جست‌وجوی تاریخ هجرت در مساجد پیامبر (ص)
تاریخ در مدینه شفاهی است، چون اکنون بناهایی که روزگاری ساخته‌ی دست معصوم‌ترین بنده‌ی خداوند بودند، با معماری امروزی رنگ باخته‌اند .
مدينه همه‌اش غربت است. از گنبد خضرا تا قبرستان بقيع و كبوترهايي كه سهم‌شان را از دنيا، ميان بين‌الحرمين در مدينه تا حرم امن خدا در مكه تقسيم كرده‌اند؛ اما حكايت اين شهر بدون زيارت‌هاي دوره و دنبال كردن رد تاريخ هجرت، ناتمام مي‌ماند.
تاريخ در مدينه شفاهي است، چون اكنون بناهايي كه روزگاري ساخته‌ي دست معصوم‌ترين بنده‌ي خداوند بودند، با معماري امروزي رنگ باخته‌اند و تنها نماد و نشاني از مساجد ذوقبلتين، قبا، سبعه، كوه احد و ... باقي مانده است.
مسلمانان داستان مدينه را با زيارت دوره تمام مي‌كنند. داستاني كه به روايت روحاني و مديران كاروان‌هاي زيارتي كشورهاي مختلف مزين است، وگرنه ديگر بنايي و ميراثي نيست كه بتوان با لمس آن، تاريخ هجرت، پيامبر اكرم (ص) و ذريه‌ي پاك‌شان را حس كرد.
مسجد قبا پس از مسجد النبي در مدينه، دومين مقصد زيارتي مسلمانان و زايران خانه‌ي خدا محسوب مي‌شود. اين مسجد در زمان هجرت پيامبر (ص) از مكه به مدينه، پيش از وارد شدن به شهر و هنگامي كه رسول اكرم (ص) در اين منطقه، توقف كوتاهي داشتند و منتظر اميرالمؤمنين علي (ع) بودند، ساخته شد. پيامبر (ص) خود در ساختن اين مسجد مشاركت داشتند.
زيارت و خواندن نماز در اين مسجد از سوي پيامبر (ص) بسيار سفارش شده و در روايات آمده است كه خواندن دو ركعت نماز با خلوص در اين مسجد، ثواب يك عمره را دارد.
مسجدها به‌لحاظ ارزشي كه در ميان مسلمانان دارند، معمولا در موسم حج و عمره بسيار شلوغ مي‌شوند و تمام زايران تلاش مي‌كنند، اين اماكن مقدس را زيارت كنند. البته اكنون از مسجدي كه روزگاري پيامبر (ص) با دست مبارك‌شان ساختند، هيچ اثري وجود ندارد. در همان نقطه، مسجدي بزرگ و سپيد با معماري اسلامي ديده مي‌شود كه اطراف آن را مانند ديگر اماكن مقدس، دست‌فروش‌هاي آفريقايي احاطه كرده‌اند.
مسجد ذوقبلتين، در سال دوم هجرت و 17 ماه پس از حضور پيامبر (ص) در مدينه، توسط ايشان ساخته شد و با توجه به اختلاف ميان يهوديان و مسلمانان درباره‌ي قبله، براي تغيير قبله‌ي مسلمانان براساس وحي منزل به پيامبر (ص) در نماز، تصميم گرفته شد.
اين مسجد دو محراب داشت، يكي در شمال و به سمت بيت‌المقدس و يكي در جنوب به سمت مكه و كعبه‌ي الهي؛ اما اكنون محراب و دري را كه به سمت شمال بود، از ميان برده‌اند و از بناي قديمي نيز اثري نيست و اين مسجد هم به عمارتي بلند و سپيد با معماري اسلامي تبديل شده است كه از وجود دست‌فروشان نيز بي‌بهره نيست.
مساجد سبعه شامل مسجد فتح، سلمان، حضرت علي (ع)، فاطمه (س)، عمر و ابوبكر است. البته اكنون اين مساجد كوچك درحال تخريب‌اند و به گمان مديران كاروان‌هاي زيارتي، با توجه به تحولات و اعتقادات در عربستان، پايان عمر اين مساجد كوچك به‌عنوان تنها يادگارهاي باقي‌مانده از جنگ خندق، نزديك است.
اكنون مسجد عمر و ابوبكر را براي ساخت مسجد جديد به نام سبعه خراب كرده‌اند و درهاي مساجد حضرت علي (ع) و فاطمه (س) نيز بسته‌اند و تنها مي‌توان به مسجد فتح، مكاني بر فراز كوهي كه پيامبر (ص) براي پيروزي مسلمانان در اين جنگ دعا كرد و خبر پيروزي در اين مكان به ايشان رسيد و مسجد سلمان كه در پاي كوه است، رفت.
ديوارهاي اين مساجد كوچك كه به‌نظر مي‌رسد، گاهي توسط مسلمانان تعمير جزيي شده‌اند، از گزند ديوارنوشته‌ها و يادگاري‌نويسي‌ها در امان نمانده‌اند.
زايران بيشتر مواقع تلاش مي‌كنند، پيش از حضور در مسجد نوساز سبعه واقع در محلي كه جنگ خندق رخ داد، حتما دو ركعت نماز تحيت در مساجد فتح و سلمان، جايي كه مي‌توان دل را به دريافت نشانه‌هايي از تاريخ هجرت خوش كرد، بخوانند.
زيارت دوره‌ي زايران در مدينه به كوه احد ختم مي‌شود، كوه‌هاي سرخ رنگي كه روزگاري شاهد نبرد پيامبر (ص) و يارانش با كفار بوده‌اند. در اين جنگ بود كه حمزه، عموي پيامبر، به شهادت رسيد و همراه ديگر ياران شهيد جنگ احد، در قبرستاني نزديك اين كوه‌هاي مخروطي و پاي همان تپه‌اي كه سپاه تيراندازهاي پيامبر (ص) مستقر بودند و قرار بود آن را حفاظت كنند، به خاك سپرده شده‌اند.
روايت است كه پيامبر فرموده‌اند: هر كس به زيارت من در مدينه بيايد و به سر قبر عموي من نرود، بر من جفا كرده است.
زيارت دوره با اين مساجد و قبور تمام نمي‌شود، مدينه انبوه يادهاست؛ اما همه‌اش روايت كلام از آثاري است كه اكنون فقط نماد و نشانه‌اند.
** گزارشي از بخش حج و زيارت خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)