چرا خداوند گرسنگی را برای پذیرایی میهمان خود انتخاب کرده است؟

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، ماه رمضان ماه عبادت مسلمانان است و در روايات بر عبادت در اين ماه تأكيد شده است. اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان از جايگاه بسيار والايي برخوردار است. برخي از اين اعمال در تمام روزهاي ماه رمضان مشترك‌اند و براي برخي از روزهاي خاص نيز اعمالي جداگانه نقل شده است. **اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان
اهمّيت / فضيلت:
۱ - در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان شيخ صدوق رحمه الله به سند معتبر روايت كرده از حضرت امام رضا عليه السّلام از پدران بزرگوار خود از حضرت امير المؤمنين عليه و على أولاده السّلام كه فرمود: خطبه‏ اى خواند براى ما روزى حضرت رسول خدا صلوات الله عليه پس فرمود: أيّ‌ها النّاس به درستى كه رو كرده است به سوى شما ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش ماهى است كه نزد خدا بهترين ماه‌ها است و روزهايش بهترين روز‌ها است و شب هايش بهترين شب‌ها است و ساعت هايش بهترين ساعت‌ها است و آن ماهى است كه خوانده‏اند شما را در آن به سوى ضيافت خدا و گرديده‏ايد در آن از اهل كرامت خدا نفس هاى شما در آن ثواب تسبيح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل هاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است پس سؤال كنيد از پروردگار خود ....
۲ - در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان مولاى ما حضرت صادق عليه السّلام وصيّت نموده و فرموده: هر گاه روزه دارى، مى‏بايد كه گوش و چشم و مو و پوست و جميع اعضاى تو روزه دارد يعنى از محرّمات بلكه از مكروهات و فرمود: بايد كه روزِ روزه تو مانند روز افطار تو نباشد.
۳ - در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضانامام صادق عليه السّلام فرمودند: روزه تن‌ها همين نخوردن و نياشاميدن نيست بلكه بايد در روزِ روزه، زبان خود را از دروغ نگاه داريد و ديده‏ هاى خود را از حرام‏ بپوشانيد و با يكديگر نزاع مكنيد و حسد مبريد و غيبت مكنيد و مجادله مكنيد و سوگند دروغ مخوريد بلكه سوگند راست نيز و دشنام مدهيد و فحش مگوئيد و ستم مكنيد و بى‏خردى مكنيد و دلتنگ مشويد و غافل مشويد از ياد خدا و از نماز و خاموش باشيد از آنچه نبايد گفت و صبر كنيد و راستگو باشيد و دورى كنيد از اهل شر و اجتناب كنيد از گفتار بد و دروغ و افتراء و خصومت كردن با مردم و گمان بد بردن و غيبت كردن و سخن‏چينى كردن و خود را مشرف به آخرت دانيد و منتظر فرج و ظهور قائم آل محمد عليه السلام باشيد و آرزومند ثوابهاى آخرت باشيد و توشه اعمال صالحه براى سفر آخرت برداريد و بر شما باد به ....
۴ - در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه: چه بسيار روزه‏دارى كه او را از روزه بهره‏اى نيست به غير از تشنگى و گرسنگى و چه بسيار عبادت كننده‏اى كه او را بهره‏اى نيست از عبادت به غير تعب. اى خوشا خواب زيركان كه بهتر از بيدارى و عبادت احمقان است و خوشا افطار كردن زيركان كه بهتر از روزه داشتن بى‏خردان است.
۵ - در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان روايت شده از جابر بن يزيد از حضرت امام محمّد باقر عليه السّلام كه: حضرت رسول صلّى الله عليه و آله به جابر بن عبد الله فرمود:: اى جابر اين ماه رمضان است هر كه روز آن را روزه بدارد و پاره‏اى از شبش را به عبادت بايستد و از حرام‏ شكم و فرج خود را بازدارد و زبان خود را نگاه دارد، از گناهان خود مثل بيرون رفتن او از ماه بيرون رود. جابر گفت: يا رسول الله اين حديث كه فرمود: ى چه نيكو است. فرمود:: اى جابر؛ و چقدر سخت است اين شرط هائى كه نمودم. ۶ - فَعَنِ الصَّادِقِ عليه السلام: أَنَّهُ مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَهَ (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
اهمّيت گرسنگي: در حديث معراج است كه خداوند فرمود:: يا احمد صلّي الله عليه و آله و سلّم آيا مي‌داني كه ميراث روزه چيست؟ عرض كرد: نه. فرمود: ميراث روزه، كم خوراكي و كم گويي است. سپس فرمود:: سكوت، مورث حكمت مي‌شود و حكمت، مورث معرفت و معرفت، مورث يقين است. و، چون بنده به مرتبه‌ي يقين برسد، باكي ندارد كه چگونه بر او مي‌گذرد؛ به سختي يا به آساني براي او تفاوتي ندارد و اين مقام صاحبان رضا

است ... (المراقبات. ص. ۲۰۲).
گرسنگي در رمضان
در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به فوايد گرسنگي مي‌پردازيم:
۱ - صفاي دل: سيري؛ بخار را در دِماغ (مغز) زياد مي‌كند و حالت شبيه مستي عارض مي‌شود و دل به سبب آن از جريان تفكّر و سرعت باز مي‌ماند و باعث كوري قلب مي‌شود. گرسنگي؛ سبب صفاي قلب و رقّت آن مي‌شود و دل را براي تفكّر كه راه معرفت است آماده مي‌سازد و براي آن نوري محسوس ظاهر مي‌گردد. رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم فرمود كه: كسي كه شكم را گرسنه بدارد فكر و تعقّل او عظمت يابد.
۲ - از بين بردن و انكسار تند روي و شادي زياد ... نفس كه خوار و زبون شد، در برابر پروردگارش آرام و خاشع مي‌شود.
