اربعین کمال عاشورا است

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، حجت الاسلام حسن تركاشوند در نشست علمي «وجه اختصاص زيارت اربعين به سيدالشهدا عليه‌السلام» كه به همت پژوهشكده حج و زيارت حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت و جامعه الزهرا برگزار شد، اظهار داشت: درباره ورود اهل بيت(عليهم‌السلام) به كربلا دو يا سه قول وجود دارد كه قول مشهور در ميان شيعه اين است كه در ۲۰ صفر، امام سجاد(عليه‌السلام) به همراه اهل بيت(عليهم‌السلام) وارد كربلا شدند و شهدا را زيارت كردند.
مدير گروه كلام پژوهشكده حج و زيارت افزود: قول ديگر اين است كه از كاروان اسرا از شام به مدينه رفتند و يك قول ديگر اين است كه اهل بيت(عليهم‌السلام) سال بعد بر مزار شهداي كربلا حضور يافتند.
حجت الاسلام و المسلمين تركاشوند بيان داشت: به لحاظ امكان وقوعي، امكان چنين امري وجود دارد اهل بيت پيامبر(عليهم‌السلام) و كاروان اسرا روز ۲۰ صفر وارد كربلا شده باشند، زيرا كاروان اسرا بعداز ظهر روز يازدهم به سمت كوفه حركت داده شد، روز ۱۵ محرم به سمت شام حركت كردند و روز اول صفر وارد شام شدند؛ در برخي منابع تاريخي آمده كه مدت توقف كاروان در شام حدود ۷ روز بوده كه در اين صورت امكان حضور كاروان در كربلا در روز ۲۰ صفر بوده است.
آيا برگزاري مراسم اربعين فقط براي امام حسين(عليه‌السلام) جايز است؟
وي با اشاره به وجه اختصاص زيارت اربعين به سيدالشهدا(عليه‌السلام)، اين سؤال را مطرح كرد كه آيا برگزاري مراسم اربعين و چهلم گرفتن فقط براي امام حسين(عليه‌السلام) جايز است و براي ديگر اهل بيت(عليهم‌السلام) و افراد ديگر نمي‌توان مراسم چهلم گرفت؟
مدير گروه كلام پژوهشكده حج و زيارت در پاسخ به اين سؤال به دو ديدگاه اشاره كرد و افزود: برخي معتقدند كه اربعين تنها اختصاص به سيدالشهدا(عليه‌السلام) دارد و دليل آنان اين است كه ما به لحاظ تاريخي يا روايي روايتي مبني بر اين كه اهل بيت(عليهم‌السلام) مراسم اربعين براي يكي از اهل بيت(عليهم‌السلام) گرفته باشند، نداريم.
حجت الاسلام تركاشوند ادامه داد: در ديدگاه اول، برگزاري اربعين جزء اختصاصات سيد الشهدا(عليه‌السلام) است و گرفتن مراسم اربعين براي ديگران با علامت و امتياز بودن اربعين براي امام حسين(عليه‌السلام) منافات دارد.
وي اضافه كرد: طرفداران ديدگاه اول مي‌گويند اگر حتي برگزاري مراسم هفتم و چهلم رجحاني داشت، بايد رواياتي از معصومين(عليهم‌السلام) در اين رابطه به ما مي‌رسيد، اما ما حتي بيان رجحاني براي اين مسئله نمي بينيم؛ سنت اهل بيت اين بود كه سه روز عزاداري مي‌كردند بنابراين طرفداران ديدگاه با استناد به اين مطالب معتقدند كه مراسم اربعين براي غير از امام حسين(عليه‌السلام) مورد رضايت اهل بيت(عليهم‌السلام) نبوده است و مراسم ختم و مراسم چهلم را براي ديگران مجاز نمي دانند.
وي به ديدگاه دوم اشاره كرد و اظهار داشت: اين ديدگاه بيان مي‌دارد كه مراسم اربعين اختصاص به سيدالشهدا(عليه‌السلام) ندارد و جايز است كه براي ديگران هم مراسم اربعين برگزار كنيم.
