اطلاعات کاربردی از سفر حج مکه و مدینه را بهتر بشناسیم

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبري، هر سال صدها هزار زائر از ايران و ساير كشورهاي اسلامي براي انجام مناسك عمره مفرده و حج تمتع راهي سرزمين وحي مي‌شوند كه برخي از اطلاعات كاربردي از اين سفر معنوي مي‌تواند كمك بسزاي به زائران داشته باشد، در چند سطر برخي اين نكات را يادآور مي‌شويم.

1. حج بیت الله الحرام موجب غفران و آمرزش گناهان و مستوجب جلب رضایت حضرت حق و ثواب حج مقبول بهشت است.

2. شهر مکه از ابتدای خلقت حرم امن الهی است و احکام بسیار ظریفی برای این شهر وجود دارد مثلاً امام صادق (ع) می فرماید اگر کسی بیرون حرم ( شهر مکه ) شکار کند و شکار را زنده همراه خود به شهر مکه بیاورد نمی تواند آن را در شهر ذبح نماید. غیر مسلمانان نیز اجازه ورود به این شهر را ندارند.
 
3. شهر مدینه حرم رسول خدا تلقی می شود و حضور در این شهر نیز آداب و احترام خاصی را می طلبد. زائرین مدینه بایستی خود در محضر پیامبر خدا حس نموده و با رعایت آداب و توجه قلبی، کسب فیض نمایند.
 
4. افراد مسافر که نماز آنان شکسته می باشد در مکه و مدینه می توانند نماز خود را بطور کامل بخوانند.  

5. یک رکعت نماز در مسجدالحرام معادل یکصد هزار رکعت و یک رکعت نماز در مسجدالنبی (ص) حداقل یکهزار رکعت نماز ثواب دارد.
 

6. طبق حدیث پیامبر (ص) بین منبر و خانه پیامبر ( در مسجدالنبی ) روضه ای از بهشت است. این حس در آن مکان شریف دست یافتنی است انشاء الله.
 
7. بعد از اعمال عمرة تمتع، زائرین در اوقات مختلف شبانه روز با ملاحظه و رعایت حال معتمرین و حجاج می توانند به انجام طواف مستحبی بپردازند. دو رکعت نماز طواف مستحبی را در هر جای مسجدالحرام می توان خواند.
 
8. اعمال مستحب مانند نماز و طواف و دعا و... را می توان به نیت افراد دیگر انجام داد و دیگران را هم شریک نمود.
 
9. بعد از زیارت هر یک از معصومین علیهم السلام دو رکعت نماز زیارت وارد شده است. که به نیت نماز زیارت خوانده می شود.
 
10. زیارت افراد غیر معصوم نظیر حضرت حمزه سید الشهداء ـ حضرت فاطمه بنت اسد و..... نماز زیارت وارد نشده است. ولی می توان 2 رکعت نماز خوانده به محضر آن بزرگواران هدیه نمود که قطعاً مورد توجه حضرت حق خواهد بود. 

11. در مساجد مختلف مستحب است در بدو ورود 2 رکعت نماز به نیت تحیّت خوانده شود که به معنای مبارکی و توفیق حضور در آن مکان شریف است. مسجدالحرام در این خصوص استثناء است و عمل مناسب و مبارکی در مسجدالحرام انجام طواف است که منحصر ترین عمل در روی زمین تلقی می شود و فقط اختصاص به مسجدالحرام دارد. 

12. بهترین ساعات و لحظات برای انجام طواف در ایام حج با توجه به شلوغی جمعیت و بر اساس تجربه عبارتست از: 2 ساعت بعد از نماز صبح حدود ساعت 7 تا 9 ـ قبل از نماز عصر ـ 2 ساعت بعد از نماز عشاء ـ نیمه های شب...
 
13. غالباً ایرانی ها در ساعاتی از شب ( بعد از 10 شب ) در صحن مسجدالحرام مقابل ناودان طلا ـ رکن شامی و رکن یمانی به راز و نیاز با حضرت حق مشغولند.
 