۳ - شكستن شدّت شهوات و قوايي كه موجب گناهان كبيره‌ي مُهلكه هستند.
۴ - كم كردن خواب: خواب، ضايع كننده‌ي عمر است كه سرمايه‌ي تجارت آخرت آدمي است.
۵ - دوام بيداري: بيداري، بذر هر خير وكمك براي تهجّد و شب زنده داري است كه باعث رسيدن به مقام محمود مي‌شود: وَ مِنَ اللَّيلِ فَتَهَجَّد بِهِ نَافِلَهً لَكَ عَسَي أن يبعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاماً مَحمُوداً (سوره اسراء. آيه ۷۹)
۶ - سلامتي جسم و نفس: آسان شدن انجام عبادات و كمي احتياج به تخليه و در نتيجه عادت نفس به كم خوردن و خواهش نفس براي غذا كم مي‌شود و نهايتاً موجب كاهش ابتلاء به امراض مختلفه مي‌گردد، زيرا معده، خانه‌ي امراض و پرهيز و كم خوردن، سرآمد همه‌ي دارو‌ها است.
۷ - قناعت و انفاق: كمك به ديگران و اطعام مساكين و صله‌ي رحم و رفتن به زيارت اماكن متبرّكه (المراقبات. ص. ۲۰۴ و ۲۰۵).
چرا خداوند گرسنگي را براي پذيرايي ميهمان خود اختيار كرده است؟
براي آن كه نعمتي بهتر و بالاتر از نعمت معرفت و قرب و لقاء خداوند نيست و گرسنگي از نزديك‌ترين و اصلي‌ترين وسائل و راه‌هاي رسيدن به آن است.... روزه تكليف نيست، بلكه تشريف و دعوت است (المراقبات. ص. ۲۰۵).
روزه فقط امساك از خوردن و آشاميدن نيست و، چون روزه گرفتي بايد گوش و چشم و زبان تو هم روزه باشند و در بعضي اخبار آمده است كه حتّي پوست و مو هم بايد روزه باشند (المراقبات. ص. ۲۰۶). امام صادق عليه السّلام فرمودند: چون روزه بگيري بايستي گوش و چشم و مو و پوست تو نيز روزه بگيرند و غير از اين اعضاء نيز باز عدّه‌ي ديگري شماره فرمود: (المراقبات. ص. ۱۲۵).
در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به مراتب روزه مي‌پردازيم:
۱ - روزه‌ عوام: ترك خوردني و آشاميدني و زنان است به طوري كه فق‌ها واجبات و محرّمات آن را مقرّر داشته اند.
۲ - روزه‌ي خواص: علاوه بر ترك آنچه گفته شد، حفظ جوارح از مخالفت‌هاي خداوند متعال است.
۳ - روزه‌ي خواصّ الخواص: ترك هر چيزي كه انسان را از ياد و ذكر خداوند متعال باز دارد، خواه حلال باشد و خواه حرام (المراقبات. ص. ۲۰۸).
در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به آداب و اعمال مشترك مي‌پردازيم:
قِسم اوّل: اعمالى كه در هر شب و روز اين ماه بجا آورده مي‌شود:
۱ - دعا بعد از هر نماز: سيّد بن طاوس روايت كرده از حضرت امام جعفر صادق و امام موسى كاظم عليهما السّلام كه فرمودند:: مي‌گويى در ماه رمضان از اوّل تا به آخِر آن بعد از هر فريضه (نماز): اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَامٍ ....
۲ - دعا بعد از هر نماز: عقب نمازهاى فريضه مى‏خوانى: يَا عَلِيُّ يَا عَظِيمُ يَا غَفُورُ يَا رَحِيمُ أَنْتَ الرَّبُّ الْعَظِيمُ الَّذِي لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ ....
۳ - دعا بعد از هر نماز: حضرت رسول صلّى الله عليه و آله فرمود:: هر كه اين دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبى بخواند حق تعالى گناهان او را تا روز قيامت بيامرزد و دعا اين است‏: اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ‏ الْقُبُورِ السُّرُورَ ....
۴ - تأكيد بر دعا، تسبيح استغفار و تكبير: روايت شده كه جناب امام زين العابدين عليه السّلام، چون ماه رمضان داخل مى‏شدتكلّم نمى‏كرد مگر به دعاء و تسبيح و استغفار و تكبير و بايد به عبادت و نافله‏هاى شب و روز اهتمام بسيار نمود (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
قِسم دوم: اعمالى كه در شب هاى ماه رمضان بايد بجا آورد:
افطار: ‏مستحب است كه بعد از نماز شام (نماز مغرب) افطار كند مگر آن كه ضعف بر او غلبه كرده باشد يا جمعى منتظر او باشند.
۲ - غذاي پاك و حلال: با چيز پاكيزه از حرام و شبهات ‏ افطار كند و بهتر آن است كه به خرماى حلال افطار كند تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد و به خرما و آب و به رُطَب و به لَبَن (شير) و به حلوا و به نبات و به آب گرم به هر كدام كه افطار كند نيز خوب است‏.
۳ - دعا در وقت افطار: اللَّهُمَّ لَكَ صُمْتُ وَ عَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْتُ وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ‏؛ تا خدا به او ثواب هر كسى را كه در اين روز روزه داشته عطا كند.
۴ - دعاي اميرالمؤمنين عليه السّلام: روايت شده كه حضرت امير المؤمنين عليه السلام هرگاه مى‏خواست افطار كند مى فرمود::‏ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَكَ صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ [فَتَقَبَّلْهُ‏]مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ.
۵ - لقمه‌ي اوّل: در لقمه‌ي اوّل بگويد: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِي‏؛ تا خدا او را بيامرزد.
۶ - سوره قدر: در وقت افطار سوره قدر را بخواند.