حجت الاسلام تركاشوند افزود: طرفداران اين ديدگاه معتقدند كه ما براي امام حسين(عليه‌السلام) هر سال زيارت اربعين را به جاي مي‌آوريم، اما بعد از شهادت امامي مراسم اربعين در سال اول برگزار مي‌شده است.
برگزاري مراسم اربعين امام حسين(عليه‌السلام) به عنوان عمل مستحب شرعي مؤكد است
وي در ادامه تصريح كرد: مي‌توان وجه جمعي بين اين دو ديدگاه بيان كرد؛ يعني مي‌توان گفت كه برگزاري مراسم اربعين براي امام حسين(عليه‌السلام) به عنوان عمل مستحب شرعي مورد سفارش و تأكيد بوده و مستحب مؤكد است، اما براي ديگران نمي توانيم به عنوان عمل مستحب شرعي در نظر بگيريم و مراسم چهلم را تنها به عنوان امر مباح و جايز برگزار مي‌كنيم.
مدير گروه كلام پژوهشكده حج و زيارت با بيان اينكه مراسم اربعين به عنوان سنت موكد و عمل شرعي تنها مختص امام حسين(عليه‌السلام) است، تأكيد كرد: مراسم چهلم براي ديگر افراد به عنوان مبرّات و خيرات است و اشكالي ندارد، برگزاري اين مراسم، سيره متشرعه و سيره شيعيان در طول تاريخ بوده و به عنوان امر جايز مي‌توان قلمداد كرد.
وجه و حكمت اختصاص زيارت اربعين به سيدالشهدا(عليه‌السلام)
حجت الاسلام تركاشوند در ادامه به وجه اختصاص و حكمت اختصاص زيارت اربعين به سيدالشهدا(عليه‌السلام) اشاره كرد و گفت: شايد اين سؤال مطرح شود كه وجه اختصاص اين كه ما برگزاري مراسم اربعين و زيارت اربعين را به عنوان عمل شرعي براي امام حسين(عليه‌السلام) در نظر مي‌گيريم، چيست و چرا براي امامان معصوم چون امام علي(عليه‌السلام) و يا امام حسن(عليه‌السلام) مراسم اربعين نمي گيريم؟ كه به نظر مي‌رسد كه وجوه و حكمت‌هايي براي آن وجود دارد.
وي به وجوه قول، فعل و تقرير معصوم اشاره كرد و افزود: ما زيارت اربعين را تنها براي امام حسين(عليه‌السلام) داريم و اگر بخواهيم عملي را به عنوان مستحب شرعي قلمداد كنيم، قول و فعل و تقرير معصوم را در نظر مي‌گيريم، به طوريكه در باب زيارت اربعين، هم قول معصوم(عليهم‌السلام)، هم فعل و هم تقرير معصوم(عليهم‌السلام) را داريم.
استاد جامعه‌الزهرا(سلام‌الله‌عليها) به فرمايش امام صادق(عليه‌السلام) به صفوان جمال درباره زيارت اربعين اشاره كرد و ادامه داد: اين روايت يكي از روايات معتبر است كه در منابع روايي نقل شده و سفارش به زيارت اربعين مي‌كند.
حجت الاسلام تركاشوند به روايتي ديگر از امام حسن عسكري(عليه‌السلام) اشاره كرد كه مؤمن پنج علامت دارد؛ از جمله خواندن ۵۱ ركعت نماز در شبانه روز، زيارت اربعين، انگشتر در دست راست كردن، پيشاني بر خاك گذاشتن و جهر بر ذكر بسم الله الرحمن الرحيم.
وي تصريح كرد: برخي علما بابي در فضل زيارت اربعين در كتب خود قرار داده اند، به عنوان مثال، شيخ طوسي در مصباح و مرحوم سيدبن طاوس در اقبال بحث استحباب را مطرح مي‌كنند.
سفارش به زيارت اربعين تنها براي امام حسين(عليه‌السلام) است
استاد جامعه‌الزهرا(سلام‌الله‌عليها) با بيان اينكه سفارش به زيارت اربعين تنها براي امام حسين(عليه‌السلام) است، گفت: يكي از وجوه اختصاص وجوه قول معصوم بود كه به آن اشاره شد، دومين وجه، وجوه فعل معصوم(عليهم‌السلام) است كه در اين رابطه، يكي از اقوال اين است كه امام سجاد(عليه‌السلام) و اهل بيت(عليهم‌السلام) روز اربعين به كربلا آمدند و مزار شهداي عاشورا را زيارت كردند.
