قدس معراج وحدت انسانیت
دکتر علیرضا عرب
پايگاه اطلاع رساني حج: اينك قدس، خسته از گذر زمان بي‌پايان و رنجور رنجي از خودكامگان تاريخ، بر بستر سبز و بارور سرزميني مقدس نشسته و اميدوار به سعي عاقل مخلوقات و عاشق موجودات براي هم آغوشي با شاهد آرامش و صلح، انتظار مي‌كشد. امروز اين قلب محزون نظاره‌گر مدعاي ناطق متفكر است در هدايت سفينه ماسوي‌الله به ساحل امن.
آيا دشمنان قسم‌خورده و كينه‌‌توز صلح و بشر، همان كساني كه به نام اقدس زلال‌ترين احساسات و پرشورترين عواطف روحاني انسان، صلاي جنگ صيحه مي‌زنند و تمهيد جنون مهيا مي‌كنند، چون صهيونيسم جهاني، فرصت كامروايي از لب لعل ساغر صلح را خواهند داد؛ هم آنان كه در پي بلعيدن و يهودي كردن آن ارض آسماني نقشه‌ها ريخته‌اند و حكم آن‌را صادر كرده‌اند؟
صهيونيسم با سپيد جامگان اعلان جنگ كرده و به مقابله برخاسته است. اگر امروز خردجمعي و روحانيت پاك بشري در برابر اين خطر بزرگ قامت مقابله نيفرازد و قد علم نكند آنگاه اسير افسون و افسوس فردا خواهد شد. محل اين تقابل سرنوشت ساز، شهري است به قدمت تاريخ و به تقدس ملكوت و آن قلب قدسي فلسطين يعني بيت‌المقدس است. در اين نوشتار كه به همت مركز مطالعات فرهنگي شهر تهران فراهم آمده است كوشيده شده تا قداست سرزمين فلسطين و مسجدالاقصي در انديشه اسلامي از منظري تاريخي باز نمايانده شود.
مشهور است كه صور در فلسطين دميده و حشر از اين سرزمين آغاز مي‌شود. مسجدالاقصي و مسجد صخره و اطراف آن دو مسجد كه مجموعه‌اي از اماكن و جايگاه‌هاي مقدس است را حرم شريف مي‌گويند. روايت شده كه كشتي حضرت نوح پس از طي مسافتي بر بيت‌المقدس رسيد و به اذن خداوند زبان گشود و گفت: اي نوح اين بيت‌المقدس و محل سكونت انبياء و (فرزندان تو) است و همچنين آمده است كه سام بن نوح اين منطقه را ساخته و بر آن حكومت كرد و به «ملكي صادق» ملقب گشت.
در روايات آمده است كه پيامبراني چون حضرت آدم(ع)، موسي(ع) و يوسف(ع) وصيت كرده‌اند كه در بيت‌المقدس دفن شوند.حضرت عيسي(ع) نيز در نزديكي مسجدالاقصي به دنيا آمده و از آنجا به آسمان رفت. پيامبران ديگري نيز مانند حضرت ابراهيم(ع)، اسحاق(ع) و يعقوب(ع) نيز در اين سرزمين زندگي كرده‌اند.4هزار نفر از صحابه رسول خدا(ص) نيز هنگام فتح فلسطين حضور داشتند و بسياري از آنها و نيز تابعين در اين سرزمين دفن شده‌‌اند.
كساني مانند عباده بن الصامت انصاري، شدادبن اوس، ابوعبيده بن الجراح، معاذبن جبل، افضل بن عباس و... .
فلسطين محل ظهور پيامبران بزرگ الهي و سرزمين تكوين رسالت انبياء توحيدي همچون حضرت ابراهيم(ع)، موسي(ع)، عيسي(ع) است. نزد مسلمين نيز نام فلسطين و مسجدالاقصي تداعي‌گر واقعه‌اي بزرگ است.
در سال دهم بعثت حادثه عظيم اسراء و معراج رسول معظم اسلام(ص) از مسجدالحرام به مسجدالاقصي در شهر بيت‌المقدس شد. مسجدالاقصي محل تلاقي اديان توحيدي و ابراهيمي است و به همين خاطر است كه در قرآن كريم از آن به‌عنوان سرزمين مقدس نام برده شده است.
