چرا شیعیان بعد از سوره حمد، آمین نمی گویند؟
پاسخ: از جمله مواردی که در نماز اهل سنت بویژه در مسجد الحرام دیده می شود گفتن آمین توسط نماز گزاران جماعت بعد از تمام شدن سوره ی حمد است. حتی گاهی به نماز گزاران شیعه به همین جهت اعتراض می کنند که چرا آمین نمی گویید؟ یکی از
پاسخ:
از جمله مواردي كه در نماز اهل سنت بويژه در مسجد الحرام ديده مي شود گفتن آمين توسط نماز گزاران جماعت بعد از تمام شدن سوره ي حمد است. حتي گاهي به نماز گزاران شيعه به همين جهت اعتراض مي كنند كه چرا آمين نمي گوييد؟
يكي از اموري كه در نزد فقهاي همه ي مذاهب از مسلمات است اين است كه عبادات توقيفي است[1] ؛ يعني بايد مقدار و كيفيت آن به اذن شارع باشد و خروج از آن اندازه بدعت و تشريع محرم به شمار مي آيد.
درحاشيه مغني ابن قدامه آمده: عبادات توقيفي است و هيچ جزء يا شرطي از آن با قياس يا علت تراشي ثابت نمي شود به ويژه نماز.[2]
رسول الله (ص) نيز فرمود: اين نماز صلاحيت ندارد كه چيزي از كلام انسان ها به آن افزوده شود.[3]
بنابراين اهل سنت كه جزء اضافي (يعني تامين و آمين گفتن پس ازحمد) را مستحب مي شمرند، بايد دليلي براي آن اقامه كنند.
اهل بيت (ع) كه نزديك ترين افراد به پيامبر اكرم (ص) هستند، به چنين سنتي فرمان نداده بلكه آن را نفي كرده اند. جميل بن دراج از امام صادق (ع) نقل مي كند: هرگاه پشت سر امام جماعت مشغول نماز بودي هنگامي كه امام از خواندن حمد فارغ شد بگو: الحمدلله رب العالمين و آمين مگو.[4]
در روايت ديگري از محمد حلبي نقل شده كه از امام صادق (ع) پرسيدم: هنگامي كه از فاتحه الكتاب فارغ شوم آمين بگويم؟ حضرت فرمود: نه[5].
امام باقر(ع) نيز به گونه اي ديگر به ترك اين سنت ناپسند فرمان مي دهد. زراره از امام باقر (ع) نقل مي كند كه فرمود: هرگز هنگامي كه از خواندن فارغ شدي آمين مگو و اگر خواستي بگو: الحمدلله رب العالمين.[6]
براساس نظر اهل بيت (ع) آمين گفتن پس از خواندن سوره حمد موجب بطلان نماز مي شود؛ زيرا آمين گفتن كلام آدمي است و دليلي بر استحباب آن در نماز وجود ندارد. به همين جهت فقهاي شيعه در باره ي آن چنين گفته اند:
شيخ مفيد: پس از خواندن حمد نبايد آمين گفت. [7]
شيخ طوسي: گفتن آمين موجب بطلان نماز مي شود چه پنهاني و چه آشكار . چه قبل از پايان حمد و چه بعد از آن براي ماموم و امام در هر حال.[8]
علامه حلي هم مي گويد: آمين در آخر حمد نزد اماميه حرام است و با گفتن آن نماز باطل مي شود.[9]
اما از نظرمذاهب ديگر فقهي در باره آن اختلاف است. نووي در اين باره مي گويد: راي ابوحنيفه آن است كه امام «آمين» را بلند و ماموم آهسته بگويد.
از مالك دو روايت است. يكي مثل راي ابوحنيفه است و ديگر آن كه اصلا در نمازگفته نشود.
راي شافعي آن است كه ماموم به حدي بگويد كه تنها خودش بشنود. ولي كلام ديگري از او نقل شده است كه بايد بلند بگويد. رأي احمد بن حنبل آن است كه براي نماز گزاران مستحب است آمين به جهر (بلند) بگويند.[10]
اهل سنت براي اثبات مدعاي خود به رواياتي متوسل شده اند كه همگي خدشه پذيرند و نمي توانند چنين عمل مستحب موكدي را كه با اين شدت در صفوف جماعت خود اجرا مي كنند اثبات كنند.
مستند اصلي براي چنين كاري رواياتي است كه از ابوهريره نقل شده است. وي مي گويد كه رسول خدا (ص) فرمود: هرگاه امام به «ولا الضالين» رسيد بگوييد: آمين[11].
