاسفانه در بازديدي كه چند وقت پيش از نقاط مختلف حرم داشتيم، مشاهده كرديم كه در اين حجره كه حجره شماره ۶ صحن عتيق حرم مي باشد هيچ اثري از سنگ مزار علما موجود نيست و علاوه بر آن با ساختن يك راه پله آجري، راهي براي دستيابي به طبقه فوقاني حجرات اين قسمت حرم درست كرده اند و يك قسمت اين حجره را هم ديواري آجري و به صورت موقتي كشيده اند كه البته جا دارد مسئولين حرم حضرت معصومه ـ همانگونه كه قبلا به توليت حرم كريمه اهل بيت (ع) پيشنهاد داديم ـ توجه جدي به احياء آثار و قبور علما داشته باشند و لازم است كه مسئولين استان گيلان نيز به اين مفاخر و آثار آنان توجه جدي مبذول فرمايند و براي پاسداشت و زنده نگه داشتن نام و ياد آنان قدمهاي موثري بردارند.
مزار بي نشان فياض لاهيجي
البته علماي ديگري نيز هستند كه متاسفانه در تحولات و تغييرات صورت گرفته در قسمتهاي مختلف حرم حضرت معصومه (س) آثار آنان دستخوش تغيير يا حذف قرار گرفته است. مثلا مزار دانشمند پرآوازه دنياي اسلام و عالم بزرگ گيلاني «مرحوم فياض لاهيجي» كه تا سالياني نه چندان دور در صحن بزرگ اتابكي حرم معلوم بود، سالياني است كه ديگر اثري از مدفن اين عالم رباني وجود ندارد.
محل دقيق مزار فياض لاهيجي در صحن حرم
آيت الله العظمي سبحاني در مقدمه كتاب شمع يقين كه تاليف ميرزا حسن لاهيجي پسر فياض لاهيجي است نوشته است: «ملاعبدالرزاق [فياض] لاهيجي … كه خود از نادره هاي زمان و از متكلمان متعهد و مولف كتابهاي ارزنده مانند شوارق الالهام في شرح تجريد الكلام و گوهر مراد و ديگر آثار كلامي و فلسفي است، و در سال ۱۰۷۲ در شهر قم درگذشته است و در صحن مطهر حضرت معصومه در نزديكي قبر قطب الدين راوندي به خاك سپرده شده است. تا چندي قبل جايگاه قبر او مشخص بود ولي متاسفانه پس از بازسازي كف صحن و بتن ريزي اين اثر ناپديد شد ولي جايگاه آن براي عارفان مشخص است.»[۵] و آيت الله قرباني امام جمعه رشت جاي دقيق مزار فياض را در مقدمه كتاب گوهر مراد، چنين آورده است: «در حدود پنجاه و چند سال قبل هنگامي كه آن قسمت قبرستان، مسير خيابان قرار گرفت بقاياي جنازه [فياض] را به صحن بزرگ حضرت معصومه منتقل و جلو حجره اي كه اكنون شهيد دكتر مفتح در آن مدفون است (ده قدم به سوي حرم داخل صحن) دفن كردند و در سال ۱۳۲۸ كه اينجانب به قم مشرف شده بودم به اتفاق مرحوم حاج يوسف محصصي و فرزندش سعيد محصصي كه از طلاب علوم ديني در حوزه علميه قم بوده، سر قبرش كه سنگي نيز روي آن نصب بود فاتحه خوانديم ولي اكنون سنگهاي قبور را به جهت يكسان سازي صحن از بين برده اند و هيچ آثاري از آن نمي باشد.»[۶]
در ادامه گوشه اي از زندگينامه عالم بزرگ گيلاني آيت الله ميرعبدالباقي موسوي ملقب به شريف العلماي رشتي و از مراجع عهد ناصري براي اطلاع بيشتر خوانندگان آورده مي شود:
خلاصه زندگينامه شريف العلماي رشتي
آيت الله ميرعبدالباقي موسوي ملقب به «شريف العلماي رشتي» فرزند سيدعليرضا بن حاج مير‌ادريس بن سيدحسين بود كه نسبش به سيدشرفشاه گيلانى ـ از عرفاى قرن هشتم هجرى ـ منتهى مى‌شود و سرانجام به امام موسى كاظم ـ عليه السلام ـ مي‌رسد.