وي افزود: در روايات آمده كه سر امام حسين(عليه‌السلام) در كربلا به بدن مطهر آن حضرت ملحق و در آنجا دفن شد و اين كار توسط امام سجاد(عليه‌السلام) انجام شد كه اگر اين اتفاق رخ داده باشد، ما فعل معصوم را داريم و دليل محكمي براي ما است كه امام حسين(عليه‌السلام) را در روز اربعين زيارت كنيم.
حجت الاسلام تركاشوند يادآور شد: استناد به فعل معصوم مشروط به اين است كه حضور امام سجاد(عليه‌السلام) در كربلا در روز اربعين ثابت شده باشد.
وي به تقرير معصوم اشاره كرد و اظهار داشت: جابربن عبدالله انصاري كه از صحابه بزرگ پيامبر گرامي اسلام(صلّي‌الله‌عليه‌وآله) بودند، به همراه عطيه عوفي به عنوان اولين زائران امام حسين(عليه‌السلام) وارد كربلا شدند و بنابر قولي، اهل بيت(عليهم‌السلام) و كاروان اسرا نيز روز اربعين وارد كربلا مي‌شوند و امام سجاد(عليه‌السلام) كار جابر بن عبدالله را تأييد مي‌كنند و تقرير امام مي‌تواند مؤيد اين با شد كه اين عمل استحباب دارد.
امام حسين(عليه‌السلام) اسلام را بيمه كردند و احياگر اسلام راستين هستند
مدير گروه كلام پژوهشكده حج و زيارت تصريح كرد: ما تقرير معصوم را در زيارت اربعين امام حسين(عليه‌السلام) داريم، سفارشي كه امامان معصوم(عليهم‌السلام) بيان مي‌كنند، نشانه اين است كه تكريم ويژه اي از امام حسين(عليه‌السلام) داشته باشند.
وي تأكيد كرد: مصائب و سختي‌هايي كه امام حسين(عليه‌السلام) متحمل شدند، هيچ امام و پيامبري دچار اين مصائب نشدند؛ امام حسين(عليه‌السلام) اسلام را بيمه كردند و احياگر اسلام حقيقي هستند؛ شايد اين سفارش‌هايي كه امامان معصوم(عليهم‌السلام) داشتند، به منظور پاسداشت فداكاري‌هاي آن حضرت است كه باعث حفظ اسلام راستين شده اند.
حجت الاسلام تركاشوند بيان داشت: يك وجه ديگر اختصاص زيارت اربعين به امام حسين(عليه‌السلام) شايد زنده نگه داشتن شعار مبارزه با ظلم است؛ در زمان حادثه عاشورا تعداد زيادي از صحابه زنده بودند و از احترام و قداست فوق العاده اي برخوردار بودند اما بعد از واقعه عاشورا چنان اختناقي به وجود آمده بوده كه تعداد قابل توجهي از صحابه پيامبر را در مدينه كشتند.
وي ادامه داد: در اين شرايط، جابر بن عبدالله از جايگاه و اعتبار خود براي دهن كجي به يزيد هزينه مي‌كند و براي ابراز پيوند محبت و وفاداري به اهل بيت(عليهم‌السلام) از مدينه به سوي كربلا حركت مي‌كند و اين هزينه كردن جابر از اعتبار خود به نوعي انقلاب در آن فضاي بسته بود و سرآغازي براي اظهار ارادت و محبت به اهل بيت (عليهم‌السلام) در آن فضاي اختناق آور شد. حماسه عاشورا در اربعين به كمال رسيد مدير گروه كلام پژوهشكده حج و زيارت با بيان اينكه هدف امام حسين(عليه‌السلام) مبارزه با ظلم و ستم بني اميه و احياي دين اسلام بود، عنوان كرد: بزرگداشت اين حركت شجاعانه و بي نظير امام حسين(عليه‌السلام) در هر سال به مناسبت‌هاي مختلف مي‌تواند روحيه ظلم ستيزي را فراگير كند و كما اين كه جابر هم در آن زمان چنين حركتي را انجام مي‌دهد.
