لیلا نجفیان رضوی
حج؛ عرصه همگرایی و واگرایی حسنیان و عباسیان
مناسک حج در آیین اسلام، فرصتی بی‌بدیل برای تزکیۀ نفس انسان‌ها، مایۀ ایجاد وحدت در امت اسلامی و اثرات سازندۀ بی‌شمار دیگر است.
چكيده مقاله:
مناسك حج در آيين اسلام، فرصتي بي‌بديل براي تزكيۀ نفس انسان‌ها، مايۀ ايجاد وحدت در امت اسلامي و اثرات سازندۀ بي‌شمار ديگر است. اين فريضۀ ديني كه پيامبر اسلام6 و ائمه: بر انجام آن تأكيدي ويژه داشتند، در زماني كوتاه پس از درگذشت رسول خدا6 به ابزاري براي جهت‌دهي به اهداف سياسي حاكميت و نيز مخالفان آن تبديل شد. تناقض رويكرد عامه مسلمانان به حج، با آنچه هدف طبقۀ حاكم و گروه‌هاي رقيب آن از حج‌گزاري در دوره‌هاي مختلف تاريخ اسلام بوده، براي پژوهشگران حوزۀ تاريخ، مسئله‌اي تأمل‌برانگيز است. با توجه به خيزش حسنيان و عباسيان براي كسب قدرت از اواخر خلافت امويان و امكان بهره‌وري آن ها از موسم حج در جهت پيشبرد اهدافشان، پژوهش حاضر بر آن است كه به روش توصيفي ـ تحليلي، به اين پرسش اساسي پاسخ دهد كه شيوه‌هاي بهره‌گيري عباسيان و حسنيان، از اواخر دورۀ اموي تا پايان اولين دورۀ قيام‌هاي سادات حسني، از موسم حج چگونه بوده است؟
فرضيۀ مقاله آن است كه در اواخر دورۀ مرواني، موسم حج فرصتي براي ديدار، تجديد پيمان و برنامه‌ريزي عليه حاكميت (عرصۀ همگرايي دو طيف اقتدارطلب) بود؛ اما پس از روي كار آمدن عباسيان، به ابزاري براي كنترل فعاليت‌هاي سياسي سادات حسني از سوي حاكميت و اغتنام فرصتي براي رازگشايي سياست انحرافي عباسيان و حتي تمايل به حذف آنان از سوي هواداران حسنيان (واگرايي دو طيف رقيب) بدل شد.
واژه‌هاي كليدي: سادات حسني، عباسيان، موسم حج، همگرايي، واگرايي.
نويسنده:
ليلا نجفيان رضوي: استاديار دانشگاه فردوسي مشهد
پژوهش نامه تاريخ اسلام – سال هفتم، شماره 25، بهار 1396.
براي مشاهده كامل مقاله روي فايل مقابل كليك كنيد.