چرا شیعیان نمازهای پنجگانه را در سه نوبت می خوانند؟

 

يكي ديگر ازپرسش هايي كه برخي مطرح مي كنند و در پي القاء شبهه‌ي عدم پاي‌بندي شيعيان  به سنت پيامبر (ص) هستند اين است كه مي پرسند چرا شيعه همچون اهل سنت نماز را در پنج وقت نمي خواند ؟.

 

 

پاسخ:

شيعه چون ديگر فرقه هاي اسلامي معتقد است كه انجام هر نماز در وقت مخصوص خودش افضل است. همان‌طور كه مي دانيم هر يك از نمازها يك وقت خاص دارند و يك وقت مشترك. براي مثال وقت خاص نماز ظهر از آغاز ظهر شرعي (وقت زوال) است تا مقدار زماني كه چهار ركعت نماز خوانده مي شود. در اين مدت محدود تنها مي توان نماز ظهر را به جا آورد. وقت خاص نماز عصر نيز زماني است كه از آن لحظه تا وقت غروب تنها به اندازة مدت خواندن نماز عصر فرصت باشد. وقت مشترك بين دو نماز ظهر و عصر از پايان وقت خاص نماز ظهر تا ابتداي وقت خاص نماز عصر است. شيعه مي گويد در تمام اين وقت مشترك مي توانيم نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله بخوانيم. در مقابل اهل سنت معتقدند از اول ظهر شرعي (وقت زوال) تا آن گاه كه ساية هر چيز به اندازة خود آن چيز شود به نماز ظهر اختصاص دارد و نبايد نماز عصر در اين مدت خوانده شود و از آن پس تا زمان مغرب به نماز عصر اختصاص دارد و نمي توان نماز ظهر را در آن وقت به جا آورد. همين بحث ها در نماز مغرب و عشا هم وجود دارد.

از جانب ديگر همه مسلمانان در اين مورد اتفاق نظر دارند كه پيامبر گرامي (ص) ميان دو نماز جمع مي كرد ولي در اينكه اين كار براي هر زمان ومكاني جايز است و يا آنكه اختصاص به زمان و مكان و حالت و شرايط خاصي دارد دو نظر وجود دارد.

الف) نظريه شيعيان كه به پيروي از اهل بيت پيامبر (ص) مي گويند مقصود اين است كه در نخستين اوقات نماز ظهر مي توان پس از پايان نماز ظهر نماز عصر را به جا آورد. همچنين در نخستين اوقات نماز مغرب مي توان پس از خواندن نماز مغرب نماز عشا را ادا كرد و اين مسئله به زمان يا مكان يا شرايط خاصي بستگي ندارد بلكه در همه جا و همه وقت جايز است.

ب) نظريه اهل سنت كه مي گويند: جمع بين دو نماز براي مكان ها و زمان ها و شرايط خاصي جايز است.

با رجوع به كتاب و سنت نبوي كه از طريق  اهل بيت (ع) به ما رسيده در مي يابيم كه چرا شيعه نماز را به صورت جمع و نه تفريق ادا مي كند هر چند به استحباب تفريق و جدا كردن نمازها اعتقاد دارند.

الف) قرآن

خداوند در قرآن كريم مي فرمايد:

«أقم الصلاة لِدُلُوكِ الشّمسِ إلَي غَسَقِ اللّيلَ و قرآنَ الفَجر إنّ قرآنَ الفجرِ كانَ مَشهوداً. (اسراء: 78)».

نماز را وقت زوال آفتاب تا اول تاريكي شب به جاي آر و نماز صبح را نيز به جاي آر كه در حقيقت مشهود نظر( فرشتگان شب و فرشتگان روز) است.