۷ - صدقه و افطار دادن: در وقت افطار تصدّق كند و افطار دهد روزه داران را اگر چه به چند دانه خرما يا شربتى آب باشد. از حضرت رسول صلّى الله عليه و آله مروى است كه: كسى كه روزه دارى را افطار دهد، براى او مثل اجر آن روزه دار خواهد بود بدون آن كه از اجر او چيزى كم شود و براى او خواهد بود مثل آن عمل نيكويى كه آن افطار كننده به قوه آن طعام بجا آورد.
۸ - دعاي هر شب: أ- هر كه اين دعا را در هر شب ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سال او آمرزيده شود: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِكَ فِيهِ الصِّيَامَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِي تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُهَا غَيْرُكَ يَا رَحْمَانُ يَا عَلَّامُ‏. ب- از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده است كه: در هر شب ماه رمضان مى‏خوانى: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ .... ج- در هر شب از شب هاى ماه رمضان بخواند: أَعُوذُ بِجَلَالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ أَنْ يَنْقَضِيَ عَنِّي شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِي هَذِهِ وَ لَكَ قِبَلِي تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنِي عَلَيْهِ‏ ....
۹ - دعاي افتتاح: دعائي بسيار شريف با مضامين عالي است. در هر شب از ماه رمضان‏ بخواند: اللَّهُمَّ إِنِّي أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِكَ. (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان). افطار و سحر: مهم‌ترين چيزي كه بعد از بسم الله الرّحمن الرّحيم در افطار و سحر، قبل از شروع به غذا خوردن بايد خوانده شود، سوره مباركه قدر است (المراقبات. ص. ۲۱۵)
قِسم سوم: در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به اعمالي كه در سحرهاى ماه رمضان بايد بجا آورد مي‌پردازيم:
‏ ۱ - سحري خوردن:‏ سحر را اگر چه به يك دانه خرماى زبون يا شربت آب باشد ترك نكند و بهترين سحر‌ها سويق يعنى قاوت و خرما است و وارد شده كه: حق تعالى و ملائكه صلوات مى‏فرستند بر آن‌ها كه استغفار مى‏كنند در سحر‌ها و سحور مى‏خورند.
۲ - سوره قدر: سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ را در وقت سحور بخواند. هر كه اين سوره مباركه را در وقت افطار كردن و سحور بخواند در ما بين اين دو وقت ثواب كسى داشته باشد كه در راه خدا در خون خود بغلطد.
۳ - دعاي سحر: دعاى عظيم الشأنى را كه از حضرت امام رضا عليه السّلام نقل شده بخواند كه فرمود: ه‏اند: اين دعايى است كه حضرت امام محمّد باقر عليه السّلام در سحرهاى ماه رمضان مى‏خواندند: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ بَهَائِكَ بِأَبْهَاهُ وَ كُلُّ بَهَائِكَ بَهِيٌّ ... يَا اللَّهُ‏؛ پس هر حاجت كه دارى از خدا بطلب كه البتّه برآورده است‏.
۴ - دعاي ابو حمزه ثمالي: روايت شده از ابو حمزه ثمالى كه: حضرت امام زين العابدين عليه السّلام در ماه رمضان بيشتر از شب را نماز مى‏كرد و، چون سحر مى‏شد اين دعا مى‏خواند: إِلَهِي لَا تُؤَدِّبْنِي بِعُقُوبَتِكَ وَ لَا تَمْكُرْ بِي فِي حِيلَتِكَ ... (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان). سحري خوردن: ۱ - شرعاً مستحب است كه سحري بخورد. ۲ - بعد از بسم الله الرّحمن الرّحيم، مقدّم داشتن سوره قدر بر ساير اذكار و دعاها. ۳ - قصد او در سحري خوردن، مستحب بودن آن نزد خدا و نيرو گرفتن براي انجام عبادات در طول روز باشد (المراقبات. ص. ۲۷۴)
قِسم چهارم: در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به اعمالي كه در روزهاى ماه رمضان بايد بجا آورد مي‌پردازيم:
دعاهاي هر روز ماه رمضان:
دعا در رمضان
۱ - از ابن عبّاس روايت كرده‏اند كه حضرت رسول صلّى الله عليه و آله فضيلت بسيار از براى روزه هر روز ماه مبارك رمضان بيان فرمود: و از براى هر روز دعاى مخصوصى با فضيلت و ثواب بسيار از براى آن دعا ذكر كرده اند.
۲ - هر روز اين دعا را بخواند: اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ وَ هَذَا شَهْرُ الصِّيَامِ ....
۳ - هر كه اين دعا را در هر روز ماه رمضان بخواند حق تعالى گناهان چهل ساله او را بيامرزد: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِكَ فِيهِ الصِّيَامَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي هَذَا الْعَامِ وَ فِي كُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُهَا غَيْرُكَ يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَام‏ (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب اوّل:
۱ - هلال ماه: طلب هلال ماه كند و بعضى استهلال اين ماه را واجب دانسته‏اند.
۲ - دعاي رؤيت هلال ماه مبارك رمضان: الف.:، چون رؤيت هلال كرد، اشاره به هلال نكند بلكه رو به قبله كند و دست‌ها را به آسمان بلند كند و هلال را خطاب كند و بگويد: رَبِّي وَ رَبُّكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَيْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِيمَانِ وَ السَّلَامَةِ .... ب.: روايت شده كه: حضرت رسول صلّى الله عليه و آله، چون هلال ماه رمضان را رؤيت مى‏كرد، روى شريف را به جانب قبله مى‏فرمود: و مى فرمود:: اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَيْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِيمَانِ وَ السَّلَامَةِ وَ الْإِسْلَامِ وَ الْعَافِيَةِ .... ج.: از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه:، چون رؤيت هلال نمودى بگو: اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَيْنَا صِيَامَهُ ....
