آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش بعثه مقام معظم رهبری در گپ بعثه مقام معظم رهبری در سروش بعثه مقام معظم رهبری در بله
آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش

آمار جالب از زایرین عتبات در ۱۶۰ سال پیش

روزنامه ناصری در سال ۱۲۷۴ شمسی (۱۸۹۵م) در ماه جمادی الثانی بدون ذکر عدد و آماری با اشاره به «ازدحام و کثرت زوار ایرانی برای سفر به عتبات در ماه جمادی الثانی» می‌نویسد:«کثرت جمعیت زوار به حدی ایست که طی ۱۵ سال اخیر سابقه نداشته است.»

پايگاه اطلاع رساني حج: در طول ساليان متمادي موضوع زايرين به عراق هميشه يكي از موضوعات فعال و مطرح در شئوون روابط سياسي و امنيتي در دو سوي مرزها بوده و همين مسئله در روابط دولت عثماني با دولت هاي صفويه، افشاريه ،زنديه و قاجاريه در كشورمان خود نمائي و بطور مستقيم در روابط اقتصادي و اجتماعي دو كشور اثر گذار بوده است.
دراين يادداشت عليرغم كمبود منابع رسمي سعي شده تا با بررسي مسافرت زائرين كشورمان با استفاده از سفرنامه ها و جرايد در بازه زماني سال هاي 1847 تا 1896ميلادي (1226تا1275 شمسي) در دوره سلطنت ناصرالدين شاه قاجار پرداخته شود.
چند نكته مهم
اول: در اين دوره زائرين فقط از ايران به عثماني (عراق) مسافرت مي كرده اند و گزارشاتي مبني بر زيارت زائرين از سمت عثماني (عراق) به ايران گزارش نشده است.
دوم: مسافرت انبوه و سازمان يافته مردمي وسيع به قصد زيارت عتبات از دوره صفويه آغاز شده و سپس روندي شتابان و تصاعدي پيدا مي كند كه البته اين روند خود نيز تابعي از روابط سياسي و امنيتي دو كشور بوداست.
سوم: در كليه مذاكرات و گفتگو هاي انجام شده بين دولت ايران و عثماني از جمله پيمان نامه معروف كردان در سال1746ميلادي (1125 شمسي) ، ارزروم اول در 28 ژوئيه 1823م (1238ق/1202 شمسي) و ارزروم دوم 31 مي 1847ميلادي(1226 شمسي) موضوع زائرين در دستوركار قرار داشته است. بعنوان مثال در ماده هفتم موافقتنامه دوم ارزروم چنين آمده است: «ماده 7 - دولت عثماني متعهد به ارائه تسهيلات لازم به زائرين ايراني بر اساس معاهدات سابق، جهت زيارت اماكن مقدسه در داخل خاك عثماني مي باشد تا اين زائرين با سلامت كامل و بدون هيچگونه تعرض و يا هرگونه برخورد ناراحت كننده ، بتوانند به زيارت بپردازند. و با توجه به تمايل دولت عثماني به تقويت و تحكيم روابط دوستانه و لزوم تداوم تفاهم ميان دو دولت اسلامي و بالطبع ميان اتباع دو كشور، لذا متعهد ميشود كه مناسبترين راههاي لازم را براي تامين تسهيلات نه تنها براي زائرين ايراني، بلكه جهت همه اتباع ايراني در خاك عثماني، فراهم نمايد. به طوري كه از آنان در برابر هرگونه ظلم و خشونتي در خصوص كارهاي بازرگاني و يا امور ديگر، حمايت كند.»
همچنين در اين خصوص علي الوردي نويسنده عراقي در كتاب لمحات اجتماعيه من تاريخ العراق الحديث آورده است: «از ابتداي سال 1821 ميلادي (1200 شمسي) روابط عراق و ايران به صورت تدريجي، روندي رو به بهبود داشت و صلح ميان دو دولت برقرار گرديد و مرزهاي ميان دو كشور تعيين شد. اين امر موجب افزايش زوار و مهاجران ايراني به عراق بود.»
چهارم: با توجه به طولاني بودن مرزهاي دو كشور ، عدم تسلط كامل بر مرزها و نبود آمار ثبت شده در اسناد تعيين تعداد زائرين به عراق را تا حدودي مشكل كرده و فقط ناچار بايستي به ارقام و آمار ذكر شده در بعضي از سفرنامه ها و گزارشات قناعت كرد.
بدين ترتيب تلاش شده تا جهت آشنائي و درك عيني تري از پديده زيارت عتبات عاليات نزد مردم كشورمان در دوره اي خاص قضاوتي از رفتار كنوني پي برد.
آمار جالب از زايرين عتبات در 160 سال پيش در كتاب موسوعة العتبات المقدسة از جعفر الخليلي از قول گردشگر آلماني چنين آمده است: « گردشگر و مستشرق مشهور كه پيترمان ناميده مي شد در سال 1855 ميلادي (1234 شمسي) از بغداد ديدن كرده است، مي نويسد: تعداد زائران ايراني كه به صورت مرتب به بغداد آمده و سپس به نجف و ديگر شهرهاي عتبات عاليات مي رفتند در سال 1855ميلادي حدود 60 هزار تن بود.»
