آداب سفر و زیارت(8)؛
کارهایی که در سفر ممنوع شمرده شده است
افراد بشر، هر چه از خوبیها بهرهمند باشند، باز ممکن است در برخی شرایط گرفتار کمحوصلهگی شده و هم خود و هم دیگران را ناراحت کنند به همین جهت رسول خدا(ص) در سفری که به حج مشرف میشدند فرمودند: کسی که بد اخلاق است و به همسایه خود بدی میکند، با ما همراه نشود.
به گزارش خبرنگار اعزامي پايگاه اطلاع رساني حج از كربلاي معلا، در بيان آداب ويژه مسافر در مسير راه و زيارت به مواردي برخورديم كه از جمله آنها سلام كردن و روي خوش بود.
منابع روايي و ديني ما براي مسافرت و زيارت آداب اخلاقي ديگري را نيز برشمرده است كه مروري بر چند مورد خواهيم داشت.
30 - كمك به همسفران
مستحب است مسافر به همراهان خود در طول سفر كمك كند و بار خويش را به دوش ديگران نياندازد. در حضور رسول خدا صلي الله عليه و آله سخن از مردي به ميان آمد و برخي گفتند: او آدم خوبي است. سپس به اوصاف وي اشاره كرده، اظهار كردند: او با ما به حج آمد، هر زمان در مكاني منزل ميكرديم، پيوسته ذاكر خدا بود و «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» ميگفت و آنگاه كه حركت ميكرديم، پيوسته خدا را ياد ميكرد و ذكر خدا ميگفت تا باز در منزلي ديگر فرود ميآمديم.
رسول خداصلي الله عليه و آله فرمود: پس چه كسي به شترش علوفه ميداد و غذايش را آماده ميكرد؟ پاسخ دادند: همه ما؛ رسول خداصلي الله عليه و آله فرمود: پس همه شما از او بهتريد.
پيامبرصلي الله عليه و آله در اين زمينه، براي اصحاب و ياران خويش الگو بود. در روايت آمده است آن حضرت در سفري به اصحاب خود فرمود تا گوسفندي قرباني كنند، يكي از مردان همراه گفت: ذبح گوسفند به عهده من؛ ديگري گفت: پوستكندن آن نيز با من؛ سوّمي گفت: قطعه قطعه كردن گوشتها با من و چهارمي گفت: پختن آن نيز با من؛ رسول خدا صلي الله عليه و آله نيز فرمود: فراهم كردن هيزم با من! اصحاب گفتند: يا رسولاللَّه، پدران و مادران ما فداي شما باد! نبايد شما به زحمت بيفتيد، ما بهجاي شما كارها را انجام ميدهيم.
حضرت فرمود: ميدانم شما به جاي من انجام ميدهيد، ليكن خداوند عزّوجل دوست ندارد بندهاي را كه اگر با گروهي مسافرت كرد، گوشهاي بنشيند و كار نكند؛ حضرت اين سخن را فرمود و برخاست تا براي آنها هيزم جمعآوري كند.
بنابراين، گرچه هماكنون كارها به مدير كاروان و كاركنان هتلها واگذار گرديده، ليكن زائر نبايد خود را از فيض خدمتگزاري به همسفران محروم سازد.
امام سجاد عليه السلام مسافرت نميرفتند مگر با كساني كه آن حضرت را نميشناختند و از همان آغاز نيز با آنها شرط ميكردند كه در طول سفر كار كنند و نيازهاي كاروان را برآورده سازند.
در سفري كه حضرت با گروهي همراه شد، مردي آن حضرت را ديد و شناخت، سپس به كاروانيان گفت: آيا ميدانيد اين مرد كيست؟ گفتند: نه؛ گفت: او علي بن الحسين عليهما السلام است، آن جمع بهطرف آن حضرت آمده، دست و پاي ايشان را بوسه زدند و گفتند: فرزند رسول خدا! آيا ميخواستي آتش دوزخ، به دليل رفتار نادرست با شما، ما را فرا گيرد؟ و در پايان عمر به هلاكت گرفتار شويم؟ چه باعث شده تا شما اينچنين عمل كنيد؟
حضرت فرمود: زماني با گروهي كه مرا ميشناختند همسفر شدم؛ آنها به خاطر رسول خداصلي الله عليه و آله بيش از حدّ به من احترام و كمك كردند و من نگران تكرار آن توسط شما بودم، بنابراين مخفي بودن كارم را بيشتر دوست دارم.
31 - ناسازگاري ممنوع
افراد بشر، هر چه از خوبيها بهرهمند باشند، باز ممكن است در برخي شرايط گرفتار كمحوصلهگي، بهانهگيري و ناسازگاري شوند و به همين دليل، هم خود و هم ديگران را ناراحت كنند. رسول خداصلي الله عليه و آله در سفري كه به حج مشرف ميشدند فرمودند: «مَنْ كانَ سَيِّيءُ الْخُلْقِ وَ الْجِوارِ فَلا يَصْحَبُنا»؛ كسي كه بد اخلاق است و به همسايه خود بدي ميكند، با ما همراه نشود.