بيت‌المقدس و مسجدالاقصي تنها مكان روي كره زمين است كه محل توجه و احترام هر سه دين بزرگ توحيدي يعني اسلام، مسيحيت و يهوديت است، حتي مكه و مسجدالحرام نيز از اين ويژگي كه مورد توافق و قداست هر سه دين بزرگ توحيدي باشد، برخوردار نيستند.
اين قداست منحصر به فرد بر اهميت و حيثيت بيت‌المقدس و مسجدالاقصي نزد پيروان اديان مذكور افزوده است. به‌ترتيب يهوديان، مسيحيان و مسلمين هريك در ادواري از تاريخ بر اين ارض مقدس تسلط داشتند و مسجدالاقصي با عقايد و شعائر ديني آنان پيوندي محكم برقرار كرده است. وجود اماكن مقدس متعلق به هريك از اديان يهوديت، مسيحيت و اسلام، اعم از قبور انبياء، بزرگان صحابه و تابعين، مساجد و غيره نيز بر جنبه تقدس مسجدالاقصي افزوده است.
پيروان اديان ابراهيمي در طول قرون متمادي در اين سرزمين مقدس متحمل مرارت‌ها و رنج‌هاي طاقت‌فرسايي براي حفظ دينشان شدند و اين امر نيز باعث شده است تا قداست و اعتبار اين مكان نزد پيروان هر دين مضاعف شود. در اين فصل به بررسي قداست و اهميت بيت‌المقدس از ديدگاه اسلام مي‌پردازيم.
مسجدالاقصي در قرآن
اسلام، يهوديت و مسيحيت را دين الهي دانسته و انبياء آنها را پيامبران راستين و شعائر و اعتقادات واقعي اين اديان را توحيدي مي‌داند.
اسلام، ابراهيم(ع) اسحاق(ع)، يعقوب(ع)، موسي(ع) و عيسي(ع) همگي را از جمله پيامبران بزرگ الهي محسوب مي‌كند و احترام و قداست اعلي براي آنان قائل است. فلسطين، زادگاه پيامبران بزرگ توحيدي چون اسماعيل، اسحاق، يعقوب، يوسف، داوود، سليمان، عيسي، ذكريا و يحيي- عليهم و علي نبينا افضل الصلاه و الاسلام ـ است.
بنابر نقل مقاتل بن سليمان، «جايي در اين سرزمين نيست، مگر آنكه پيامبري بر آن نماز گزارده يا فرشته‌اي و ملكي از فرشتگان خداوند بر آن گذشته باشد.»
از دلايل ديگر اهميت بيت‌المقدس براي مسلمين رخداد وقايع مختلف در تاريخ اسلام است كه در ذيل به تعدادي از آنها مي‌پردازيم:
1- در سال دهم بعثت، واقعه پرشكوه اسراء و معراج پيامبر اعظم(ص) از مسجدالحرام به مسجدالاقصي و بيت‌المقدس روي داد. اين نخستين پيوند خاص بين مسلمين و بيت‌المقدس و به‌‌ويژه مسجدالاقصي است. در قرآن در سوره اسراء آيه يكم آمده است كه: «سبحان الذي اسري بعبده ليلاً من المسجد الحرام الي المسجدالاقصي الذي باركنا حوله لنريه من آياتنا انه هو السميع البصير.»
سيد قطب در تفسير اين آيه چنين آورده است:
«اسراء تمامي اديان توحيدي بزرگ از ابراهيم و اسماعيل و خاتم الانبياء را به يكديگر وصل مي‌كند و اماكن مقدس اديان توحيدي را در يكجا جمع مي‌آورد. چنان است كه گويي حضرت محمد(ص) خاتم‌الانبياء‌با اين سفر شبانه شگرف اعلام مي‌كند كه پيام و رسالت او حاوي پيام و رسالت انبياء قبل از اوست.»
2- مسجدالاقصي قبله اول مسلمين بوده. اين مسئله نيز مؤيد احترام و تقديس اين مسجد نزد مسلمانان است. پس از نزول حكم وجوب نماز براي مسلمانان در سال دهم بعثت، مسلمين حدوداً 5سال به سوي مسجدالاقصي نماز مي‌گزاردند.