۳ - دعاي صحيفه سجّاديه: دعاى چهل و سوم صحيفه كامله سجّاديه را در وقت رؤيت هلال بخواند ‏: سيّد بن طاوس رحمه الله روايت كرده كه: روزى حضرت امام زين العابدين عليه السّلام در راهى مى‏گذشت كه نظر كرد به هلال ماه رمضان پس آن حضرت ايستاد و فرمود:: ‏أَيُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِيعُ الدَّائِبُ السَّرِيعُ الْمُتَرَدِّدُ فِي مَنَازِلِ التَّقْدِيرِ ....
۴ - مجامعت با حلال خود كند؛ و اين از خصوصيات اين ماه است و إلاّ در ماه‏ هاى ديگر جِماع در شب اوّل مكروه است‏.
۵ - غسل: شب اوّل ماه غسل كند. روايت شده كه: هر كه در شب اوّل ماه رمضان غسل كند تا ماه رمضان آينده‏ خارش بدن به او نرسد.
۶ - غسل در نهر: ششم در نهر جارى غسل كند و سى كف آب بر سر بريزد تا با طهارت معنوى باشد تا ماه رمضان آينده‏.
۷ - زيارت: قبر امام حسين عليه السّلام را زيارت كند. تا گناهانش ريخته شود و ثواب حُجّاج و معتمرين (عمره گزاران) آن سال را دريابد.
۸ - دعا: بعد از نماز مغرب دست‌ها را بلند كند و اين دعاى وارده از حضرت جواد عليه السّلام را بخواند:اللَّهُمَّ يَا مَنْ يَمْلِكُ التَّدْبِيرَ وَ هُوَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ ....
۹ - دعاي شب اوّل: در اين شب اين دعاى مأثور از حضرت صادق عليه السلام را بخواند: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ هَذَا شَهْرُ ....
۱۰ - دعاي صحيفه سجّاديه: دعاى چهل و چهارم صحيفه كامله سجّاديه را بخواند: اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ‏ ....
۱۱ - دعاي پيامبر صلّي الله عليه و آله و سلّم: الف.: روايت است كه حضرت رسول صلّى الله عليه و آله، چون ماه رمضان داخل مى‏شد اين دعا را مى‏خواندند: اللَّهُمَّ إِنَّهُ قَدْ دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ وَ جَعَلْتَهُ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ اللَّهُمَّ فَبَارِكْ لَنَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعِنَّا عَلَى صِيَامِهِ وَ صَلَوَاتِهِ وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا. ب.: نيز روايت است كه حضرت رسول صلّى الله عليه و آله در شب اوّل ماه رمضان اين دعا را مى‏خواندند: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْرَمَنَا بِكَ أَيُّهَا الشَّهْرُ الْمُبَارَكُ ....
۱۲ - دعاي جوشن كبير: مستحب است دعاى جوشن كبير در اوّل ماه رمضان‏ را بخواند.
۱۳ - قرائت قرآن: سزاوار است، چون ماه رمضان شروع شود، قرآن را بيشتر و بهتر تلاوت نمايد. ‏ روايت شده كه: حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام در وقت تلاوت قرآن قبل از قرائت اين دعا را مى‏خواندند: اللَّهُمَّ إِنِّي أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا كِتَابُكَ الْمُنْزَلُ مِنْ عِنْدِكَ عَلَى رَسُولِكَ ... و بعد از قرائت قرآن اين دعا را مى‏خواندند: اللَّهُمَّ إِنِّي قَدْ قَرَأْتُ مَا قَضَيْتَ مِنْ كِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَهُ عَلَى نَبِيِّكَ الصَّادِقِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ... (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به اعمال روز اوّل مي‌پردازيم:
۱ - غسل: در آب جارى غسل كردن و ريختن سى كف آب بر سر، كه باعث ايمنى از جميع درد‌ها و بيماري‌ها در تمام سال‏است.
۲ - گلاب: كفى از گلاب بر رو بزند تا از خوارى و پريشانى نجات يابد و قدرى هم بر سر خود بزند تا در آن سال از سرسام [برسام‏]ايمن شود.
۳ - نماز و صدقه: دو ركعت نماز اوّل ماه و تصدّق‏ را انجام دهد.
۴ - دعا: بعد از طلوع فجر اين دعا را بخواند: اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَيْنَا صِيَامَهُ وَ أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ ....
۵ - دعاي صحيفه سجّاديه: دعاى چهل و چهارم صحيفه كامله سجّاديه را اگر در شب نخوانده است، بخواند (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
روز ششم: سال دويست و يك هجري قمري، مردم با حضرت امام رضا عليه السّلام بيعت كردند. ‏ نماز: روايت شده كه براى شكرانه اين نعمت، دو ركعت نماز در اين روز بگزارند. در هر ركعت بعد از حمد بيست و پنج مرتبه توحيد بخوانند
روز دهم: وفات حضرت خديجه كبري علي‌ها السّلام مي‌باشد. پيامبر صلّي الله عليه و آله و سلّم خطاب به همسر بزرگوارشان حضرت خديجه علي‌ها السّلام فرمودند:: يا خَدِيجَهُ اَنتِ خَيرُ اُمَّهَاتِ المُؤمِنِينَ وَ اَفضَلَهُنَّ؛‌اي خديجه؛ تو بهترين مادران مؤمنين و با فضيلت‌ترين آن‌ها هستي.
