استاد درس خارج حوزه در گفت‌وگوی تفصیلی با پایگاه حج؛
هماهنگی روحانی و مدیر در سفر حج بخش عمده ای از مشکلات را حل می‌‌کند
حجت الاسلام والمسلمین علم الهدی در گفت‌وگویی تفصیلی با پایگاه اطلاع رسانی حج با اشاره به آیه: «ان اول بیت وضع للناس لالذی ببکه مبارکا» گفت: حج مختص به مسلمانان نیست چراکه خداوند فرموده «وضع للناس» بنابراین حج بر همه انسان ها واجب است.
اشاره: حضرت امام خميني (ره) احياگر حج ابراهيمي در پيامي به حجاج بيت الحرام فرمود : انديشمندان و غواصان و درد آشنايان امت اسلامي اگر دل به درياي معارف آن بزنند ... از صدف اين دريا گوهرهاي هدايت و رشد و حكمت و آزادگي را بيشتر صيد خواهد نمود و از زلال حكمت و معرفت آن تا ابد سيراب خواهند گشت.
پيامبر گرامي اسلام در يك بيان نوراني حج را عصاره اسلام و معادل شريعت دانسته است؛ همچنان كه مرحوم شيخ صدوق (ره) در كتاب شريف خصال ضمن اشاره به اين روايت فرمود : قد جاء في تعليل الرسول للحج ضمن تعليله لسائر الفرائض بانه معادل لتمام الشريعه.
پس حج نمونه و مدل كوچكي از اسلام بزرگ است، گويا خداوند متعال اراده نموده كه اسلام را در همه ابعادش در يك عبادت جاي دهد تا حاجي كل اسلام را يكباره تجربه نمايد.
سخن گفتن و قلم زدن پيرامون فريضه اي كه آيينه تمام نماي اسلام و جلوه گاه شريف است كاري بس دشوار بلكه تمام نشدني است، همچنانكه رييس مذهب شيعه حضرت جعفربن محمد الصادق(ع) در پاسخ سوال زاره (يابن رسول الله چند سال است از شما درباره حج مي پرسم شما پاسخ مي فرماييد) فرمود: اي زاره خانه اي كه دو هزار سال پيش از آدم به سوي آن حج گزارده مي شود آيا مي شود مسائل آن در عرض چهل سال پايان پذيرد.
از اين رو با توجه به اهميت فريضه حج و ايام جلسات آموزشي كاروان حج، خبرنگار پايگاه اطلاع رساني حج خدمت حجت الاسلام والمسلمين سيد محمدرضا علم الهدي استاد درس خارج حوزه علميه قم، مدير مؤسسه آل الرسول(ص) و همچنين از روحانيون و رابطان با سابقه بعثه مقام معظم رهبري رسيده و گفت‌وگويي با ايشان ترتيب داده است.
وي در اين گفت‌وگو ضمن اشاره به اهميت جايگاه حج در اسلام و حتي غير اسلام به بيان نكاتي مهم و اساسي براي مديران، روحانيون و زائران پرداخته است.
متن اين گفت‌وگو در ادامه تقديم خوانندگان محترم مي شود.
پايگاه حج – سلام عليكم و تشكر از اين كه وقت خود را در اختيار پايگاه اطلاع رساني حج قرار داديد، ابتدائا براي ما از اهميت حج و جايگاه آن در دين بفرماييد.
بنده هم خدمت شما و همه عزيزان در پايگاه اطلاع رساني حج و فعالان عرصه حج عرض سلام و ادب و احترام دارم.
خداوند متعال حج را وسيله ارتباط جهان اسلام با يكديگر و وحدت كلمه انسان ها در سايه توحيد و تجلي گاه عظمت الهي قرار داده است وفرموده است: «ان اول بيت وضع للناس لالذي ببكه مباركا» ازاين رو حج مهترين عمل در شريعت ابراهيم است كه مختص به مسلمانان نيست و خداوند نيز نفرموده بر مؤمنان بلكه فرموده «وضع للناس» بنابراين بر همه انسان ها واجب است.
همه بايد پيرو حضرت ابراهيم باشيم و حج را به جا بياوريم، همچنانكه پيامبران بزرگي از جمله حضرت عيسي(ع) و موسي(ع) نيز حاجي بيت الله الحرام بوده اند و پنج هزار سال است كه بشريت مأمور به طواف خانه خدا است و قرآن نيز مي فرمايد:«لله علي الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلا».