همچنين روايات ديگري از وي به همين مضمون نقل شده است.
ابوهريره متهم ترين راويان حديث است. ذهبي نقل مي كند كه عمر بن خطاب ابوهريره را از نقل حديث منع كرد. حتي او را با تازيانه زد و به او گفت: زياد از پيامبر(ص) نقل حديث كردي.... اگر دست از نقل حديث از پيامبر (ص) بر نداري تو را به قبيله ات (دوس) تبعيد خواهم كرد يا به سرزمين قرده خواهم فرستاد.[12]
ابوحنيفه مي گويد: تمام اصحاب پيامبر (ص) نزد من ثقه و عادل اند و حديثي كه از طريق آنان به من رسيده صحيح و پذيرفتني است مگر احاديثي كه از طريق ابوهريره انس بن مالك رسيده است (كه مورد قبول من نيست ، بلكه همه آنها نزد من مردود است.) [13]
اهل سنت در رواياتي ديگر آمين گفتن را از امام علي (ع) نقل مي كنند. چنانكه ابن ماجه به سند خود از علي (ع) نقل مي كند كه فرمود: از رسول خدا (ص) شنيدم كه بعد از «ولاالضالين» آمين گفت.[14]
بايد دانست در سندكه اين روايت محمد بن ابي عبدالرحمن بن ابي ليلي وجود دارد كه حافظه اش جدا ضعيف است.[15]
شعبه هم مي گويد: من كسي بدحافظه تر از ابن ابي ليلي نديدم.[16]
همچنين در سند اين حديث ابن عدي هست كه ابوحاتم در حق او مي گويد: او شخصي است كه به حديثش احتجاج نمي شود.[17]
براستي با اين ضعف سند چگونه مي توان آن را مستند يك حكم فقهي قرار داد؟
اهل سنت از ابي داود روايتي نقل كرده اند كه به سندش از ابي زهير نقل مي كند كه پيامبر اكرم (ص) فرمود: دعاي خود را به آمين ختم كنيد زيرا در اين صورت به اجابت نزديك تر است.[18]
در سند اين حديث هم ابومصبح مقرائي قرار دارد كه مجهول است پس سند حديث ناتمام است.[19]و همچنين از نظر دلالت هم اضطراب دارد؛ زيرا مربوط به آمين گفتن بعد از فاتحه الكتاب در نماز نيست و اصلا ذكري از نماز در اين روايت نشده است. تنها مطلبي كه اين روايت دارد، آمين گفتن پس از دعا است بدين ترتيب مي بينيم كه همه روايات وارد شده در اين باب كه در آنها ذكري از تامين و آمين گفتن آمده است اشكال سندي دارند.
مراجعه شود: پاسخ به شبهات وهابيت، ص 156.
[1]- عاملي ،سيدجواد حسيني ، مفتاح الكرامه ،ج8ص238،قم ،دفتر انتشارات اسلامي ،اول،1419
2-مغني ابن قدامه ، ج 1، ص 506.
3 -صحيح مسلم، كتاب المساجد و مواضع الصلاه،باب تحريم الكلام في الصلاه ،ص252ح1086.
4-وسائل الشيعه ،كتاب الصلاه باب عدم جواز التامين، ج 7 ص 67،.ح7362.
5 - همان ،ح1084.
1-. همان ،ح1085.
2.شيخ مفيد، محمد،المقنعه ، ص 105، قم ،دفتر انتشارات اسلامي ،.
3 .طوسي ،محمد بن حسن، الخلاف ، ج 1، ص 332 ،قم دفتر انتشارات اسلامي ،.
4. حسن بن مطهر حلي ،تذكرة الفقهاء ، ج 3ص162، مساله 265.قم موسسه آل البيت،اول ،1414.
5- المجموع، ج 3، ص 373.
6-بيهقي ، سنن كبري،ج2ص55
1 -سيراعلام النبلاء ، ج 2 ، ص 433.
2 – عبدالحميد ابن ابي الحديد معتزلي،شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 68.
3- سنن ابن ماجه ، ج 1 ص 278.
4- همان
5-دارقطني ،علي بن عمر، علل الدار قطني، ج 3، ص 186.
6 - تهذيب التهذيب، ج 2، ص 190.
7-سنن ابي داود ، ص180كتاب الصلاه بان التامين،ح938.
8- عظيم آبادي ،محمد،عون المعبود، ج3، ص 151،بيروت ،دارالكتب العلميه ،دوم، 1415.