دليل اين سخن واضح است؛ زيرا كسي كه در وضعيت عادي كجخلق بوده و همسايهآزاري ميكند، هنگام سفر و برخورد با سختيها و مشكلات، رفتاري به مراتب نامناسبتر با ديگران خواهد داشت.
علي بن ابيطالب عليه السلام كميِ ناسازگاري با همسفران را از نشانههاي جوانمردي در سفر برشمرده است؛ روشن است كه سفر، همراه با تلخيها و كمبودها است، بنابراين صبر و شكيبايي بيشتري لازم است.
امام صادق عليه السلام فرمود: «مسافرت و سير منازل، توشه انسان را تمام، اخلاق را بد و لباس را فرسوده ميكند ....»؛ در مسافرت، نظم زندگي عادي مردم بههم ميخورد و در غذا و استراحت و مسكن آنان تغييراتي ايجاد ميشود. اين امور موجب تغيير در روحيه و اخلاق مسافران ميگردد، لذا بايد آنان تلاش كنند تا در چنين وضعيتي، همسفران خود را خسته و دلآزرده نكنند.
32 - آزار نرساندن به همسفران
زائران، در جلسات، هنگام شركت در نمازهاي جماعت، ورود و خروج به مساجد، سوار شدن به اتوبوس و ... تلاش كنند تا ديگران را آزار ندهند؛ به مكانهايي كه وارد ميشوند، هر كجا جاي خالي بود بنشينند و از راه رفتن ميان جمعيّت فشرده زائران اجتناب نمايند.
سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله اينگونه بود كه هروقت به محلي وارد ميشد، در نزديكترين جا به ايشان (نزديك در ورودي) مينشست؛ آن حضرت در حديثي فرمود: «هرگاه يكي از شما به مجلسي وارد شد، در كنار آخرين نفري كه نشسته، بنشيند.
33 - ناديده گرفتن لغزشها
در مسافرت، گاهي آگاهانه و گاهي از روي غفلت، ممكن است يكي از همسفران دچار لغزش شده، كار خلافي انجام دهد؛ سيره اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام در اين زمينه آن بوده كه اين لغزشها را يا ناديده ميگرفتند و يا با تذكّر، رفتار فرد خطاكار را اصلاح ميكردند.
زراره از امام باقر و امام صادق عليهما السلام نقل كرده كه فرمودند: «نزديكترين موضع بنده به كفر آن است كه با مردي برادر ديني باشد و لغزشها و خطاهاي او را شمرده نزد خود نگه دارد تا روزي او را بهخاطر آن لغزشها، سرزنش كند».
طبيعي است كه هر كس به دنبال كشف عيوب و خطاهاي مردم باشد، عملًا ديگران را به مقابله دعوت كرده و آنان را بر اين كار ترغيب ميكند و همين، موجب حرمتشكني و درگيري مؤمنان و مسلمانان با يكديگر خواهد شد.
رسول خداصلي الله عليه و آله فرمود: «به دنبال كشف لغزشهاي مؤمنان نباشيد، زيرا هر كس به دنبال لغزشهاي برادر ديني خود برآيد، خداوند لغزشهاي او را دنبال ميكند و آنكس كه خداوند به دنبال لغزشهايش برآيد، او را رسوا خواهد كرد، گر چه داخل خانهاش باشد».
با رعايت اين نكته اخلاقي، ميتوان در سفرهاي زيارتي، فضاييصميمي ايجاد كرد و بر شيريني و لذّت سفر افزود، از اين رو زائران بايد با خوشبيني نسبت به يكديگر برخورد كنند و هرگز به دنبال شمردن لغزشهاي ديگران نباشند.
34 - بازگو نكردن خاطرات تلخ
زندگي در سفر، جمعي و گروهي است و درنتيجه، افراد مختلف با سليقهها و رفتارهاي گوناگون كنار همديگر جمع شده، چندين روز با هم زندگي ميكنند و به طور طبيعي اين اختلاف سليقهها، گاهي منتهي به نزاع و درگيري و كدورت ميشود.
توصيه اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام به زائران اين است كه با همسفران خود، جوانمردانه برخورد نموده، پس از بازگشت نيز در هيچ مجلسي، حوادث ناخوشايند سفر را براي ديگران بازگو نكنند.
امام صادق عليه السلام، يكي از دلايل جوانمردي در سفر را كتمان اسرار و رازداري همراهان پس از جدا شدن از آنها ذكر ميكنند و در حديث ديگري ميفرمايد: «لَيْسَ مِنَ الْمُرُوءَةِ أَنْ يُحَدِّثَ الرَّجُلُ بِمَا يَلْقَي فِي السَّفَرِ مِنْ خَيْرٍ أَوْ شَرٍّ»؛ اين از جوانمردي نيست كه انسان آنچه از خوب و بد در سفر ديده و با آن برخورد كرده را بازگو نمايد.