دين اسلام همان شريعتي است كه حضرت ابراهيم(ع) آن را آغاز كرد بنابراين نحله يهود و نصارا گروهي از بني اسرائيل هستند كه مخالف اسلام و شريعت جدشان ابراهيم بوده و لجاج و عنادي در ترك حج دارند در حالي كه مأمور به حج هستند به همين جهت خداوند مي فرمايد ما مكه را براي همه جهانيان قرار داده ايم.
همه عالم بايد زير پرچم ابراهيم(ع) به حج بروند و اين كه روايات با سند معتبر داريم كه اگر كسي مسلمان باشد و طاقت حج داشته باشد و راهم هم باز باشد به حج نرود ملائكه اي كه او را قبض روح مي كنند هنگام جان كندن به او مي گويند: «يهودي بمير يا نصراني».
پايگاه حج – كارگزاران حج به ويژه روحانيون كاروان ها پيش از سفر يا در طول سفر حج چه وظايفي برعهده دارند؟
حج مسأله بسيار مهمي است و براي كارگزاران اهميت بشتري دارد چراكه مسؤوليت جمعيت عظيمي از حجاج بيت الله الحرام برعهده قشرمحترمي از خدمتگذاران است كه بايد به وظايف خود در اين سفر توجه بفرمايند.
خداوند متعال يك وظيفه بزرگ براي عموم مسلمانان جهان قرار داده و آن رفتن به بيت الله الحرام است و اين وظيفه براي همه انسان ها در طول تاريخ است كه فرمود: «لله علي الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلا»، در مورد وظيفه مسؤولان و كارگزاران چون بار مسؤوليت بر دوش دو گروه محترم و فعال است اول بار معنوي بر عهده دفتر نمايندگي مقام معظم رهبري و بعثه حج جمهوري اسلامي است و دوم بار اجرايي برعهده مديران است.
بحمدلله روحانيون شايسته با تجربه فراوان و با فداكاري و از خودگذشتگي بي نظيري كه خود سال ها شاهد آن بوده ام در اين عرضه حضور دارند؛ بنده در بعثه رهبري سال هاي متمادي عهده دار اين وظيفه بوده ام و مي دانم كه مردم حتي بر سختي هاي معيشت و اياب و ذهاب چندان دغدغه اي ندارند كه مضطرب اعمال شان و نتيجه معنوي سفر مبارك سفر هستند.
روحانيت معظم بايد بيشتر از آن چه بعثه مقام معظم رهبري برنامه بر عهده آنها مي گذارد احساس مسؤوليت كنند، چراكه خداوند بر اعمال انسان ناظر است و حق الناس در درجه اول حق معنوي است بنابراين يك روحاني با مطالعه و تلاش و مراقبت همراه با اخلاق در سفر مي تواند حجي خاطره انگيز براي زائران ثبت نمايد.
در سفر انسان مشقت هايي مي كشد كه ممكن است اخلاق را از دست بدهد، از اين رو صبر و حوصله، لبخند بر لب، گوش شنوا و ذهن آماده براي پاسخگويي شبانه روزي بسيار لازم و ضروري است و در يك كلام روحاني بايد خود را به اين سفر عرضه كنند.
پايگاه حج – شما برگزاري نشست هايي با زائران از سوي روحانيون پيش از سفر حج را چقدر لازم و ضروري مي دانيد؟
اين مسأله بسيار ضروري حياتي است از اين رو اگر يك روحاني محترم بتواند از يك ماه قبل از سفر حداقل چهل ساعت آموزشي خالص و صد ساعت پاسخگويي حضوري يا غير حضوري در اختيار جمعيت قرار بدهد به هر زائر يك ساعت مي رسد و اين رقم زيادي نيست كه ما آن را تجربه كرده ايم.
روحاني حج مي تواند از ماه رمضان آموزش و شناسايي قابليت هاي اعضاي كاروان را شروع كند، همين طور ارتباط با اشخاص را به صورت مستقيم و غيرمستقيم شروع كند، چراكه اگر روحاني در طول سفر چه در ايران و چه در سفر حج هميشه بدون مانع در اختيار پاسخگويي مشكلات حجاج محترم باشند، آنگاه به زائر اطمينان و آرامش داده مي شود.
در اين صورت است كه زائر احساس مي كند، از نظر احكام شرعي وظيفه او انجام مي شود ودر مسأله كاهش مادي به هيچ وجه وجود ندارد چراكه در سفر حج يا پيش از آن به زائر گفته نمي شود كه براي سؤال پرسيدن بايد مبلغي را بپردازي و او ديگر نگران اين مسأله نيست كه امر معنوي او توأم با امور مادي است و همه آن چراكه لازم دارد تأمين مي شود و با روحاني ارتباط معنوي پيدا مي كند.