خداوند متعال در شبانه روز پنج نماز بر بندگانش واجب كرده اما در اين آيه سه وقت براي آن نام برده است. شافعي در اين باره  مي گويد: (أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ)، و دلوك الشمس: زوالها (إِلى‏ غَسَقِ اللَّيْلِ): العتمة (وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ): الصبح،[1]

 ازهري گفته است : بهتر آن است كه دلوك را به معناي زوال يعني وسط روز بگيريم در اين صورت معني آيه چنين مي شود نماز را از وقت زوال تا تاريكي شب ادامه بده. بنا بر اين معنا نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا داخل حكم مي شود. سپس خداوند فرمود: وقرآن الفجر (كه همان نماز صبح است) .[2]

بر اين اساس جمع بين ظهر و عصر و مغرب و عشا مطلقاً جايز است چه انسان در سفر باشد چه در وطن  مگر آن كه بر عدم جواز جمع در وطن بدون عذر دليلي اقامه شود كه در اين صورت جمع جايز نيستوحال آنكه در سنت پيامبر (ص) هر چند استمرار بر تفريق بين نماز هاي پنجگانه بوده است اما بطور مكرر هم در وطن يعني مدينه وهم در سفر و يا در حال اضطرار نماز خود را به صورت جمع بين دو نماز به جاي آورده اند.

"اما مذاهب چهار گانه اهل سنت جمع بين نمازها را فقط به حالات خاص اختصاص داده اند ومتفقند كه در عرفه مي توان نماز ظهر و عصر را در وقت ظهر با هم و بدون فاصله ادا كرد و در مزدلفه نيز جايز است نماز مغرب و عشا را در وقت عشا به جا آوريم. حنفي ها جمع بين نمازها را در عرفه و مزدلفه جايز مي دانند و در ديگر موارد گفته اند نبايد صورت پذيرد. حنبلي ها و مالكي ها و شافعي ها علاوه بر موارد ياد شده اين كار را در حال سفر نيز جايز مي دانند. البته برخي از اين گروه ها با هم خواندن دو نماز را در موارد اضطراري مانند زماني كه باران ببارد و يا نمازگزار بيمار بوده يا در هراس از دشمن باشد جايز مي دانند".[3] شيعه اين جواز را در يك سطح گسترده تري مي بيند و آيه بالا و روايات منقول دركتابهاي اهل سنت  مؤيد ديدگاه شيعه است.

ب) روايات

*احمد بن حنبلرهبر گروه حنابله در مسند خود و بخاري در صحيح خود از جابر بن زيد نقل نموده اند كه: از ابن عباس شنيدم كه مي گفت: با رسول خدا (ص) هشت ركعت نماز (ظهر و عصر) را با هم و هفت ركعت نماز (مغرب و عشا) را نيز با هم به جاي آوردم. مي گويد به «ابوشعثا» گفتم: فكر مي كنم رسول خدا نماز ظهر را به تأخير انداخت و نماز عصر را زودتر ادا كرد و نيز نماز مغرب را به تأخير انداخت و نماز عشا را زودتر به جا آورد. (ابوشعثا) گفت: من هم چنين مي انديشم.[4]

از اين روايت به روشني در مي يابيم كه پيامبر گرامي(ص) هر دو نماز ظهر و عصر را با هم و هر دو نماز مغرب و عشا را نيز با هم و بدون فاصله به جاي آورده است. اما اينكه ابو شعثاء مي گويد من گمان مي كنم كه رسول خدا (ص) نماز ظهر را به تاخيرانداخته است ظن و گمان وي است و حجيتي براي استدلال ندارد آن چه مهم است رفتار خود پيامبر(ص)  است كه بين دو نماز جمع نموده است اما كيفيت آن بايد از روايات ديگر بدست آيد نه با ظن وگمان.

*بخاري در صحيح خود از ابن عباس نقل مي كند: ان النبي (ص)صلي بالمدينه سبعا وثمانيا الظهر و العصر والمغرب والعشاء.[5]

پيامبر (ص) در مدينه نماز هفت ركعتي و نماز هشت ركعتي بجاي آورد، يعني نماز ظهر و عصر ومغرب و عشاء

*مالك ابن انس رهبرمذهب مالكي در كتاب موطّأ  و مسلم در صحيح خود و محدثان ديگر از ابن عباس نقل كرده اند :

«صلّي رسول الله (ص) الظهروالعصر جميعاً و المغرب و العشاء جميعاً في غير خوفٍ و لا سفرٍ».[6]

«رسول خدا (ص) هر دو نماز ظهر و عصر را با هم خواند و هر دو نماز مغرب و عشا را نيز با هم به جا مي آورد بدون اينكه از دشمن بهراسد يا در سفر باشد».