3- فتح بيت‌المقدس توسط مسلمين در سال 16 هـ .ق وجود امكنه و بناهاي مذهبي و تاريخي از دلايل ديگر پيوند و علاقه خاص مسلمين به مسجدالاقصي و فلسطين است. علاوه بر موارد مذكور، وجود آيات متعدد در قرآن كريم كه اين سرزمين را مكاني پاك و مقدس عنوان مي‌كند و نيز وجود احاديث معتبر و مستند شيعه و سني در باب ارزش و قدر مسجدالاقصي از پيامبر اكرم(ص)، ائمه معصومين(ع) و اصحاب ارجمند آنان بر تقدس و قدر بيت‌المقدس مي‌افزايد.
در قرآن كريم بعضي از آيات به‌طور مستقيم و برخي ديگر به‌صورت غيرمستقيم به اين مكان مقدس اشاره مي‌كنند. اولين آيه كه در آن نام مسجدالاقصي به‌طور مشخص آمده است. آيه اول سوره اسراء است.
1- «سبحان الذي اسري بعبده ليلاً من المسجد الحرام الي المسجدالاقصي الذي باركنا حوله لنريه من آياتنا انه هو السميع البصير.»«پاك و پيراسته باد خداوندي كه شبانگه بنده خود پيامبر اكرم(ص) را از مسجدالحرام به سوي مسجدالاقصي كه پيرامونش را مبارك ساختيم، سير داد تا آيات خود را به او بنمايد، كه خداوند به حقيقت شنوا و بيناست.»
در اين آيه كريمه، مسجدالاقصي يكي از نشانه‌ها و آيات خداوندي به شمار آمده است. در قرآن كريم آيات ديگري نيز وجود دارند كه به‌صورت غيرمستقيم بر فضيلت و قداست مسجدالاقصي تأكيد مي‌كنند. از آن جمله مي‌توان به اين آيات اشاره كرد:
2- «و نجيناه و لوطاً الي الارض التي باركنا فيها للعاملين.«و ما ابراهيم را با لوط رهانيديم و آنها را به سرزميني كه براي جهانيان با بركت قرار داديم بفرستاديم.» در كتاب انس‌الجيل به نقل از ابن‌عباس آمده است كه مقصود از سرزمين مبارك در اينجا همان بيت‌المقدس و مسجدالاقصي است كه در اين سرزمين چشمه‌هاي آب شيرين فراواني در جريان است.
و در آيه‌اي ديگر آمده است:
3- «و لسليمان الريح عاصفه تجري با مره الي الارض التي باركنا فيها و كنا بكل شيء عالمين.»«و باد تند را مسخر سليمان گردانيديم كه به امر او حركت مي‌كرد به سوي سرزميني كه در آن بركت قرار داديم و ما به همه امور عالم و مصالح بندگان داناييم.»در كتاب تفسير مجمع البيان در ذيل اين آيه آمده است كه منظور از سرزمين مبارك همانا بيت‌المقدس است.
4- باز در جايي ديگر آمده است كه: «يا قوم ادخلوا الارض‌المقدسه التي كتب‌الله لكم و لا ترتدواعلي ادباركم.»موسي گفت: «اي قوم به سرزمين مقدسي كه خداوند در سرنوشت شما مقرر گردانيده داخل شويد و از حكم خداوند روي نگردانيد كه زيانكار خواهيد شد.»شيخ طبرسي، مفسر بزرگ قرآن كريم در ذيل تفسير اين آيه آورده است كه مراد از ارض مقدس همانا بيت‌المقدس است.
5- آيه‌اي ديگر، آيه 137 سوره اعراف است. اشاره به سرزمين مبارك بيت‌المقدس «واورثنا القوم الذين كانوا يستضعفون مشارق الارض و مغاربها التي باركنا فيها و تمت كلمت ربك الحسني علي بني اسرائيل بما صبروا و دمرنا ما كان يصنع فرعون و قومه و ما كانوا يعرشون.»«و مشرق‌ها و مغرب‌هاي پربركت زمين را به آن قوم كه (زير زنجير ظلم و ستم)، ضعف كشانده شده، واگذار كرديم؛ و وعده نيك پروردگارت بر بني‌اسرائيل به خاطر صبر و استقامتي كه به خرج دادند، تحقق يافت؛ و آنچه فرعون و فرعونيان (از كاخ‌هاي مجلل) مي‌ساختند، و آنچه از باغ‌هاي داربست دار فراهم ساخته بودند،
در هم كوبيديم.»