شب سيزدهم: اوّل ليالى بيض است‏:‏ ۱ - غسل. ۲ - نماز: چهار ركعت نماز، در هر ركعت حمد و بيست و پنج مرتبه توحيد بخواند (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
شب پانزدهم: از ليالى متبرّكه است. ۱ - غسل. ۲ - زيارت: امام حسين عليه السّلام‏ را زيارت كند (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
روز پانزدهم: ولادت با سعادت و با بركت حضرت امام حسن مجتبى عليه السّلام‏ است. شب هفدهم: شب بسيار مباركى است و در آن شب لشكر حضرت رسول صلّى الله عليه و آله با لشكر كفّار قريش در بدر ملاقات كردند و در روزش جنگ بدر واقع شد و حق تعالى لشكر آن حضرت را بر مشركين‏ ظفر داد و آن اعظم فتوحات اسلام بود. لهذا علما فرمود: ه‏اند كه: در آن روز مستحب است صدقه و شكر خدا بسيار نمودن و غسل و عبادت در شبش نيز فضيلت عظيم دارد (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به اهمّيت، ارزش و فضيلت شب قدر مي‌پردازيم:
شب قدر همان شبى است كه در تمام سال شبى به خوبى و فضيلت آن نمى‏رسد و عمل در آن بهتر است از عمل در هزار ماه و در آن شب تقدير امور سال مى‏شود و ملائكه و روح كه اعظم ملائكه است در آن شب به اذن پروردگار به زمين نازل مى‏شوند و به خدمت امام زمان عليه السّلام مشرّف مى‏شوند و آنچه براى هر كس مقدّر شده است بر امام عليه السّلام عرض مى‏كنند (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
آنچه از اخبار به دست مي‌آيد اين است كه شب قدر؛ يكي از شب‌هاي نيمه شعبان، نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان است و افضل آن‌ها شب بيست و سوم است كه ليله جُهَني باشد؛ و به احتمال زياد شب بيست و هفتم نيز از شب‌هاي قدر باشد و قوي‌ترين آن‌ها از نظر قول و روايت كه بهتر از هزار ماه است، شب بيست و سوم مي‌باشد و هر كس كه بخواهد شب قدر را احياء بدارد، بايستي اعمال شب قدر را در اين پنج شب انجام دهد (المراقبات. ص. ۲۹۲). معرفت شب قدر: ۱ - براي رسيدن به معرفت شب قدر، خواندن سوره دخان در هر شب تا شب جُهَني يعني شب بيست و سوم روايت شده است. ۲ - همچنين هزار مرتبه خواندن سوره قدر به جاي آن تا شب بيست و سوم هم روايت شده است (المراقبات. ص. ۲۷۷)
اعمال شب هاى قدر بر دو نوع است‏: ۱ - آن كه در هر سه شب بايد انجام داد. ۲ - آن كه مخصوص به هر شبى ‏است.
اعمال مشتركه در هر سه شب‏:
۱ - غسل:‏ علاّمه مجلسى رحمه الله فرمود: ه كه: بهتر است غسل اين شب‌ها را مقارن غروب آفتاب انجام دهد و نماز شام (مغرب) را با غسل بگزارد.
۲ - نماز: دو ركعت نماز است‏ در هر ركعت بعد از حمد هفت مرتبه توحيد بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه‏ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‏ بگويد. در روايت نبوى صلّى الله عليه و آله است كه از جاى خود برنخيزد تا حق تعالى او را و پدر و مادرش را بيامرزد.
۳ - دستور قرآن به رو: قرآن مجيد را بگشايد و بگذارد در مقابل خود و بگويد: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ پس هر حاجت كه دارد بخواهد.
۴ - دستور قرآن به سر: قرآن را بگيرد و بر سر بگذارد و بگويد: اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِيهِ وَ بِحَقِّكَ عَلَيْهِمْ فَلَا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ‏؛ پس ده مرتبه بگويد: بِكَ يَا اللَّهُ و ده مرتبه‏ بِمُحَمَّدٍ و ده مرتبه‏ بِعَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِفَاطِمَهَ و ده مرتبه‏ بِالْحَسَنِ‏ و ده مرتبه‏ بِالْحُسَيْنِ‏ و ده مرتبه‏ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه‏ بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ و ده مرتبه‏ بِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى‏ و ده مرتبه‏ بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه‏ بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍ‏ و ده مرتبه‏ بِالْحُجَّهِ؛ پس هر حاجت كه دارى طلب كن‏.
۵ - زيارت: امام حسين عليه السّلام را زيارت كند. در خبر است كه:، چون شب قدر مى‏شود منادى از آسمان هفتم از بطنان عرش ندا مى‏كند كه حق تعالى هر كه را كه به زيارت قبر حسين عليه السّلام آمده آمرزيد.
۶ - احياء: اين شب‌ها را احياء بدارد. همانا روايت شده: هر كه احياء كند شب قدر را گناهان او آمرزيده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگينى كوه‏‌ها و كَيلِ دريا‌ها باشد.
۷ - نماز: صد ركعت نماز كند كه فضيلت بسيار دارد و افضل آن است كه در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه توحيد بخواند.
۸ - دعا: اين دعا را كفعمى از امام زين العابدين عليه السّلام روايت كرده كه در اين شب‌ها در حال قيام و قعود و ركوع و سجود مى‏خواندند: اللَّهُمَّ إِنِّي أَمْسَيْتُ لَكَ عَبْداً دَاخِراً لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً وَ لَا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً ....
۹ - بهترين اعمال: علاّمه مجلسى رحمه الله فرمود: ه كه: بهترين اعمال در اين شب‌ها طلب آمرزش و دعا از براى مطالب دنيا و آخرت خود و پدر و مادر و خويشان خود و برادران مؤمن زنده و مرده‌ي ايشان است و اذكار و صلوات بر محمّد و آل محمّد عليهم السّلام آنچه مقدور شود اللّهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد.
۱۰ - دعاي جوشن كبير: در بعضى از روايات وارد شده است كه دعاى جوشن كبير را در اين سه شب بخوانند.
۱۱ - عافيت: روايت شده كه: خدمت حضرت رسول صلّى الله عليه و آله و سلّم عرض شد كه: اگر من شب قدر را درك كردم از خداوند خود چه بخواهم؟ فرمود:: عافيت را (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
اعمال مخصوصه‌ اين شب‌
‏شب نوزدهم: اوّل شب هاى قدر است.
