یکصدمین شماره فصلنامه «میقات حج» در یک نگاه
یکصدمین شماره مجله علمی ترویجی میقات حج به صاحب امتیازی نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، مجله علمي ترويجي ميقات حج كه به صاحب امتيازي نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت و مدير مسؤولي حجت الاسلام والمسلمين سيدعلي قاضي عسكر منتشر ميشود در جديدترين شماره خود با سرپرست حجاج ايراني درباره چگونگي حج سال 96، تعطيلي حج ايرانيان در سال 95، پيگيري فاجعه منا، تاريخچه فصلنامه و پژوهش هاي حج و زيارت، از ايده ها و آرزوها تا به ثمرنشستن آنها گفتگو كرده است.
در يكصدمين شماره اين مجله مقالات اذن ولي در حجّ صبي (كودك) مميز، بررسي فقهي احراز عمل نايب در حج، حج و ارتقاي سرماية اجتماعي جهان اسلام، اماكن منسوب به امام علي عليه السلام در حجاز، توصيف و بررسي مسجد و مزار عبدالله ابن عباس در طائف، زيارت در دائرة المعارف اسلام، بررسي وضعيت اسكان حجاج در دورههاي قاجار و پهلوي و حجگزاري ايرانيان در دورة افشاريه و زنديه به چشم ميخورد.
چكيده مقالات منتشر شده اين شماره مجله ميقات حج در ادامه آورده شده است؛
اذن ولي در حجّ صبي (كودك) مميز / احمد صابري مجد
چكيده: در حج صبي مميز ميتوان به سه مسئله كه با يكديگر ارتباط دارند، اشاره كرد؛ يكي مسئله صحت و عدم صحت حج استكه به نظر ميرسد حج صبي، هم صحيح و هم مشروع است؛ ديگري مسئله اِجزاء و عدم اجزاي حج صبي از حجة الاسلام است كه به دليل وجود روايات، مجزي نيست؛ مسئله سوم نيز كه اهميت دارد، اشتراط يا عدم اشتراط اذن ولي است.
مشهور فقها اذن ولي را شرط دانستهاند و براي اثبات آن به دو دليل تمسك كردهاند؛ اولين دليل آنها اين استكه عبادات، توقيفي هستند و از شرع تلقي ميشوند، و در جاييكه در صحت عبادتي شك شود، بايد به قدر متيقن اكتفا كرد و قدر متيقن، اعتبار اذن وليّ در حج صبي مميز است؛ دومين دليل مشهور اين استكه لازمه حج، تصرف در مال است و صبي نميتواند بدون اذن ولي، در اموالش تصرف كند. بنابراين، اگر اذن ولي در حج صبي شرط نباشد، در واقع تصرف صبي در مال بدون اذن ولي جايز است.
در اين نوشتار با نگاهي تحليلي به نقد و بررسي تفصيلي ادله مشهور پرداخته و ادله اثبات اشتراط اذن وليّ را تمام ندانسته و به ديدگاهي در مقابل نظر مشهور قائل شدهاند و آن، عدم اعتبار اذن ولي در حج صبي است.
بررسي فقهي احراز عمل نايب در حج / سيد تقي واردي
چكيده: دو مسئله ميان فقهاي عظام شيعه درباره احراز عمل نايب در حج و عمره مورد بحث است:
نخست؛ درباره احراز اصل عمل؛ به اين معنا كه وي عمل را انجام داده يا نه؟ از فقهاي عظام دو قول نقل شده: 1. وجوب احراز 2. عدم وجوب احراز. حق آن است كه احراز اصل عمل واجب و لازم است. بنا بر قولي كه احراز اصل عمل لازم باشد، اين بحث مطرح ميشود كه كيفيت احراز چگونه خواهد بود؟ از آنان در اين باره چهار قول نقل شده: 1. عدالت، شرط قبولي كلام نايب است. 2. براي قبول كلام نايب، عدالت وي شرط نيست، بلكه وثاقت كفايت ميكند. 3. شرط قبولي كلام نايب، وثوق به صدور عمل از وي ميباشد. 4. كلام او با توجه به ظاهر حال مسلمان، مطلقا مشروط به شرطي نيست. از بين اين چهار قول، قول دوم صحيح است. به اين معنا كه وثاقت اجير كافي است و نيازي به عدالت وي نيست.