وي با تصريح بر اينكه پاسداشت حركت امام حسين(عليه‌السلام) به معناي زنده نگه داشتن و زنده ماندن روحيه ظلم ستيزي است، اظهار داشت: اربعين كمال عاشورا است، نهضت عاشورا در اربعين به كمال خود دست يافت.
حجت الاسلام تركاشوند افزود: سفارش به زيارت اربعين حسيني براي اين است كه روحيه ظلم ستيزي احيا و به مردم و مؤمنين تزريق شود.
وي به وجه ديگر اختصاص زيارت اربعين به امام حسين(عليه‌السلام) اشاره كرد و ادامه داد: واقعه عاشورا استنثا و بي نظير است و ما حادثه اي شبيه حماسه عاشورا نداريم، بنابراين براي حفظ برجستگي نهضت و حماسه عاشورا و عادي نشدن آن در كنار ديگر مراسم عزاداري تأكيد شده كه مراسم اربعين برگزار شود.
مدير گروه كلام پژوهشكده حج و زيارت تصريح كرد: اگر قرار بود براي هر امامي دهه‌هاي متعدد و مراسم مختلف برگزار شود، وجه استثنايي شدن عاشورا و اربعين حسيني كمرنگ مي‌شد و استثنا بودن اربعين از بين مي‌رفت؛ بنابراين شايد تأكيد و سفارش به اربعين براي امام حسين(عليه‌السلام) براي حفظ برجستگي آن بوده است.
وي بيان داشت: اربعين حسيني براي اين است كه روحيه ظلم ستيزي زنده شود، اربعين امام حسين(عليه‌السلام) از همان سال اول به ملاك ايمان تبديل شد و امروز نيز به عنوان علامت ايمان و مؤمن معرفي مي‌شود.
مدير گروه كلام پژوهشكده حج و زيارت در پايان تصريح كرد: اينكه چه سري در زيارت اربعين است كه امام معصوم آن را جزء علامت مؤمن مي‌شمارد؟ مي‌تواند موضوعي براي پژوهش باشد.
ديدگاه‌هاي مختلف درباره زيارت اربعين
همچنين، دكتر احمد خامه يار عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت در اين نشست، گزارشي از اقوال و ديدگاه‌هاي مختلف علما و مورخين در سده هفتم و هشتم درباره زيارت اربعين امام حسين(عليه‌السلام) ارائه كرد و اظهار داشت: علماي دين درباره زيارت اربعين ديدگاه‌هاي مختلفي بيان كرده اند، از جمله ديدگاه اول كه اولين نماينده آن شيخ مفيد و ديگر علما از سده چهارم هجري به بعد هستند، ديدگاهي مطرح مي‌كنند كه مغاير با آن چيزي است كه ما به آن قائل هستيم.
وي اظهار داشت: در تأليفات شيخ مفيد آمده كه روز ۲۰ ماه صفر، بازگشت كاروان و حرم اهل بيت(عليهم‌السلام) از شام به مدينه بوده و در اين روز جابر بن عبدالله به كربلا وارد شد و اولين زائر مزار امام حسين (عليه‌السلام) بوده است.
عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت افزود: در اين روايت، مبناي اول حضور جابر بن عبدالله به كربلا و مبناي دوم بازگشت اسرا به مدينه ذكر شده است، همچنين شيخ طوسي نيز در كتاب «مصباح المتهجد» همين بيان را ذكر مي‌كند و متن ايشان مشابه مطلب شيخ مفيد است.
خامه يار ادامه داد: ابوريحان بيروني در قرن چهارم به موضوع ورود اهل بيت(عليهم‌السلام) به كربلا اشاره كرده است و در وقايع ماه صفر مي‌نويسد، اول صفر سر امام حسين(عليه‌السلام) وارد دمشق و در ۲۰ ماه صفر سر مبارك امام حسين(عليه‌السلام) به بدن مطهر حضرت ملحق شد و در اين روز اهل بيت(عليهم‌السلام) وارد كربلا شدند و به زيارت شهدا رفتند.