6- در سوره مومنون، آيه 50 نيز ذكري از فلسطين در بيت‌المقدس در قرآن كريم شده است. «و جعلنا ابن مريم و امه آيه و آوينهما الي ربوه ذات قرار و معين.»
«و ما فرزند مريم (عيسي) و مادرش را آيت و نشانه‌اي قرار داديم و آنها را در سرزمين مرتفعي كه داراي امنيت و آب‌جاري بود جاي داديم.»البته در قرآن كريم آيات ديگري نيز وجود دارند كه اكثر مفسرين بر اين عقيده هستند كه اشاره به قداست مسجدالاقصي و سرزميني كه آن را در برگرفته است، دارند.
7- در قضيه قصه «سبا» جايي كه سخن از امنيت و آسايش است كه خداي بزرگ به آنان عطا كرده است: «و جعلنا بينهم و بين القري التي باركنا فيهما قري ظاهره و قدرنا فيها السير، سيروا فيها ليالي و أياما آمنين.» «و در ميان آنان و شهرهاي ديگري كه پربركت و نعمت كرده بوديم، شهرك‌ها و روستاهايي ساخته و پرداخته بوديم كه نمايان بود و در ميان آنها فاصله‌هاي مناسب و نزديك به هم ترتيب داده بوديم (و توسط انبياء بديشان پيام داديم كه) شب‌ها و روزها در امن و امان در آنجاها سير و سفر كنند.»پس اين شهرها، كه خداوند آنها را پربركت ساخته است، شهرهاي شام و فلسطين است. از ابن‌عباس روايت شده است كه: «منظور شهرهاي بيت‌المقدس است.»
8- برخي از مفسران بر اين باورند كه مقصود از «تين و زيتون» در آيات «والتين و الزيتون و طور سينين و هذا البلد الامين» سرزمين يا شهري است كه اين دو ميوه، يعني انجير و زيتون در آن مي‌رويند كه آن هم بيت‌المقدس است.
مسجدالاقصي در حديث
قداست و اهميت مسجدالاقصي و فلسطين در احاديث نيز مكرراً تأكيد شده است. البته هر يك از احاديث بر تقدس جنبه‌اي از جوانب بيت‌المقدس و مسجدالاقصي اشاره دارند.
در ذيل فقط تعدادي از احاديث معتبر كه راويان آن از ثقات بوده و ضمناً داراي تواتر نيز هستند، ذكر مي‌شود:
1- حديثي از ابوذر غفاري، صحابه راستين پيامبر اسلام روايت شده است: «قلت: يا رسول‌الله، اي مسجد وضع في الارض اولاً؟ قال: المسجد الحرام. فقلت: يا رسول‌الله، ثم اي؟ قال: ثم المسجدالاقصي. قلت: كم كان بينهما؟ قال: اربعون سنه...» «گفتم‌اي رسول خدا، نخستين مسجد روي زمين كدام است؟ فرمود مسجدالحرام، گفتم اي رسول خدا، پس از آن كدام است؟ فرمود مسجدالاقصي. گفتم چند سال فاصله بين آن دو است. فرمود 40سال...» طبق حديث فوق، مسجدالاقصي 40 سال بعد از تأسيس مسجدالحرام توسط حضرت ابراهيم(ع) ساخته شد و اين نيز بر تقدس مسجدالاقصي و فلسطين صحه مي‌گذارد.
2- ابي الدردا از پيامبر اكرم(ص) روايت مي‌كند: «فضلت الصلاه في المسجد الحرام علي غيره بمائه الف صلاه و في مسجدي بالف صلاه و في مسجد بيت‌المقدس بخمس‌مائه صلاه.»«فضيلت نماز در مسجد الحرام نسبت به ساير مساجد صد هزار برابر است و فضيلت نماز در مسجد من «مسجد النبي» هزار برابر و فضيلت نماز در مسجد بيت المقدس(الاقصي) پانصد برابر است.»