دوم؛ درباره احراز صحت عمل نايب؛ در اين مسئله نيز فقها متفق القول نيستند. برخي از آنان احراز صحت عمل را واجب دانستهاند، برخي حكم به احتياط نموده و برخي ديگر قائل به عدم وجوب آن شدهاند. ولي حق آن است كه قائل به تفصيل شويم؛ به اين معنا كه اگر نايب در رتبهاي است كه شك و ترديد در صحتِ عملِ او راه ندارد، احراز صحت عمل وي قهراً حاصل است. اما اگر در مظنة شك و ترديد قرار داشته باشد، احراز صحت عمل او لازم است.
حج و ارتقاي سرماية اجتماعي جهان اسلام /سيد محمد علوي زاده
چكيده: اين تحقيق كوشش كرده است كه از دريچة سرماية اجتماعي به حج بنگرد تا نتيجه بگيرد كه حج چه كاركردهايي در توسعه و ارتقاي سرماية اجتماعي جهان اسلام دارد؟
هدف اين است كه اثبات كنيم حج نهتنها مولد سرماية اجتماعي، بلكه خود، سرمايه اجتماعي پايدار و تمامناشدني براي دنياي اسلام است كه بهطور دائم در حال افزايش است و ما ميتوانيم با استفاده از ظرفيتهاي حج، راهكارهاي عملي رسيدن به وحدت و يكپارچگي امت اسـلام براي اعتلا و سربلنـدي در جهـان و همچنين مقابله با تهاجم فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي را احصا، و آسيبشناسي كنيم.
براي رسيدن به اين مهم و با توجه به بينرشتهاي بودن موضوع، در اين تحقيق ابتدا سعي بر اين بوده است كه در ضمن تبيين اجمالي مفهوم حج، به مفهومشناسي سرمايه اجتماعي پرداخته شود. در اين مرحله، جايگاه سرمايه اجتماعي در بين انواع سرمايههاي موجود، مشخص و تعريف ميشود؛ سپس سطوح و ابعاد مختلف اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي آن تبيين شده، مؤلفهها و عناصر كليدي تشكيلدهنده سرمايه اجتماعي با توجه به ابعاد آن برشمرده ميشود. در پايان، كاركردها و ظرفيتهاي حج با توجه به ابعاد اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي سرمايه اجتماعي و عناصر مربوط به هر يك از اين ابعاد، احصا ميشود.
اماكن منسوب به امام علي(ع) در حجاز /احمد خامهيار/ پژوهشكده حج و زيارت
چكيده: در سرزمين حجاز، مساجد و زيارتگاههاي متعددي وجود داشته كه به يادبود محل حضور و نماز خواندن پيامبرخدا صلي الله عليه و آله و ديگر شخصيتهاي مقدس مسلمانان يا در ارتباط با حوادث سرنوشتساز صدر اسلام بنا گرديده است. اميرمؤمنان علي عليه السلام از جمله شخصيتهايي است كه زيارتگاهها و مكانهاي متعددي به نام ايشان در حجاز وجود داشته است. اين نوشتار به واكاوي اماكن و زيارتگاههاي منسوب به آن حضرت و تبيين نوع ارتباط آنها با ايشان ميپردازد. نتيجة اين پژوهش نشان ميدهد كه اماكن منسوب به آن حضرت، شامل شماري از مساجد، خانهها و چاههاي آب بوده است.