وي تصريح كرد: شيخ صدوق در گذشته ۳۸۱ هجري قمري در كتاب أمالي به وقايع بعد از عاشورا اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: امام سجاد(عليه‌السلام) به همراه اهل بيت(عليهم‌السلام) سر امام حسين(عليه‌السلام) را به كربلا بازگرداندند.
عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت بيان داشت: در منابع روايي آمده است كه سرهاي شهداي كربلا با كاروان اسرا از شام خارج شدند و سر امام حسين(عليه‌السلام) را به كربلا بازگرداندند. وي با اشاره به كتاب «روضه الواعظين» اثر «فتال نيشابوري»، «أمالي» اثر شيخ صدوق و «لهوف» نوشته سيدبن طاووس، گفت: با توجه به نظر اكثر علماي شيعه، بناي مورد پذيرش عموم مذهب شيعه اين است كه رأس امام حسين(عليه‌السلام) به كربلا بازگردانده شده و به جسد مطهر آن حضرت ملحق شده است.
عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت يادآور شد: زكريا بن محمود در كتاب «عجائب المخلوقات» سخني مشابه سخن ابوريحان بيروني در كتاب «آثار الباقيه» آورده و تصريح مي‌كند كه اول صفر سر امام حسين(عليه‌السلام) وارد دمشق و روز ۲۰ صفر به جسد مطهر امام حسين(عليه‌السلام) بازگردانده شد؛ در اينجا اشاره اي به همراهي كاروان نكردند، درحاليكه شواهد نشان مي‌دهد كه كاروان اسرا با سر امام حسين(عليه‌السلام) با هم بودند و اگر قرار است سري بازگردانده شود با همراهي اسرا برگردانده شده است.
خامه يار تصريح كرد: در منابع تاريخي مختلف همراهي سرهاي بريده مطهر شهداي كربلا با كاروان اسرا در منابع متعددي تأييد شده است، از جمله در ميان علماي شيعه، فردي كه به بازگشت سر و الحاق آن به بدن اشاره كرده است، سيدمرتضي در قرن پنجم است.
وي بيان داشت: دو ديدگاه مختلف در ميان علماي بزرگ اسلام وجود دارد كه يكي از اين ديدگاه‌ها مورد پذيرش برخي علماي ما قرار گرفته است، از جمله بسياري از منابع روايي و تاريخي، ورود جابر بن عبدالله انصاري به كربلا در روز اربعين را تأييد كرده اند.
عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت عنوان كرد: ابوجعفر محمد طبري داستان مفصل جابر به همراه عطيه عوفي نقل كرده است، اما اشاره به ديدگاه او درباره حضور اهل بيت(عليهم‌السلام) در كربلا نيست، ،همين مطلب را خوارزمي در مقتل الحسين آورده است.
خامه يار افزود: در منابع ديگري وقتي زيارت جابر را در اربعين مطرح مي‌كنند ديدار اهل بيت (عليهم‌السلام) با جابر را مطرح مي‌كنند كه نمونه آن سيدبن طاوس در لهوف است.
وي تصريح كرد: جمع بندي آنچه كه در منابع دسته اول از سده چهارم تا هفتم ميان علما و مورخين وجود دارد، مبناي تاريخي زيارت اربعين يكي زيارت جابر به عنوان نخستين زائر اربعين و زيارت اسرا به مدينه است، اما مبناي ديگر كه مشهور بوده و علماي شيعه و سني به آن قائل هستند، برگرداندن سر امام حسين(عليه‌السلام) به كربلا با همراهي كاروان اسرا بوده است كه هر كدام مستندات خود را دارد.
عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت ادامه داد: در دوره معاصر اين مبحث وجود داشته است و هر يك از پژوهشگران يكي از اين دو ديدگاه را پذيرفتند، اما در هر دو ديدگاه جابر بن عبدالله انصاري روز اربعين وارد كربلا شده و قبور مطهر شهداي كربلا را زيارت كرده است.