3- از امور ديگري كه بيانگر جايگاه پرارزش مسجدالاقصي نزد مسلمين است مسئله بستن احرام حج از مسجدالاقصي به جهت انجام مناسك در مكه است. ام سلمه از رسول‌الله(ص) نقل مي‌كند: «من اَهل بحجه او عمره من المسجدالاقصي الي المسجد الحرام غفرله ما تقدم من ذنبه و ما تأخر....» «كسي كه بستن احرام حج واجب و يا عمره را از مسجدالاقصي به مسجدالحرام آغاز كند گناهان گذشته و آينده او بخشيده خواهد شد.»
4- روايات مربوط به سرزمين فلسطين و حوادث و شخصيت‌هاي آن در زمان ظهور حضرت
مهدي (عج) نيز بر اهميت جايگاه فلسطين در جهان اسلام افزوده است. بنابر نقل روايات، حضرت مهدي(عج) نسخه‌هاي اصلي تورات را از درون غاري در انطاكيه و كوهي در فلسطين و درياچه طبريه بيرون مي‌آورد و با استناد به آن، يهوديان را محكوم و نشانه‌ها و معجزاتي براي آنان آشكار مي‌كند.
برخي از يهوديان كه بعد از نبرد آزادي قدس، جان سالم به در مي‌برند، تسليم آن بزرگوار مي‌شوند و آنان كه تسليم نمي‌شوند از كشورهاي اسلامي اخراج مي‌شوند. از روايات چنين بر مي‌آيد كه بزرگ‌ترين جنگ‌هاي سفياني، نبرد بزرگ فتح فلسطين و جنگ با حضرت مهدي(عج) است، كه يهوديان و روميان در اين نبرد سفياني را پشتيباني مي‌كنند و غائله با كشته شدن سفياني و پيروزي حضرت مهدي(عج) و آزادي فلسطين و ورود آن حضرت به قدس پايان مي‌پذيرد.
حال يكي از احاديث مربوط به بيت‌المقدس در دوران ظهور حضرت مهدي(عج) در ذيل مي‌آوريم: «يخرج رجل من امتي يقول بسنتي، ينزل‌الله له القطر من السماء و يخرج له الارض من بركت‌ها، تمتلي الارض منه قسطاً و عدلاً كما ملئت جوراً و ظلماً، يعمل علي هذه الامه سبع سنين وينزل بيت المقدس.» «مردي از امت من خروج (ظهور) خواهد كرد به شيوه و سنت من عمل خواهد كرد و خداوند قطرات باران آسمان را بر او نازل مي‌كند و بركت‌هاي زمين را براي او خارج خواهد كرد، زمين از قسط و عدل او پر خواهد شد همان‌گونه كه از ظلم و ستم پر شده بود، او به‌مدت 7 سال اين‌گونه رفتار و بر بيت‌المقدس «و گرامي‌ترين مكان آن يعني مسجدالاقصي» وارد خواهد شد.»
5- عبدالله بن سلام از پيامبر سؤال مي‌كند كه وسط دنيا كجاست؟ پيامبر مي‌فرمايد: بيت‌المقدس» وقتي علت را مي‌پرسد، پيامبر مي‌فرمايد: «چون حشر و نشر و صراط و ميزان در آنجا برپا مي‌شود.»
از اين روايات چنين برمي‌آيد كه بيت‌المقدس از ابعاد گوناگون مورد توجه اسلام و پيامبر(ص) بوده است:
1- يك ركعت نماز در بيت‌المقدس به منزله هزار ركعت است و موجب آمرزش گناهان مي‌شود.
2- سكونت در آن مهم است.
3- بيت‌المقدس سرزميني است كه با مقاومت و برپايي حشر و نشر و پل صراط و ميزان ارتباط دارد.
4- خلقت آدم(ع) به تقدس و مباركي سرزمين بيت‌المقدس افزوده است.
5- بيت‌المقدس شهر بهشتي و از همين شهر پيامبر(ص) به معراج رفته است.
منبع: همشهري آنلاين