آيت الله ميرعبدالباقي در ابتداي جواني به نجف اشرف هجرت كرده تحصيلاتش را نزد شيخ حسن و شيخ مهدى كاشف الغطاء و صاحب جواهر به اتمام رسانده و پس از دريافت اجازه اجتهاد و نقل روايت از اساتيد مذكور راهي رشت گرديد و به مرجعيت ديني آن سامان رسيد و در ميان مردم مورد احترام و اطاعت بسيار بود. شريف العلما عمر خود را در طاعت خدا و خدمت به شريعت اجداد طاهرينش سپري نمود.
شريف العلما فاضلي كامل و از علماي بزرگوار عصر خويش و معروف به «حجت الاسلام» بود. گفته‌اند يكبار زماني كه برخي از ماموران حكومتي كه براي گرفتن ماليات به مردم فشار مي‌آوردند و باج مي‌خواستند، مردم نزد آيت الله ميرعبدالباقي رفته و شكايت كردند؛ ايشان با پاي برهنه به سمت محل حكومت حركت كردند و فرياد زد: «آهاي والي، آهاي والي، مامورانت از مردم چه مي‌خواهند؟!» و اينگونه بود كه استاندار ولايت دارالمرز گيلان با يك خطاب ساده، حساب كار دستش آمد و تا مدتي به مردم مظلوم كاري نداشت. از وي به عنوان يكي از مراجع عصر ناصرالدين شاه قاجار نام برده‌اند.
از آثارش كتاب «المواهب الغرويه» شرح استدلالي بر كتاب «شرائع الاسلام» است كه آن را در جواني در چندين مجلد نوشت و بعدها با استفاده از احاديث صحيحه، كتاب «أنوار الشيعه» در اخلاق را نگاشت.
وي در اسفند سال ۱۲۷۲ش[۷] در رشت درگذشت و بدنش به شهر مقدس قم منتقل گرديد و در مقبره شماره شش صحن عتيق حرم حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليهاـ مدفون شد.
شريف العلماي رشتي با دختر فقيه عالي مقام سيدعلي آل‌بحرالعلوم طباطبائي ـ نويسنده كتاب «البرهان القاطع» ـ ازدواج كرده بود و فرزنداني كه از ايشان به يادگار ماندند همگي ملقب به بحرالعلوم شدند.
يكي از فرزندان ايشان شهيد آيت الله آقامير بحرالعلوم رشتي، وكيل العلماي گيلان در مجلس اول شوراي ملي بود كه از طرفداران جدي شيخ فضل الله نوري و از ياران و نزديكان آيت الله العظمي خمامي بود كه در قضاياي مشروطه به شهادت رسيد.
ديگر فرزندان ميرعبدالباقي به نامهاي ميرزاصادق «صدرالفقها»؛ سيداحمد «افتخارالفقها»؛ سيدحسين آقا مجتهد و سيدمرتضي «شريف العلما» بودند.
سيدمرتضي «شريف العلما» در ۳۰بهمن۱۲۹۹ش[۸] در رشت درگذشت و در حرم كريمه اهل بيت حضرت فاطمه معصومه (س)، كنار پدرش سيدعبدالباقي مدفون است.[۹]
————————————————–
[۱] . متاسفانه هم اكنون از اين تالار و كاخ زيبا به عنوان قسمت اداري استفاده مي شود و امكان استفاده به جا و يا بازديد براي عموم ميسر نيست.
[۲] . اين دالان نيز اكنون به صورت انبار وسايل مربوط به تعميرات و ساخت و ساز صحن عتيق تبديل شده است.
[۳] . گفتگوي نگارنده با حجت الاسلام نظري مدير سابق حرم حضرت معصومه (س).
[۴] . كتابه‌هاي حرم حضرت معصومه، ص۷۳؛ شناختنامه قم، ج۱، ص ۴۰۸٫
[۵] . شمع يقين، ص۲۲٫
[۶] . گوهر مراد، ص۴٫
[۷] . مطابق رمضان المبارك ۱۳۱۱ق.
[۸]. مطابق۱۰جمادي‌الثاني۱۳۳۹ق.
[۹]. براي اطلاع بيشتر درباره ايشان ر.ك: كتاب آيت الله العظمي حاج ملا محمد خمامي، ص۳۳۳-۳۳۷٫