۱ - استغفار: صد مرتبه بگويد: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّي وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‏.
۲ - لعن بر قاتل امام اميرالمؤمنين علي وصي عليه السّلام: صد مرتبه بگويد: اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ‏.
۳ - دعا: بخواند دعاى يَا ذَا الَّذِي كَان‏.
۴ - دعا: بخواند دعاي اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِي الْقَضَاءِ الَّذِي لَا يُرَدُّ وَ لَا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ عُمْرِي وَ تُوَسِّعَ عَلَيَّ فِي رِزْقِي وَ تَفْعَلَ بِي كَذَا وَ كَذَا و بجاى اين كلمه حاجت خود را ذكر كند (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
شب بيست و يكم: فضيلتش زيادتر از شب نوزدهم است. از غسل و احياء و زيارت و نماز هفت قل هو الله و قرآن بر سر گرفتن و صد ركعت نماز و دعاى جوشن كبير و غير‌ها در اين شب به عمل آورد و در روايات تاكيد شده در غسل و احياء و جدّ و جهد در عبادت در اين شب و شب بيست و سوم و آن كه شب قدر يكى از اين دو شب است. در چند روايت است كه: از معصوم عليه السّلام سؤال كردند كه: معيّن فرمائيد كه شب قدر كدام يك از اين دو شب است تعيين نكردند بلكه فرمودند:: مَا أيسَر لَيلَتَينِ فِيمَا تَطلُب يا آن كه فرمودند:: مَا عَلَيكَ أن تَفعَلَ خَيراً فِي لَيلَتَينِ و نحو ذلك؛ و قال شيخنا الصّدوق رحمه الله فيما أملى على المشايخ في مجلس واحد من مذهب الإماميه و من أحيا هاتين اللّيلتين‏ بمذاكره العلم فهو أفضل‏.
در اين شب در سال چهلم شهادت مولاى ما حضرت اميرالمؤمنين عليه السّلام واقع شد و در اين شب احزان و مصيبت‌هاي آل محمّد عليهم السّلام و شيعيان ايشان تجديد مى‏شود. روايت شده كه در آن شب، مانند شب شهادت امام حسين عليه السّلام سنگى از روى زمين برداشته نشد مگر آن كه در زير آن خون تازه بود.
۱ - صلوات: شيخ مفيد رحمه الله فرمود: ه كه: در اين شب صلوات بسيار بفرستد؛ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
۲ - نفرين و لعن: و سعى و كوشش كند در نفرين بر ظالمان آل محمّد عليهم السّلام و لعن بر قاتل اميرالمؤمنين عليه السّلام. ‏
۳ - دعا: در شب بيست و يكم مى‏خوانى‏: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْسِمْ لِي حِلْماً يَسُدُّ عَنِّي بَابَ الْجَهْلِ ....
۴ - دعا بعد از احياء و نماز صبح: روايت شده كه: در شب بيست و يكم حماد بن عثمان بر حضرت صادق عليه السّلام وارد شد حضرت سؤال كرد كه غسل كرده‏اى عرض كرد بلى فدايت شوم پس حضرت حصيرى طلبيد و حماد را نزديك خود طلبيد و مشغول نماز شد و پيوسته آن حضرت نماز خواند و حماد نيز خود را به آن حضرت چسبانيده بود و نماز مى‏خواند تا از نمازهاى خويش فارغ شدند پس آن حضرت دعا كرد و حماد آمين گفت: تا صبح طلوع كرد آن جناب اذان و اقامه گفت و بعض از غلامان خود را طلبيد و پيش ايستاد و نماز صبح خواند در ركعت اوّل حمد و قدر و در دوم حمد و توحيد خواند و بعد از نماز مشغول به تسبيح و تحميد و تقديس و ثناى بر خدا و صلوات بر پيغمبر صلّى الله عليه و آله و دعا براى مؤمنين و مؤمنات و مسلمين و مسلمات شد پس سر به سجده نهاد و مقدار يك ساعت به جز نفس چيزى از آن جناب شنيده نشد پس از آن اين دعا را خواند: لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ... (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
روز بيست و يكم: روز شهادت جناب وصي حضرت اميرالمؤمنين امام علي عليه السّلام است. زيارت: مناسب است زيارت آن جناب و كلمات حضرت خضر عليه السّلام در اين روز كه بمنزله‌ي زيارت آن حضرت است (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب قدر از اين شب شروع كند به دعاهاى شب هاى دهه‌ي آخِر:
الف.: دعاهاي مشترك دهه‌ي آخِر: ۱ - شيخ كلينى رحمه الله در كافى از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده كه فرمود:: مى‏گويى در دهه‌ي آخِر ماه رمضان در هر شب أَعُوذُ بِجَلَالِ وَجْهِكَ الْكَرِيمِ أَنْ يَنْقَضِيَ عَنِّي شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِي هَذِهِ وَ لَكَ قِبَلِي ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنِي عَلَيْهِ‏ ....
۲ - كفعمى در حاشيه بلد الامين نقل كرده كه: حضرت صادق عليه السّلام در هر شب از دهه‌ي آخِر بعد از فرايض و نوافل مى‏خواند: اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَى مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِيرَنَا فِيهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولًا وَ لَا تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَى أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِينَ وَ لَا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِينَ‏ و فرمود: هر كه اين را بگويد حق تعالى تقصيرى كه از او را كه در ايّام گذشته از ماه رمضان سر زده بيامرزد و او را از معاصى در بقيّه‌ي ماه‏ نگه دارد.
۳ - بسيار بگو: يَا مُلَيِّنَ الْحَدِيدِ لِدَاوُدَ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَا كَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْكُرَبِ الْعِظَامِ عَنْ أَيُّوبَ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَيْ مُفَرِّجَ هَمِّ يَعْقُوبَ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَيْ مُنَفِّسَ غَمِّ يُوسُفَ عَلَيْهِ السَّلَامُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَفْعَلْ بِي مَا أَنَا أَهْلُهُ‏.