14. در مسجدالحرام و مسجدالنبی نماز های روزانه در پنج وقت و به جماعت خوانده می شود. برای هر وعده نماز اذان گفته می شود و نماز جماعت با اقامه بر پا می شود. معمولاً بین اذان و اقامة نماز در این دو مسجد مبارک فاصله زمانی وجود دارد. بین اذان ونماز صبح 20 دقیقه ـ بین اذان و نماز ظهر 20 تا 25 دقیقه ـ بین اذان ونماز عصر 25 دقیقه ـ بین اذان ونماز مغرب بین 5 تا 8 دقیقه ـ بین اذان و نماز عشاء 20 دقیقه
 
15. دقیقاً یک ساعت قبل از اذان صبح در مسجدالحرام و مسجدالنبی صدای اذان بلند می شود این اذان بنام اذان نافلة شب است و در واقع اعلانی برای بهره برداری از بهترین لحظات شب و قبل از اذان صبح جهت عبادت و نماز نافلة شب.

نکتة مهم اینست که با این اذان نمی توان نماز صبح خواند و نباید با اذان صبح اشتباه شود. بنابراین هر روز سحر اذان نافلة شب بلند می شود یک ساعت بعد، اذان صبح و 20 دقیقه بعد از آن اقامه نماز صبح.
 
16. معمولاً بعد از هر وعده نماز در مسجدالحرام و مسجدالنبی، مرده و یا مرده هایی را به مسجد آورده و نماز میت می خوانند لذا بعد از نماز های واجب از بلند گو چنین اعلان می شود:الصلوه علی المیت ( یا علی الاموات، یا علی الطفل، یا علی الامراه ) یرحمکم الله.

همراهی با سایر مسلمانان در خواندن نماز میت یک عمل نیکو و مستحب است.
 

17. گاهی اوقات در صبح جمعه، امام مسجد الحرام و یا مسجدالنبی (ص) در رکعت اول نماز صبح اقدام به خواندن آیات سجدة واجب می نماید و بلافاصله تمام نمازگزاران به سجده رفته و مجدداً می ایستند و رکعت اول ادامه می یابد.

از آنجائیکه طبق فقه اهل بیت علیهم السلام در نماز نمی توان آیات سجده واجب خواند لذا معمولاً ما شیعیان با اینگونه نماز آشنایی و انسی نداریم. البته در ایام حج گاهی ملاحظه جمعیت میلیونی را نموده و از خواندن آیه سجده واجب صرف نظر می کنند.
 
18. در وقت برپایی نماز جمعه مسجدالحرام و مسجدالنبی بسیار شلوغ و پر ازدحام است. افرادیکه بخواهند توفیق حضور در ظهر جمعه در این مساجد را داشته باشند بایستی حدود ساعت 10 صبح به مسجد مشرف شوند.
 
19. مسجدالحرام بیش از 35 درب ورود و خروج دارد که از تمام درب ها می توان وارد و یا خارج شد. تمام درب ها شماره و اسم خاص دارد که ضمن بخاطر سپردن می توان بای تعیین قرار با خانواده و یا دوستان از آن ها استفاده نمود.
 
20. در وقت ورود به مسجدالحرام و مسجدالنبی کفش خود را در آورده و در کیسه پلاستیکی مخصوص که توسط کاروان در اختیار شما گذاشته شده قرار داده و همراه خود بداخل می برید. در صورت امکان در جا کفشی قرار داده و یا در کیف همراه خود نگه خواهید داشت.

بسیار باید دقت نمود تا از همراه بردن کفش بدون کیسة مخصوص در داخل مسجد ـ روضة پیامبر ـ طواف و... جداً پرهیز نمود.
 
