آداب سفر و زیارت(10)؛
عوامل تحکیم و اسباب گسستهشدن دوستیها در سفر
زائران معمولًا در سفر دوستانی مییابند که تا پایان عمر با یکدیگر مأنوس گشته، همچون برادر با هم زندگی و معاشرت میکنند؛ پیشوایان دینی برای تحکیم این اخوت و پیوند، راههایی را مطرح کردهاند.
به گزارش خبرنگار اعزامي پايگاه اطلاع رساني حج، بدون شك در سفر يكي از مسائلي كه مسافران ناگريز از آن هستند همراهي با عده اي ديگر است كه شايد هيچگاه با هم برخورد يا رفاقتي نداشته اند.
از اين رو در باب آداب سفر و زيارت بايد آداب و شيوه هاي دوستي و رفاقت را نيز از منابع ديني و روايي خود ياد بگيريم تا سفري شيرين و به يادماندني را براي خود رقم بزنيم.
40- راههاي تحكيم دوستي در سفر
زائران معمولًا در سفر دوستاني مييابند كه تا پايان عمر با يكديگر مأنوس گشته، همچون برادر با هم زندگي و معاشرت ميكنند؛ پيشوايان ديني براي تحكيم اين اخوت و پيوند، راههايي را مطرح كردهاند كه به برخي از آنها اشاره ميكنيم:
1- خوشخويي با مردم
امام علي عليه السلام فرمود: «خوشخويي محبت ايجاد نموده و دوستي را پابرجا ميكند».
2- خوشرفتاري با مردم
امام علي عليه السلام فرمود: «هركس خوشرفتاري پيشه كند، دوستانش فراوان شوند».
3- اخلاص در دوستي
امام علي عليه السلام فرمود: «دوست واقعي از دوستياش برنميگردد، گر چه در حقّش جفا شود».
4- خوشرويي
حضرت علي عليه السلام فرمود: «خوشرويي و گشادهرويي موجب دوام دوستي است».
5- رعايت ادب
امام كاظم عليه السلام فرمود: «ادب و احترام ميان خود و برادر دينيات را از بين مبر؛ زيرا از ميان رفتن آن، حيا و شرم را از بين ميبرد و بر جاي بودن ادب، پايدار بودن دوستي را به دنبال دارد».
6- اظهار دوستي
امام علي عليه السلام فرمود: «با اظهار دوستي، دوستي پديد ميآيد».
7- تواضع
حضرت علي عليه السلام فرمود: «ميوه تواضع، دوستي است».
8- وفاداري
امام علي عليه السلام فرمود: «عامل انس گرفتن مردم، وفاداري است».
9- رعايت انصاف
امام علي عليه السلام فرمود: «با انصاف، برادري تداوم مييابد».
10- مدارا با مردم
حضرت علي عليه السلام فرمود: «مدارا و نرمي و بخشندگي انسان، او را محبوب دشمنانش ميكند».
41- عوامل گسستن دوستيها
يك سلسله علل و عوامل نيز موجب گسستن دوستيها و منشأ بروز كينه و دشمني ميگردد كه مسافران و زائران بايد از آنها پرهيز كنند. برخي از آنها عبارتند از:
1- بدخلقي
امام علي عليه السلام فرمود: «هر كه بد اخلاق شود، دوست و رفيق او نيز ناياب گردد».
2- عيبجويي
امام صادق عليه السلام به ابوبصير فرمود: «اي ابو محمد از دين مردم جستجو مكن كه بدون دوست ميماني».
3- جدال
حضرت علي عليه السلام فرمود: «كسي كه با برادران خود به بحث و مناقشه بپردازد، دوستانش كم ميشوند».
4- ستيزه جويي
امام علي عليه السلام فرمود: «در ستيزهگري، دوستي وجود ندارد».
5- تنگ چشمي
امام علي عليه السلام فرمود: «شخص تنگ چشم و [تنگنظر]، دوستي ندارد».
6- تكبر
حضرت علي عليه السلام فرمود: «براي فرد متكبّر، دوستي وجود ندارد».
7- كينه توزي
امام علي عليه السلام فرمود: «هيچ كينه توزي را دوستي نيست».
8- حسدورزي
امام علي عليه السلام فرمود: «حسود را دوستي نخواهد بود».
9- تحقير ديگران
امام صادق عليه السلام فرمود: «كسي كه مردم را دست مياندازد و [تحقير ميكند]، نبايد انتظارصداقت در دوستي داشته باشد».
10- نيرنگ و فريبكاري
علي عليه السلام فرمود: «با حيلهگري، هيچ دوستي پايدار نميماند».
42- بياعتنايي به اموال ديگران
مسافر سزاوار است در طول سفر، به مال ديگران بياعتنا باشد و عزّت و بزرگواري خود را حفظ كند.
عكرمه و مجاهد و جز آنان نيز گفتهاند: گروهي از اعراب بدون همراه داشتن غذا و خوراكي لازم به حج آمدند. آنان ميگفتند: ما توكل كننده بر خدا هستيم. برخي نيز ميگفتند: ما حج خانه خدا را انجام ميدهيم و او غذا به ما ندهد؟
با اينگونه تفكر، باري بر دوش ديگران بوده، غذاي آنان را برخي از همسفرانشان تأمين ميكردند، آن گاه خداوند آيه وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوي را نازلكرد و آنان را از اين كار برحذر داشت.
43- پرهيز از سوء ظن
شايسته است زائران، كاروان خود را به كانون محبت وصفا تبديل كنند ونسبت به همديگر مهربان و خوشبين باشند و از هر گونه سوء ظني بپرهيزند.
