ششمین شماره گاهنامه بینش بر پیشخوان نشر

به گزارش سرويس انديشه پايگاه اطلاع رساني حج، در ششمين شماره گاهنامه تاريخي، فقهي و سياسي بينش كه با تدوين پژوهشكده حج و زيارت منتشر شده، به بررسي مسئله تعطيلي حج در گذر تاريخ پرداخته شده است.
در همين باره در بخشي از ديباچه اين اثر چنين آمده است:
براساس روايات اسلامي، حج، يكي از پنج ركن اصلي دين اسلام است كه بر انجام و اقامه آن تحريض و تشويق و آثار فراوان فردي و اجتماعي براي آن بيان شده است.
اين كنگره عظيم امت اسلام هر ساله جمعيت انبوهي از مسلمانان را از نقاط دور و نزديك گردهم مي‌آورد. در اين گردهمايي همه حاجيان با دوري از تمام تشخصات و امتيازات فردي با لباسي ساده در پيشگاه معبود يكتا حاضر مي‌شوند و مراسم باشكوه مناسك حج را برگزار مي‌كنند.
با وجود اهميت و جايگاهي كه حج دارد، يكي از رويدادهايي كه گاه و بي‌گاه، دامن اين واجب عظيم الهي را مي‌گيرد، تعطيلي آن است. رويدادي كه در تاريخ اسلام داراي پيشينه بوده و علل و عوامل طبيعي، اجتماعي و سياسي باعث تعطيلي آن شده است.
شهادت بيش از هفت هزار حاجي از جمله حدود 470 حاجي ايراني در حج 94 در فاجعه غمبار منا به خاطر بي‌تدبيري و سوءمديريت حاكمان سعودي - اگر بپذيريم كه تعمدي در كار نبوده- و پي‌گيري آن فاجعه از سوي مقامات ايراني زمينه را براي صدّ عن سبيل‌الله توسط حكام آل سعود فراهم كرد تا حاجيان ايراني نتوانند در سال 95 مناسك حج را برگزار كنند.
تاريخ تعطيلي حج ايرانيان تا تأسيس دولت صفوي، تعطيلي حج از صفويه تا انقلاب اسلامي ايران، جنايات آل سعود عليه ايران، صدّ از مسجدالحرام و ديگر مساجد توسط آل سعود، حج، تعطيل شدني نيست و تعطيلي حج حربه آل سعود، از مقالات آمده در اين شماره گاهنامه بينش است.
تاريخ تعطيلي حج ايرانيان تا تأسيس دولت صفوي
كامران محمدحسيني
چكيده: تعطيلي حج، به معناي اعزام نشدن كاروان حج از برخي سرزمين‌هاي اسلامي، سابقه‌اي دراز دارد و در طول تاريخ اسلام بارها روي داده است. حج ايرانيان نيز در سال‌هاي متعددي به دلايل گوناگون همچون جنگ‌ها و درگيري‌ها، ناامني راه حج يا وقوع بلاياي طبيعي دچار وقفه‌هايي مي‌شد كه گاه در دوره‌هاي نسبتا طولاني ادامه مي‌يافت. در محدوده تاريخي مورد بررسي در اين مقاله يعني از سال‌هاي شكل‌گيري امپراتوري اسلامي تا آغاز سده دهم هجري، حج‌گزاري ايرانيان و ساير سرزمين‌هاي شرق خلافت اسلامي در قالب كاروان حج عراق صورت مي‌گرفت و از اين رو تاريخ حج‌گزاري ايران و ايرانيان با تاريخ حج كاروان عراق مرتبط است. در اين مقاله پس از اشاره‌اي مقدماتي به علل كلي تعطيلي حج سرزمين‌هاي اسلامي، گزارشي سال‌شمارانه از تعطيلي حج ايران و عراق (كاروان يا محمل عراق) تا ظهور حكومت صفوي در ايران ارائه مي‌دهيم. خواهيم ديد كه مشكلات سياسي و به ويژه هجوم اقوام بيگانه، جنگ‌هاي داخلي بين حكومت‌هاي محلي و نيز نزاع بر سر قدرت خلفاي عباسي از مهم‌ترين عوامل تعطيلي حج از ايران و عراق بوده است.