در صحيح مسلم پس از نقل روايت از ابو الزبير نقل مي كند كه از ابو سعيد پرسيدم چرا پيامبر (ص) چنين نمود وي گفت من همين پرسش را از ابن عباس پرسيدم او گفت : پيامبر (ص) چنين نمود تا امتش به حرج وسختي نيفتند.[7]

*در منابع معتبر اهل سنت از ابن عباس نقل شده: صلّي رسول الله (ص) الظهروالعصر جميعاً و المغرب و العشاء جميعاً في غير خوفٍ و لا مطر[8].

رسول خدا (ص) هر دو نماز ظهر و عصر را با هم خواند و هر دو نماز مغرب و عشا را نيز با هم به جا مي آورد بدون اينكه از دشمن بهراسد يا آن كه هوا باراني باشد.

* از عبدالله بن عباس روايت شده است: رسول خدا (ص) بين ظهر و عصر، مغرب و عشا را جمع كرد در حالي كه مقيم بود نه مسافر. شخصي از وي پرسيد : چرا اين گونه عمل كرد؟ او در جواب گفت: تا آن كه بر امّتش دشوار نشود.[9]

*روايت مسلم هم  در اين دسته قرار دارد زيرا خود وي اين روايت را در باب الجمع بين الصلاتين في الحضر قرار داده است. وي مي گويد: پيامبر گرامي جمع بين نمازها را درهنگام مسافرت خود به سوي غزوة تبوك انجام داد و بين نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع كرد. سعيد بن جبير مي گويد: از ابن عباس سبب آن را پرسيدم: گفت: پيامبر (ص) مي خواست كه امت خود را در رنج و سختي نيندازد.[10]

بسياري از روايات بر اين حقيقت گواهي مي دهد كه اگر جمع ميان نماز ظهر و عصر و يا مغرب و عشا در يك وقت جايز نباشد موجب رنج و مشقت در كار مسلمانان مي شود از اين رو پيامبر اكرم (ص) به منظور ايجاد نوعي توسعه و تسهيل در امور مسلمانان با هم خواندن هر دو نماز را در يك وقت تجويز كرد. از جانب ديگر روايات فوق به صراحت دلالت دارد كه رسول خدا (ص) بدون عذري و يا بدون شرطي بين نمازها جمع نمود از اين رو قيد زدن اين روايات   به حالت ترس يا مسافرت و يا باران بي دليل است. همچنان كه شيخ احمد شاكر از عالمان اهل سنت بعد از نقل كلام ابن سيرين به جواز جمع مي گويد: اين رأي همان راي صحيحي است كه از متن حديث گرفته شده است. ولي تاويل به مرض يا عذر يا غير آن تكلفي است كه دليلي بر آن نيست و با حكم به جواز جمع بسياري از دشواري هايي كه در تفريق بر مردم پيدا مي شود برطرف مي شود و حكم به جمع كمكي است به طاعت مردم عادي البته نبايد اين حكم موجب شود كه جمع عادت مردم شود همان گونه كه ابن سيرين به آن اشاره كرده است.[11]

در مكتب اهل بيت (ع) هم جواز جمع بين نمازها تأييد شده است. كليني به سند خود از امام صادق (ع) نقل مي كند كه رسول خدا (ص)  نماز ظهر و عصر را بدون عذر از هنگام زوال خورشيد با مردم به جماعت به جاي آورد و نيز نماز مغرب و عشا را قبل از سقوط شفق بدون هيچ مشكلي با جماعت به جاي آورد. اين جمع را براي گشايش كار  بر امت خود انجام داد.[12]

شيخ طوسي هم در تهذيب و استبصار به سند خود از اسحاق بن عمار نقل مي كند كه از امام صادق (ع) پرسيد: آيا مي توانم بين مغرب و عشا در حضر قبل از آن كه شفق غايب شود، بدون هيچ عذري جمع كنم؟ حضرت فرمود: اشكالي ندارد.[13]

 

---