در سفر نامه عتبات ناصرالدين شاه قاجار كه مسافرت شاه را در سال 1870 ميلادي (1249 شمسي) بيان مي كند، چنين آمده است:
در هنگام ورود به شهر كربلا :در اين راه دو طرف معبر يك سره آدم و تماشاچي ايستاده بود كه بيشتر آنها ايراني بود و چنان مي نمود كه به يكي از شهرهاي ايران وارد شده ايم. »
چارلز عيسوي در كتاب خود در گزينش 18 تعداد زائرين ايراني در عراق در سال 1870ميلادي (1249 شمسي) يك صد هزار زائر برآورده كرده است.
بر اساس دو گزارش متفاوت توسط كارگزاري حكومت ايران در عثماني به سال 1258 شمسي به كثرت عزيمت زائرين در اين سال اشاره دارد. در گزارش ديگري توسط كارگزاري در سال 1263 شمسي به كثرت عزيمت زوار به عتبات اشاره شده است.
در خصوص تعداد زايرين در سال 1274 شمسي در گزارش روزنامه اختر چنين آمده: فقط در مدت پنج ماه در فاصله ماه محرم تا جمادي الاول حدود 150 هزار زائر ايراني به عتبات عاليات در عراق مشرف شده اند. به عبارت ساده تر به صورت متوسط هر ماه 30 هزار نفر به عتبات مشرف شده اند و اگرتعداد زائران در هفت ماه ديگر سال را ماهي 10 هزار نفر در نظر گرفت در اين سال حداقل بيش از 250هزار نفر به عتبات مشرف شده اند كه با توجه به جمعيت ايران تعداد زائرين در اين سال بسيار جالب توجه خواهد بود. در اين زمان يعني اواخر دوره سلطنت ناصرالدين شاه جمعيت تهران در حدود 147 هزار نفر بوده است.
در خبري در روزنامه ناصري در سال 1274 شمسي (1895م) در ماه جمادي الثاني بدون ذكر عدد و آماري با اشاره به «ازدحام و كثرت زوار ايراني براي سفر به عتبات در ماه جمادي الثاني» مي نويسد:«كثرت جمعيت زوار به حدي ايست كه طي 15 سال اخير سابقه نداشته است.» جمع بندي آمار زائرين عتبات در عهد ناصرالدين شاه با بررسي گزارشات و ارقام ارايه شده از سال 1821م(1242 قمري/1200 شمسي) تا سال 1895م(1316 قمري/1274 شمسي) و ثبات نسبي در روابط سياسي دو كشور، رفت و آمدهاي نسبتا آسان بين دو كشور بخصوص در مرزهاي جنوبي و وجود پيوندهاي اجتماعي و مذهبي قوي بين آنان ، مسافرت ناصرالدين شاه به عراق و رفع بعضي از مشكلات موجود در خصوص زيارت زائرين ، وجود گزارشات حداقل شصت هزار نفري در گزارش مستشرق آلماني در سال 1234 شمسي و اشاره ناصرالدين در سفرنامه خود (1249 شمسي) از ازدحام مردم ايراني در استقبال از وي، آمار 100 نفري زائرين ايراني در سال 1249 شمسي در كتاب چارلز عيسوي و برآورد 250 هزار نفري بر اساس گزارش روزنامه اختر در سال 1274 شمسي مي توان چنين استنباط كرد:
در طول اين دوره كه بر اساس گزارش هاي تاريخي از جمله گزارش روالينس در سال 1850 ميلادي/1229 شمسي جمعيت ايران حدود 10 ميليون نفر بوده است در هر سال بطور متوسط 180 هزار نفر (حداقل 100 هزار و بيش از 250 هزار نفر گزارش شده است) به عتبات عاليات مشرف شده اند.
مسافت و مسيرهاي تردد زايرين در 150 سال پيش يكي از مطالب قابل بررسي در اين موضوع زيارت عتبات «مسافت و مسيرهاي تردد زائرين» از كشورمان به عراق است .از شهرهاي مرزي در استان هايي مثل خوزستان، ايلام،كرمانشاه بطور متوسط 350 كيلومتر و شهرهاي مركزي و از جمله تهران حدود 930 كيلومتر و استان ها و شهرهاي شرقي كشور بيش از 1500 كيلومتر تا كربلا فاصله است.
مسير تهران به بغداد توسط كاروان ها حداقل 28 روز طي مي شده است. هر چند لرد كرزن در كتاب «ايران و قضيه ايران» در خصوص كالا و اجناسي كه به بغداد وارد و از آن جا به تهران منتقل مي شده اشاره كرده است:« مي توان اين مطلب را به موضوع زائرين نيز عموميت داد... بعد از وصول اجناس در بغداد و انجام تشريفات گمركي كاروان ها كالا را از طريق خانقين به مقصد ايران در كرمانشاه، همدان و تهران مي برند. كاروان مسافت 500 مايل را در 28 روز طي مي كند.»
محمد علي جمالزاده نيز در «گنج شايگان» آورده است: «از بغداد به كرمانشاه (از راه قصر شيرين به كرمانشاه) مسافت تقريبا 50 فرسنگ و مدت زمان 13 روز (6 روز از بغداد به قصرشيرين و 7 روز از قصرشيرين به كرمانشاه است.»
مصطفي فهيمي


| شناسه مطلب: 72434




عتبات



مطالب مرتبط

نظرات کاربران