تعطيلي حج از صفويه تا انقلاب اسلامي ايران
سيدمحمود ساماني
چكيده: زماني كه صفويان (حك:907 -1148ق.) در ايران قدرت را به دست گرفتند، بيش از دو قرن از حكومت عثماني مي‌گذشت. اما آنان با تسلط دولت مماليك (حك: 647-923ق.) بر حرمين شريفين، بر اين كانون‌هاي مقدس سيادت نداشتند. حكومت عثماني، پس از پيروزي در نبرد چالدران بر صفويان (سال 920ق.)، با دولت مماليك در مصر و شام در افتاد كه نتيجه آن انقراض اين دولت در سال 923ق.، و به دنبال آن چيرگي عثمانيان بر حرمين شريفين بود. از اين زمان به بعد، دو دولت صفويان و عثماني كه به لحاظ مذهبي نيز همخواني نداشتند، در رقابت با يكديگر روابط خصمانه‌اي داشتند كه بر حج‌گزاري ايرانيان، و برخي مردمان ممالك شرقي نيز تأثيرگذار بود و گاه موجب تعطيلي حج آنها مي‌شد. چنين چالشي، با شدت و ضعف در ادوار بعدي، يعني در عصر حكومت‌هاي افشاريه، زنديه، قاجاريه و پهلوي در ايران نيز ميان عثماني و بعد با آل سعود وجود داشت. در اين مقاله، به اجمال، نخست از علل و عوامل تعطيلي حج و پس از آن، به صورت كرونولوژي (گاه‌شماري)، سال‌هايي را كه حج ايرانيان يا برخي ديگر از ملل به تعطيلي منجر شد، آورده شده است. همچنين در بخش پاياني مقاله، از جنايات آل سعود در حرمين و تأثير آنها بر امر حج سخن گفته شده است.
جنايات آل سعود عليه ايران
محمدسعيد نجاتي
چكيده: در اين مقاله با اشاره‌اي به جنايات آل سعود و دشمني‌هاي عربستان با جمهوري اسلامي ايران پيش از انقلاب اسلامي، به مرور و تحليل روابط ايران و عربستان در سه دهه اخير در محور‌هايي چون آزار و مزاحمت براي حجاج ايراني، همكاري با دشمنان ايران (امريكا و صدام)، كشتارحجاج ايراني در حج سال 66، جنگ نرم عليه ايران، هتك حرمت ايرانيان در فرودگاه جده، سقوط جرثقيل، فاجعه منا و كارشكني براي حج ايرانيان در سال 95، پرداخته و دلايل اين دشمني مورد تحليل و بررسي قرار گرفته است.
صدّ از مسجدالحرام و ديگر مساجد توسط آل سعود
داود حسيني
چكيده: صد (منع) از مسجدالحرام، يكي از بزرگ‌ترين گناهان است كه قرآن كريم در آيات مختلف آن را مورد سرزنش و تقبيح قرار داده است. هيچ كس حق ندارد مسلمانان را از حضور در مسجدالحرام منع كند؛ زيرا بر اساس آيات قرآن همه مردم در بهره‌گيري از اين مكان مقدس مساوي‌اند. فرق نمي‌كند، منع‌كننده از مشركين و كفار باشد، يا از مسلمانان، و در صورت ممانعت، مرتكب ظلم و ستم شده است، و خداوند سخت‌‌ترين عذاب‌ها را براي منع‌كنندگان در نظر گرفته است. در بعضي آيات، منع كردن از مسجدالحرام، برابر با كفر و فتنه بيان گرديده، و فتنه را از قتل بزرگ‌تر دانسته است. بر اساس آيات قرآن كريم بايد كساني سرپرستي مسجدالحرام را عهده‌دار شوند كه اهل تقوا و پرهيزكاري‌اند و بهتر مي‌توانند زمينه حضور مردم را در مسجدالحرام فراهم كنند. كساني كه از روي عمد يا جهل و ناداني باعث مي‌شوند مساجد الهي خراب، و ذكر خدا در آنها كم‌رنگ شود، مستحق عذاب و خاري دنيا و آخرتند. اگر در عصر رسول خدا صلي الله عليه و آله مصداق اين آيات مشركين مكه بودند، ولي در عصر ما مصداق بارز آن آل سعودند كه راه مشركين را زير نقاب خادم‌الحرمين تكرار مي‌كنند.
تعطيلي حج حربه آل سعود
زهرا ميعادي
چكيده: كنگره عظيم مسلمانان چندي است قرباني مطامع آل سعود شده است. درگذشته حاكمان مكه قرباني حربه‌ «تعطيلي حج» مي‌شدند و اين موضوع براي آنان تهديد محسوب مي‌شد، اما امروز خاندان آل سعود هر ساله گروهي از مسلمانان را به بهانه‌ها‌ي مختلف از اين فريضه الهي منع مي‌كنند.
با وجود اينكه آل سعود مرتب بر عدم دخالت سياست در مناسك حج تاكيد دارد، اما به دفعات به بهره‌برداري سياسي از اين فريضه الهي پرداخته و مانع انجام مناسك حج در جهان اسلام شده است و در ساليان اخير مانع حضور زواري از كشورهاي فلسطين، افغانستان، يمن، سوريه و ايران در حرم امن الهي شده است. در اين نوشتار به برخي از بهره‌برداري‌هاي سياسي آل سعود از مراسم حج اشاره مي‌شود.
پيام مقام معظم رهبري به مسلمانان جهان به مناسبت فرا رسيدن موسم حج 95، ديدار خانواده هاي شهداي منا با رهبر معظم انقلاب و گفت وگو با نماينده ولي فقيه در امور حج و زيارت از ديگر مطالب ششمين شماره گاهنامه بينش است.