يك روحاني بايد ابزار زيادي را در اين سفر همراه خود داشته باشد كه اخلاق، ذهن آماده براي پاسخگويي به وقت از جمله آن است؛ يك روحاني نمي تواند در مسجد الحرام به زائري بگويد كه الان نمي توانم و مسأله شما را در خانه پاسخ مي دهم در حالي كه در ميان اعمال هستيم؛ نبايد روحاني در مسأله احتياطات مراجع عظام زائر را مضطرب و دودل كند و در احكام از فتاواي بعيد و احتياطات سخت پيروي كند كه موجب استرس زائران مي شود.
اين وظيفه روحانيت است كه مشكلات مردم را در احكام قبل از وقوع در عمل حل كند تا زائر در حين طواف وسعي بتواند قصد وجه و قصد قربت كند؛ ترديد در قصد قربت و قصد وجه به اعمال خلل وارد مي كند و مكلف شاكّ در عملش به يقين نمي رسد، بنابراين بايد روحانيت آن قدر مسلط باشند كه وقتي سؤال مطرح شد از موضع شك و ترديد سخن نگويد.
روحاني نبايد در موضع انفعال باشد و مسائل شرعي را هم با مسائل سياسي و اجتماعي اشتباه نگيرد، او بايد آن قدر سعه صدر داشته باشد كه فتواي هرمرجع زائري را بداند و بدون اهانت به كسي به گونه اي پاسخ مسأله را بيان كند كه زائر در ترديد نيت نيافتد و روحاني بايد مسائل اصلي را فداي مسائل فرعي نكند.
پايگاه حج – به نظر حضرتعالي كه تجربه چندين ساله در حوزه روحانيت كاروان هاي حج تمتع داريد، روحاني چگونه بايد مهمترين مسائل و احكام حج را به زائران منتقل كند؟
روحاني بايد بداند كه اين سفر بسيار با عظمت چهار بخش دارد؛ نخست مسائل مقدماتي از باب استطاعت و رسيدگي به تصحيح قرائت و احكام واجب از قبيل وضو و غسل و طهارت است كه در جلسات اول همراه با انگيزه زيارت و اهميت حج مطرح كند و اين ها را به مكه و مدينه موكول نكند.
بعد از مسائل مقدماتي نبايد سراغ مسائل حج رفت بلكه ابتدا روحاني بايد مباحث مربوط به عمره تمتع را عنوان كند چراكه زائر مدينه بعد فرصت آموزش جحفه ندارد و بايد در ايران عمره تمتع را بياموزد و روحاني با ايجاد ماكت و محرم كردن عملي و طواف دادن صحيح در ايران عمره تمتع را آموزش بدهد.
اگر ترتيب مسائل در ذهن شنوندگان جابه جا شود اولويت ها را اشتباه مي گيرد، اصلاح حمد وسوره در مكه و مدينه امكان ندارد، روحاني همه مقدمات را در ايران فراهم مي كند اما وقتي وارد مدينه شدند تاريخ پيامبر يا آماده سازي براي مسجد شجره و اموري كه به مرحله سوم مربوط مي شود را آغاز مي كند و ابتدا از اعمال وقوفين و جمرات بحث مي كند.
مدينه فرصت تفكيك عمره از حج است، حاجي بايد فرق عمره مفرده و عمره تمتع را بداند؛ درنهايت به مرحله چهارم مي رسيم كه مرحله چهار روزه اعمال تشريق است تا زائر خدايي ناكرده در ايران به دنبال عدد سنگ جمرات نباشد بلكه به دنبال اصلاح اعمال خودش باشد.
مرحله اول و دوم در ايران و مرحله سوم و چهارم در سفر صورت مي گيرد، در غير اين صورت زائر در درك مسائل دچار اشتباه مي شود؛ مفهوم نيت، تفكيك قصد وجه از قصد قربت يكي از مهمترين مباحث فقهي حج مسأله نيت است، قصد وجه عبارت از دانستن نام عمل، زمان و مكان اداي عمل است اما قصد قربت دخيل در تمام اعمالي است كه تعبدي باشد با پرهيز از الفاظ سخت عربي بايد فضلاي محترم و علماي كاروان ها به زبان بومي به زائر تفهيم كنند و از استخدام الفاظ اصطلاحي فقهي پرهيز كامل داشته باشند.
علما و روحانيون براي آموزش احكام بايد از الفاظي استفاده كنند كه براي مردم قابل فهم باشد و تجربه نشان داده است كه مردم در فراگيري احكام نيازمند به گوش خود هستند و به همين جهت روحانيوني كه در منطقه غير بومي واقع مي شوند بايد به زبان آن منطقه آگاهي داشته باشد.