ب.: در راستاي اعمال و فضيلت‌هاي ماه رمضان به دعاهاى هر شب از دهه‌ي آخِر مي‌پردازيم:
دعاي شب بيست و يكم‏: يَا مُولِجَ اللَّيْلِ فِي النَّهارِ وَ مُولِجَ النَّهَارِ فِي اللَّيْلِ .... دعاي شب بيست و دوم‏: يَا سَالِخَ النَّهَارِ مِنَ اللَّيْلِ فَإِذَا نَحْنُ مُظْلِمُونَ .... دعاى شب بيست و سوم‏: يَا رَبَّ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ جَاعِلَهَا خَيْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ .... دعاى شب بيست و چهارم‏: يَا فَالِقَ الْإِصْباحِ وَ جَاعِلَ اللَّيْلِ سَكَناً .... دعاى شب بيست و پنجم‏: يَا جَاعِلَ اللَّيْلِ لِباساً وَ النَّهَارِ مَعاشاً .... دعاى شب بيست و ششم‏: يَا جَاعِلَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ آيَتَيْنِ .... دعاى شب بيست و هفتم‏: يَا مَادَّ الظِّلِّ وَ لَوْ شِئْتَ لَجَعَلْتَهُ ساكِناً .... دعاى شب بيست و هشتم‏: يَا خَازِنَ اللَّيْلِ فِي الْهَوَاءِ وَ خَازِنَ النُّورِ فِي السَّمَاءِ .... دعاى شب بيست و نهم‏: يَا مُكَوِّرَ اللَّيْلِ عَلَى النَّهارِ وَ مُكَوِّرَ النَّهَارِ عَلَى اللَّيْلِ .... دعاى شب سى‏ام‏: الْحَمْدُ لِلَّهِ لا شَرِيكَ لَهُ ... (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب بيست و سوم: اين شب جُهَنى است و در اين شب جميع امور بر وفق حكمت مقدّر مى‏گردد و از براى اين شب غير از اعمالى كه با دو شب سابق شريك است‏ چند عمل ديگر است‏:
۱ - قرائت قرآن: الف.: خواندن سوره عنكبوت‏ و روم. كه حضرت صادق عليه السّلام قسم ياد فرمود: ه كه خواننده اين دو سوره در اين شب از اهل بهشت است. ‏ ب.: خواندن سوره حم دخان‏. ج.: خواندن سوره قدر هزار مرتبه‏.
۲ - دعاي سلامتي حضرت بقيه الله عجّل الله تعالي فرجه الشّريف: در اين شب بلكه در تمام اوقات اين دعا را تكرار كند؛ { اللَّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ‏ و بجاى فلان بن فلان بگو الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِي كُلِّ سَاعَةٍ وَلِيّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِيلًا وَ عَيْناً حَتَّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِيهَا طَوِيلًا }.
۳ - دعا: اين دعا‌ها را بخواند: الف.: اللَّهُمَّ امْدُدْ لِي فِي عُمُرِي وَ أَوْسِعْ لِي فِي رِزْقِي وَ أَصِحَّ لِي جِسْمِي وَ بَلِّغْنِي أَمَلِي وَ إِنْ كُنْتُ مِنَ الْأَشْقِيَاءِ فَامْحُنِي مِنَ الْأَشْقِيَاءِ وَ اكْتُبْنِي مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّكَ قُلْتَ فِي كِتَابِكَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ‏. ب.: اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ فِيمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لَا يُرَدُّ وَ لَا يُبَدَّلُ .... ج.: يَا بَاطِناً فِي ظُهُورِهِ وَ يَا ظَاهِراً فِي بُطُونِهِ ... پس دعا مى‏كنى به آنچه بخواهى.
۴ - غسل: غير از غسل اوّل شب غسلى نيز در آخِر شب انجام دهد. تأكيد بر غسل و احياء وزيارت امام حسين عليه السّلام و اهمّيت صد ركعت نماز در شب بيست و سوم: و بدان كه از براى غسل و احياء اين شب و زيارت امام حسين عليه السّلام و صد ركعت نماز فضيلت بسيار تاكيد شده است. روايت شده از ابو بصير از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود:: در شبى كه اميد مى‏رود شب قدر باشد صد ركعت نماز كن. بخوان در هر ركعت قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را ده مرتبه. گفتم: فدايت شوم اگر قوّت نداشته باشم ايستاده بجا آورم، فرمود:: نشسته بجا آور. گفتم: اگر قوّت نداشته باشم نشسته بجا آورم، فرمود:: به همان حالى كه به قفا خفته‏اى در فراش خود بجا آور.
اهمّيت احياء و عبادت و دعا براي سلامتي حضرت بقيه الله عجّل الله تعالي فرجه الشّريف در شب بيست و سوم:
۱ -روايت شده كه حضرت رسول صلّى الله عليه و آله در دهه‌ي آخِر ماه رمضان رختخواب خود را جمع مى‏كرد و كمر خود را براى عبادت محكم مى‏بست و در شب بيست و سوم اهل خود را بيدار مى‏كرد و آن‌ها را كه خواب ربوده بود آب به صورتشان مى‏پاشيد.
۲ - حضرت فاطمه صلوات الله علي‌ها نمى‏گذاشت در اين شب احدى از اهلش بخوابد و خواب آن‌ها را به كمى طعام علاج مى‏فرمود: و آن‌ها را براى احياء آن شب، از روز مهيّا مى‏كرد يعنى امر مى‏فرمود كه روز را خواب و استراحت كنند كه شب خوابشان نبرد و احيا بدارند و مى‏فرمود كه محروم كسى است كه از خير امشب محروم بماند.