21. ورود و خروج به مسجدالحرام بصورت خانوادگی ( زن و شوهر و... ) و انجام طواف در کنار یکدیگر هیچ گونه منعی ندارد و چه بسا انجام طواف های مستحب بصورت خانوادگی، لحظات بسیار خوش معنوی را در خاطره ثبت نماید و موجب آرامش و نشاط روحی و خاطرة لذت بخش معنوی در زندگی شود.
 
22. در وقت نماز جماعت، مکان های خاصی در مسجدالحرام اختصاص به نماز خواندن خانم ها دارد که حتماً بایستی این مسأله رعایت شود.
 
23. در هنگام بلند شدن صدای اذان مأموران ادارة مسجدالحرام در طواف به خانم ها تذکر می دهند که از طواف خارج و به محل ویژه خانم ها برای خواندن نماز بروند، توجه به این مسئله در بر قراری نظم مؤثر است.
 
24. در غیر اوقات نماز جماعت، نشستن و خواندن دعا و قرآن بصورت خانوادگی در مسجدالحرام امری عادی است.
 
25. علاوه بر طبقة همکف و طبقة دوم در ایام حج، زائران می توانند به طبقه سوم یا پشت بام مسجدالحرام رفته و عبادت کنند. ضمن آنکه چشم دوختن به کعبه و خیل بیشمار طواف کنندگان صحنه بسیار با شکوه و با عظمتی را خلق می کند و بسیار زیباست و دارای ثواب.
 
26. هنگام ورود به مسجدالحرام زائران توسط مأمورین مرد و یا زن مورد بازرسی اجمالی قرار می گیرند. همراه داشتن وسایل شخصی نظیر موبایل ـ قمقمة آب ـ تنقلات ـ دارو ـ خرما ـ کتاب دعا و... آزاد می باشد. البته گاهی همرا داشتن میوه را اجازه نمی دهند.

 27. در مسجدالنبی بانوان و آقایان از درب های مخصوص به خود وارد مسجد و یا خارج می شوند و بر خلاف مسجدالحرام امکان حضور خانوادگی در داخل مسجدالنبی وجود ندارد. 

28. در مدینه روزی 3 نوبت به خانم ها اجازه داده می شود بتوانند در قسمت اصلی و محل قدیم مسجدالنبی و تا نزدیکی روضة پیامبر حضور یابند. این فرصت برای خانم ها بسیار مغتنم و قابل استفاده بسیار است که توصیه می شود مورد غفلت قرار نگیرد. صبح ها حدود یک ساعت و نیم بعد از نماز صبح و از ساعت 7 تا 10 صبح و بعد از نماز ظهر نیز از ساعت 1 ظهر تا 3 بعد از ظهر و همچنین شب ها ساعت 9 تا 11 ، خانم ها از داخل بخش زنان درب 33 ( باب علی ) می توانند تا قسمت اصلی مسجدالنبی جلو بروند.
 
29. معمولاً در مسجدالحرام برای نماز خواندن امکان سجده بر سنگ فرش های کف مسجدالحرام وجود دارد ولی در مسجدالنبی این اقدام بسیار محدود است. ضمن اینکه استفاده کردن از مهر تقریباً بسیار سخت است و طبق فتوای مراجع محترم جایز نیست. می توان از سجاده مخصوص که دارای حصیر در قسمت سجده است استفاده کرد.
 
30. بجز ما شیعیان عموم مسلمانان و برادران و خواهران اهل تسنن نیز احترام ویژه ای به اهل بیت پیامبر و خاندان پاک او قائلند و جهت زیارت مزار بزرگان به قبرستان بقیع در مدینه و یا قبرستان ابوطالب در مکه می روند. متاسفانه زیارت قبور بزرگان دین از جانب جماعتی مشهور به وهابیون مورد رد و انکار و تمسخر قرار گرفته و گاهی نیز مبلغین و مأموران وهابی در این اماکن مزاحم زائرین می شوند. در این خصوص لازم است بدانیم بحث و جدل با این افراد مفید فایده نبوده و جز اتلاف وقت و غفلت از زیارت و خراب شدن حال معنوی سودی ندارد و شاید هدف آن افراد وهابی نیز همین نکته باشد. در برخورد با این قبیل افراد پرهیز از مسائل اختلافی و بحث و جدل نمودن مورد توصیه جدی است.
 