امير مؤمنان علي عليه السلام فرمود: «كار برادر ديني خود را به بهترين وجه توجيه و حمل كن، تا زماني كه كاري از او سر زند كه راه توجيه را بر تو ببندد و هيچگاه از سخني كه از (دهان) برادرت بيرون آيد تا وقتي كه ميتواني محمل خوبي براي آن بيابي، گمان بد مبر».
حسن ظنّ و خوش بيني نسبت به ديگران، از برترين ارزشهاي اخلاقي و بزرگترين عطيّهها است؛ براي حل مشكل سوء ظن، پيشوايان اسلام تا آنجا جلو رفتهاند كه رسول خداصلي الله عليه و آله فرمود: «اطْلُبْ لِأَخِيكَ عُذْراً فَانْ لَمْ تَجِدْ لَهُ عُذراً فَالْتَمِسْ لَهُ عُذراً».
بنابراين، از آنجا كه زائران در اينگونه سفرها، به عبادت خدا روي آورده و درصدد كسب معارف و آمرزش الهي برآمدهاند، شايسته است به شدت از سوء ظن و بدبيني نسبت به ديگران خودداري كنند؛ زيرا گمان بد، عبادت را تباه ميكند.
44- رازداري
زائران معمولًا در طول سفر، يك زندگي جمعي دارند، گاهي هم هر چند نفر در يك اتاق اسكان داده ميشوند، در چنين وضعيتي طبيعي است كه ميان آنان گفت و گوهايي ردّ و بدل شود كه چه بسا بعضي از آنها دوست ندارند اين سخنان جاي ديگري بيان شود، از اين رو پيشوايان ديني ما به ما دستور دادهاند تا سخنان محرمانه اشخاص را براي كسي بازگو نكنيم.
امام صادق عليه السلام در اين باره فرمود: «آنچه درمجالس گفته ميشود امانت است و كسي حق ندارد، سخن همصحبت خود را براي ديگري بازگو كند مگر با اجازه او و يا اين كه نقل آن، بيان خوبي او باشد».
رسول خدا صلي الله عليه و آله نيز در اين زمينه ميفرمايد: «مجالس امانتاند و فاش كردن راز برادر ديني، خيانت است، پس، از اين كار دوري كن».
45- مواعظ لقمان به مسافران
در حديثي به نقل از امام صادق عليه السلام آمده است كه: لقمان به پسرش گفت:
هر گاه با گروهي همسفر شدي، در كارهاي خود و آنان، بسيار با آنها مشورت كن و با لبخند با آنان برخورد كن (وخنده رو باش) و در زاد و توشهاي كه همراه داري، نسبت به آنها كريم و بخشنده باش، هرگاه تو را دعوت كردند بپذير و اگر از تو كمك خواستند آنان را ياري ده، بيشتر ساكت و خاموش باش و فراوان نماز بخوان و در آنچه با خود داري، از مركب و مال و توشه، بسيار بخشنده باش.
هر گاه در امر حقي از تو شهادت خواستند، شهادت ده و هر گاه از تو مشورت خواستند، با دقت نظر به آنان پاسخ ده، و پيش از آن كه درباره چيزي فكر كني و چگونگي آن بر تو روشن شود، تصميم نگير و در مشورتدهي به ديگران با شتاب پاسخ نده، مگر آن كه در حال برخاستن، نشستن، غذا خوردن و ... فكرت را در رابطه با آن امر به كار اندازي. همانا كسي كه براي طرف مشورت خيرخواهي نكند، خداوند رأي و انديشه او را ميگيرد و (لباس) امانت را از او دور كند.
هر گاه ديدي همراهان تو حركت ميكنند، با آنها حركت كن و اگر ديدي كار ميكنند تو هم با آنان كاركن و اگرصدقه و يا وامي به كسي دادند تو نيز به ايشان اعطا كن و از آن كه از تو بزرگتر است، حرف شنوي داشته باش.
هر گاه همراهانت تو را به چيزي فرمان دادند و از تو چيزي پرسيدند، به آنها آري بگو و نگو خير؛ زيرا «نه» گفتن عيب و نقص است.
هر گاه در راه سرگردان مانديد، از مركب فرود آييد و آن گاه كه ترديد داشتيد، بايستيد و مشورت كنيد ...
فرزندم هرگاه وقت نماز فرا رسيد، براي هيچ كاري نماز را به تأخير ميانداز، نماز را بخوان و خود را از اين دَيْني كه به عهده داري راحت كن، نماز را به جماعت بگزار، اگرچه بر سرِ نيزه باشد.
هر گاه خواستيد جايي منزل كنيد، در مكاني فرود آييد كه خوش منظرتر و خاكش نرمتر و پرعلفتر باشد.
آنگاه كه فرود آمدي، پيش از آن كه بنشيني، دو ركعت نماز بگزار و هر گاه نياز به رفع حاجت داشتي از آنجا فاصله بگير و چون خواستي كوچ كني دو ركعت نماز بگزار، و با زميني كه در آن فرود آمده بودي وداع كن و بر آن سرزمين و مردم آن جا درود فرست؛ زيرا هر سرزميني، ساكناني از فرشتگان دارد.
اگر ميتواني غذا نخور مگر آن كه نخست بخشي از آن غذا را انفاق كرده باشي و تا زماني كه سوار بر مركبي، بر تو باد به تلاوت قرآن و تا زماني كه مشغول كاري هستي، بر تو باد به تسبيح خداگفتن و هر وقت كار خاصي نداري، بر تو باد به دعا ...