عدم فهم برخي مسائل تا آخر سفر باعث ايجاد مشكلاتي مي شود، اميدواريم روحانيون در اين بخش آموزش نهايت دقت و تجربه و ملاطفت با زوار ديده شود، يك روحاني كم صبر موفق جلب رضايت زائر نمي شود و و حجم طواف سنگين و حمل و نقل ها به سختي صورت بگيرد روحاني ناتوان از مديريت جمعيت متفاوت برنمي آيد.
طرح روحاني معين براي همين است كه روحاني اول مسؤول كنترل اعمال و بيان احكام و معارف شود و روحاني معين مسؤول اجرا، همراهي، تصحيح قرائت و كنترل اعمال پس از پايان است، دو روحاني در يك گروه بايد به يقين برسند كه اعمال مردم انجام گرفت، گرچه يقين مربوط به مكلف است ولي روحاني نيز بايد يقين كند آن چه دستور داده شد انجام گرفته باشد.
پايگاه حج – مديران كاروان ها پيش از سفر و در طول سفر نسبت به زائران چه وظايفي برعهده دارند؟
مديران مسؤوليت كمتري نسبت به روحانيون دارند و وظيفه آنها فراهم سازي آسايش، حمل و نقل منظم و صحت گفتار در حين برنامه ريزي است كه اگر اين امور را نداشته باشند و خدايي ناكرده با روحاني كاروان در برنامه ريزي به توافق نرسند آشفتگي گروه فقط براي زائر آسيب و ضربه ايجاد مي كند.
از اين تشتت بايد فرار كرد و از مديران جوان استدعا مي كنيم در عين حال كه مسؤوليت اجرايي و برنامه ريزي با مدير است اما از مشورت و همراهي و همگامي با روحانيون لحظه اي غافل نباشد چراكه تشتت بين روحاني و مدير موجب ايجاد مجالس غيبت و تهمت و نارضايتي اعضاي كاروان مي شود.
هماهنگي روحاني و مدير موجب آسايش زائران مي شود ولي اگر مدير ادعاي شخصيت و تجربه داشته باشد و به روحاني اعتماد نكند كاروان دچار تزلزل مي شود، بنابراين مدير كاروان نبايد در كار احكام هرچند تجربه دارد دخالت كند، احكام برعهده روحاني است ولي به هرحال اگر در مسائل و اعمالي از جمله طواف و جمرات و قرباني اگر مدير هماهنگ نباشد گروه سامان نمي گيرد.
مديران محترم ولو مديراني كه قبلا سابقه هم داشته باشند ولي به مقتضاي سخن اميرمؤمنان كه فرمود: «هركس با مردم مشورت كند در عقل هاي آنها مشترك شده است» مسائل ومشكلات را با روحاني در ميان بگذارد، چراكه گروه ها با فرهنگ هاي قومي مختلف نياز به مشاوره فراوان دارد كه اگر مدير و روحاني هماهنگ شوند مي شود گفت كه 90 درصد مشكلات حل مي شود.
به عنوان مثال افرادي كه در منا عزيزان خود را از دست دادند بخشي به خاطر به ضعف مديريت بود چون جالب است بدانيد از 450 گروه حج فقط 50 گروه آسيب ديدند كه ساعت هشت صبح به جمرات رفتند ولي اگر در ساعت هاي آرامش به منا مي رفتند اين تلفات كمتر مي شد هرچند نمي توان ضعف كادرهاي اجرايي سعودي را ناديده گرفت ولي در حج سه سال قبل بر اثر عجله جمعي از عزيزان بود كه به لقاء خدا پيوستند.
اين جانب كه با 200 روحاني ارتباط داشتم عرض كردم اگر مدير و روحاني روز عيد قربان صبر و حوصله داشته باشند به كسي آسيب نمي رسد، هرچند توطئه اي در كار بود ولي بخشي از آن مربوط به بي تجربگي مديران و روحانيان بود. از اين رو وحدت كلمه در حركت ها و حمل و نقل ها نيز مهم است.
پايگاه حج – در پايان از اين كه فرصت خود را در اختيار پايگاه اطلاع رساني حج حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج زيارت قرار داديد كمال تقدير و تشكر را دارم.
بنده هم از شما و همه عزيزان فعال در عرصه اطلاع رساني حوزه حج آرزوي سلامتي و توفيق روز افزون دارم.
گفت‌وگو از داود جعفري