31. اماکن مذهبی خاصه مسجدالحرام و مسجدالنبی از احترام و قداست خاصی برخوردار است. رعایت ادب در این اماکن می تواند به توجه حضور قلبی کمک کند.

کشیدن سیگار به شدت مورد منع بوده و عدم گفتگو نسبت به امور دنیوی نیز مورد توصیه است.

32. در داخل مسجدالنبی و مسجدالحرام ظرف ها و محل های خاصی برای نوشیدن آب وجود دارد. این آب حتی در مسجدالنبی آب زمزم است که مورد علاقة پیامبر خدا می باشد. در نوشیدن آب حتماً از لیوان های یکبار مصرف غیر مستعمل که در کنار ظروف آب قرار داده اند استفاده شود.

33. محل های مخصوص در مسجدالحرام و مسجدالنبی ویژة قرار گرفتن قرآن می باشد بعد از استفاده و قرائت قرآن، حتماً آن را در محل مخصوص گذاشته و از قرار دادن قرآن بر روی زمین جداً پرهیز شود که ضمن بی احترامی به قرآن موجب اعتراض شدید مسلمانان می شود.  

34. اذان سروش آسمانی و ندای دعوت به راز و نیاز با حضرت حق است. بسیار شایسته است در هنگام بلند شدن صدای اذان سکوت نموده و به واژگان دعوت به نماز توجه کنیم. سکوت در هنگام اذان، احترام به سرود آسمانی است و موجب نشاط روح و صیقل قلب می شود.
 
35. در احادیث وارده، عبور از جلو نمازگزاران به عنوان یک حرکت غیر مناسب بیان شده است. در مسجدالحرام و مسجدالنبی نسبت به این مسئله حساسیت بسیاری نشان می دهند تا جائیکه برخی نمازگزاران در صورتی که از جلو آنان عبور کنیم با دست محکم به سینه افراد می کوبند. دانستن و رعایت این مسئله در حد امکان مورد توصیه می باشد.
 
36. سنت پیامبر الگوی ما مسلمانان در زندگی و آداب معاشرت است. حج عرصة تبلور اخلاق اسلامی و خلق و خوی مسلمانی است. احترام به سایر مسلمانان و سلام احوالپرسی ـ دست دادن به افراد کنار خود بعد از نماز ـ آب دادن ـ احترام به بزرگسالان ـ کمک کردن و راهنمایی افراد نیازمند و... روح اخوت و همبستگی بین مسلمانان را تقویت نموده و از برکات حج خواهد بود.
 
37. در حمل قرآن و وسایل شخصی دقت کنیم قرآن در دست راست باشد و از حمل قرآن با دست چپ پرهیز کنیم.  همانگونه که در نوشیدن آب با دست راست دقت می کنیم.
 
38. افرادیکه نیاز به تجدید وضو داشته باشند بایستی از مسجدالحرام و مسجدالنبی خارج شوند و به محل دستشویی عمومی برووند و بعد از دستشویی و تجدید وضو به مسجد بر گردند.
 
39. کسانیکه شب به قصد بیتوته و عبادت به مسجدالحرام می روند چنانچه ساعتی از شب نیاز به استراحت داشته باشند با رعایت احترام مسجد می توانند در طبقه زیزین مسجدالحرام استراحت کنند.
 
40. مسجدالحرام و مسجدالنبی بطور شبانه روزی باز می باشد و همیشه مملو از جمعیت است و هر ساعت از شبانه روز می توان به انجام عبادت بویژه طواف در مسجدالحرام پرداخت. طواف فقط در هنگام اقامة نماز جماعت برای دقایقی تعطیل می شود.
 
41. مسجدالنبی در مدینه حدود ساعت 10 شب تا یک ساعت به اذان صبح بسته می شود و صبح همزمان با اذان نافلة شب باز می شود.
 