۳ - روايت شده كه حضرت امام صادق عليه السّلام سخت مريض شده بودند. چون شب بيست و سوم ماه رمضان شد موالى خود را امر فرمود كه حركتش دادند به مسجد بردند و آن شب را تا به صبح در مسجد بود.
۴ - علاّمه مجلسى رحمه الله فرمود: ه كه: هر مقدار قرآن كه ممكن باشد در اين شب بخواند و دعاهاى صحيفه كامله سجّاديه را بخواند خصوصاً دعاى مكارم الاخلاق و دعاى توبه را و روزهاى اين شب‌ها را نيز بايد حرمت داشت و به عبادت و تلاوت و دعا به سر آورد زيرا كه؛ در احاديث معتبره وارد شده است كه روز قدر در فضيلت مثل شب قدر است. ‏
۵ - روايت كرده محمّد بن عيسى به سند خود از صالحين عليهم السّلام كه فرمودند:: مكرّر مي‌خواني در شب بيست و سوم از ماه رمضان اين دعا را در حال سجود و قيام و قعود و بر هر حالى كه هستى در تمام ماه و هر چه ممكنت شود و هر زمانى كه حاضر شود تو را يعنى يادت آيد اين دعا در روزگار حياتت مى‏گوئى بعد از ستايش كردن حق تعالى به بزرگوارى و فرستادن صلوات بر پيغمبر صلّى الله عليه و آله‏؛ { اللَّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِي كُلِّ سَاعَةٍ وَلِيّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِيلًا وَ عَيْناً حَتَّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِيهَا طَوِيلًا }؛ و مى‏خوانى: يَا مُدَبِّرَ الْأَمُورِ يَا بَاعِثَ مَنْ فِي الْقُبُورِ يَا مُجْرِيَ الْبُحُورِ يَا مُلَيِّنَ الْحَدِيدِ لِدَاوُدَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِي كَذَا وَ كَذَا و بجاى اين كلمه حاجات خود را بخواهد اللَّيْلَهَ اللَّيْلَهَ و بلند كن دستهاى خود را به سوى آسمان يعنى در وقت گفتن يا مدبر الامور تا آخر و بگو اين دعا را در حال ركوع و سجود و ايستاده و نشسته و مكرّر كن آن را و آن را در شب آخر ماه رمضان نيز بگو ‏ (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب بيست و هفتم: ۱ - غسل. ۲ - دعاي استعداد براي موت: از زيد بن علي بن الحسين عليهم السّلام مروي است كه: شنيدم پدرم عليه السّلام (امام زين العابدين عليه السّلام)، در شب بيست و هفتم ماه رمضان از اوّل شب تا آخِر آن مي‌فرمود:: اللَُهُمَِ ارزُقنِي التَّجَافي عَن دَارِ الغُرُورِ وَ الإِنَابَهِ إِلَي دَارِ الخُلُودِ وَ الإِستِعدَادِ لِلمَوتِ قَبلَ حُلُول الفَوتِ؛ بارال‌ها، مرا روزي كن از دار فريب (دنيا) كناره گيري كنم و به دار جاويد رو نمايم و روزي من گردان كه براي مرگ پيش از اين كه اجل فرا رسد، مهيا و آماده باشم (المراقبات. ص. ۳۰۸)، (مفاتيح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب آخر ماه‏: شب بسيار مباركى است و از براى اين شب چند عمل است‏:
۱ - غسل‏.
۲ - زيارت: امام حسين عليه السّلام را‏ زيارت كند.
۳ - قرائت قرآن و استغفار: خواندن سوره انعام و كهف و يس و صد مرتبه أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ‏.
۴ - دعا: أ.: شيخ كلينى رحمه الله از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرده: اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ .... ب.: اين دعا را بخواند: يَا مُدَبِّرَ الاُمُور .... ج.: ماه رمضان را به دعاهاى وداع، ‏ وداع كند. كه شيخ كُلينى و صدوق و شيخ مفيد و طوسى و سيّد بن طاوس رضوان الله عليهم نقل كرده‏اند.
۵ - دعاي وداع صحيفه سجّاديه: دعاى چهل و پنجم صحيفه كامله سجّاديه را بخواند.
۶ - دعاي وداع امام جعفر صادق عليه السّلام: سيد بن طاوس روايت كرده است از حضرت صادق عليه السلام كه: هر كه در شب آخر ماه رمضان وداع كند آن ماه شريف را و بگويد: اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِيَامِي لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعُوذُ بِكَ أَنْ يَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّيْلَةِ إِلَّا وَ قَدْ غَفَرْتَ لِي حق تعالى او را پيش از آن كه صبح كند بيامرزد و او را توبه و انابه روزى فرمايد.
دعاي وداع با ماه رمضان: در بخش پاياني مراقبات ماه رمضان از كتاب شريف المراقبات، چند صفحه‌اي پيرامون يك سري حقائق و معارف موجود در عالم سخن به ميان آمده كه كمتر شنيده و خوانده شده است. اين مطالب واقعيت و حقيقت است و مقدّمه‌اي است براي فهم دعاي ۴۵ كتاب عظيم الشّأن صحيفه سجّاديه كه دعاي وداع با ماه رمضان امام زين العابدين عليه السّلام است. بويژه آنجا كه حضرت به ماه رمضان سلام وداع مي‌دهد. چگونه امام عليه السّلام به چيزي كه به ظاهر حيات ندارد و اسم آن از كنار هم قرار گرفتن چند حرف تشكيل شده است (ماه رمضان)، سلام مي‌دهد؟ انسان كامل صاحب عصمت حرف گزاف و بيهوده نمي‌زند. پس سرّي در اين سلام وجود دارد. كسي كه طالب است مي‌تواند به اين مطلب در كتاب المراقبات مراجعه نمايد.
ميزان