42. امام جماعت مسجدالحرام برای هر یک از نماز های پنج گانه در جای خاصی می ایستد. در ایام معمولی نماز صبح و مغرب وعشاء را پشت مقام ابراهیم می ایستد و در ایام حج و رمضان که مسجدالحرام بسیار شلوغ می باشد بین درب  کعبه و حجر اسماعیل محل ایستادن امام جماعت است.

امام جماعت برای نماز ظهر همیشه داخل شبستان و زیر اتاقک شیشه ای ضلع جنوب مسجدالحرام می ایستد. بنابراین در وقت نماز جماعت ظهر کسانیکه در حیاط و صحن اصلی مسجدالحرام به نماز می ایستند عملاً جلو تر از امام جماعت صف می بندند که اجازه شرعی برای اینکار نبوده و صف بستن جلوتر از امام جماعت جایز نمی باشد. در نماز عصر نیز همیشه امام جماعت کنار کعبه و بین درب کعبه و حجر اسماعیل به نماز می ایستد.
 
43. با توجه به کوتاه بودن سال قمری نسبت به شمسی و اینکه حج هر سال 10 روز جلو می آید در سال اخیر فصل حج در اوایل پاییز انجام می شود.  

44. همراه داشتن دوربین فیلمبرداری ـ عکاسی ـ موبایل ـ کامپیوتر شخصی در وقت ورود به عربستان مجاز است اما همراه داشتن دوربین در مسجدالحرام و مسجدالنبی و فیلمبرداری و عکاسی در داخل این دو مسجد شایسته نیست.  

45. همراه داشتن موبایل دوربین دار در مسجدالحرام و مسجدالنبی مجاز می باشد.
 
46. در عربستان سه سیستم "جوّال" و "موبایلی" و "زین" وجود دارد .
 
47. قیمت رسمی 100 دلار معادل 375 ریال عربستان است که در ایام حج بدلیل تقاضای زیاد عربستان، صرافی ها 100 دلار را تا 366 ریال عربستان نیز تبدیل می کنند. 

48. در داخل مسجدالنبی یک کتابخانه دو طبقه با مجموعة قابل توجهی کتب به زبان های عربی ـ انگلیسی وجود دارد که حضور ساعتی از مدت اقامت در مدینه در این کتابخانه مورد سفارش است.
 
49. محل ولادت پیامبر در ضلع شمال مسجدالحرام اینک تبدیل به کتابخانه مکه شده که ورود آقایان به این محل در طول ساعات کار کاتبخانه مجاز می باشد.
 
50. روز عرفه و عید قربان بعد از اعلان رسمی هلال و شروع ماه ذی الحجه توسط حکومت عربستان مشخص می شود. همه مسلمانان و حجاج حاضر در مکه مجبور به رعایت این مسئله می باشند.
 
51. حج رمز شکوه و عظمت وحدت جهان اسلام است. شایسته است رفتار و اعمال حجاج عزیز در راستای این وحدت و حفظ یکپارچگی و عظمت جهان اسلام باشد و از اعمال تفرقه انگیز پرهیز نمود. 

52. مدیران و روحانیون کاروان در صدد فراهم ساختن وسایل راحتی و معیشت و تغذیه مناسب و همچنین برنامه ریزی در خصوص مسائل معنوی و بهره برداری از برکات سفر حج برای حجاج و زائرین عزیز می باشد. اما لازم است حجاج نیز با توجه به روح و مفهومخ سفر حج و توجه به باطن اعمال، خود را آماده یک سفر روحانی فرمایند. این سفر با انقطاع از دنیا و وابستگی هاب آن و اخلاص نسبت به حضرت حق شکل می گیرد.

مطالعه سفرنامه ها و کتب مناسب اخلاقی و آشنایی با ماهیت سفر حج می تواند زمینه بهره برداری بیشتر از این سفر را برای حجاج فراهم سازد.