توصيف و بررسي مسجد و مزار عبدالله ابن عباس در طائف / علي احمدي
چكيده: مسجد و مزار عبدالله ابن عباس، قبرستان شهداي غزوه طائف و نيز مقبره محمدبن حنفيه و عبدالله فرزند پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله در يك مجموعه بزرگ در طائف واقع شده است كه بيش از هزار سال، زيارتگاه مسلمانان جهان بوده است. اين مقاله پس از بررسيِ سير تاريخي احداث و تجديد اين بنا، به اين نتيجه رسيد كه مسجد ابن عباس در زمان پيامبر و مقبره عبدالله ابن عباس در زمان عباسيان احداث و پس از آنان چندين بار تجديد بنا شد و گسترش يافت. در طول حدود هزار سال، مزار عبدالله ابن عباس زيارتگاه مردم طائف، حجاز و حاجياني بود كه براي حجگزاري به آن سرزمين مقدس، سفر ميكردند تا آنكه با يورش وحشيانه وهابيان به طائف در شوال سال 1217ق. به جز بناي مسجد، مقبره عبدالله ابن عباس و مقابر پيرامون آن، همچون ديگر زيارتگاههاي حجاز، به كلي تخريب گرديد و اكنون، تنها جايگاه اين مراقد بر جاي مانده است.
زيارت در دائرة المعارف اسلام / اسكات اس. ريس/ هادي ولي پور؛ علي اكبر زاور
چكيده: بزرگترين مجموعه پژوهشي مستشرقين در رابطه با دين اسلام، دائرة المعارف اسلام (EI) نشر ليدن هلند است كه با تلاش خاورشناساني چون گلدزيهر، دخويه و هوتسما از سال 1908 ميلادي آغاز و تاكنون به ويراست سوم (EI3) رسيده است.
از آنجا كه موضوع زيارت به جهت پرسشها و چالشهاي فراروي آن در عصر حاضر، مورد توجه انديشمندان مسلمان بسياري قرار گرفته، به نظر ميرسد ترجمه و ارزيابي مطالبي كه از نگاه تاريخي و با روش خاص مستشرقين غير مسلمان نگاشته شده، ميتواند در تبيين برخي ابعاد موضوع مفيد باشد.
مدخل زيارت در دائرة المعارف اسلام، مدخلي مفصل است كه توسط چندين تن از مستشرقان تحرير گشته و مناسك و كتابهاي زيارتي را در ده نقطة مهم از جهان اسلام مورد بررسي قرار داده است. در اين مقاله، تنها بخش نخست آن ترجمه شده و بخشهاي بعد نيز ـ در صورت توفيق ـ در شمارههاي آينده ملحق ميگردند.
بررسي وضعيت اسكان حجاج در دورههاي قاجار و پهلوي / علي اكبر زاور
چكيده: بدون ترديد موضوع تهيه محل اسكان در شهرهاي مكه و مدينه، در ايام حج براي حجاج، از اهميتي ويژه برخوردار است.
در اينجا اين سؤالات اساسي مطرح ميشود كه در دورههاي تاريخي مورد نظر، چه شرايطي بر حوزه مسكن مورد نياز حجاج ايراني حاكم بوده؟ و فضاي حاكم بر اين شهرها چه شرايطي را براي آنان رقم ميزده است؟ بررسيها حكايت از آن دارد كه شهر مكه با وجود كوهستاني و نامناسب بودن فضاي فيزيكي، ولي به دليل تعامل بهتر مردمان آن با شيعيان، به نسبت مدينه مكاني مناسبتر ارزيابي ميگرديد.
شرايط اجاره منازل و نوع تعاملات حمله داران با مالكان و دلالان مسكن به طور كلي صورتي نامطلوب داشته كه به همان وجه تا پايان دهه 40 شمسي باقي بوده است. از ابتداي دهه 50 شمسي با تسلط سازمان اوقاف بر امور حج، سعي فراواني شد كه فرآيند اجاره منازل ضابطهمند گردد. ولي متوليان اوقاف بدليل عدم برنامهريزي مناسب توفيق چنداني در اين خصوص پيدا نكردند.
در اين نوشته تلاش ميشود به شيوة توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از اسناد، مدارك و سفرنامههاي حجاج؛ به بررسي اين موضوع پرداخته شود.
حجگزاري ايرانيان در دورة افشاريه و زنديه /محمد جواد رحمتي
چكيده: پس از رسمي شدن مذهب شيعه جعفري در عصر صفويان، همواره ميان ايران و عثماني اصطكاكهايي وجود داشت. با توجه به اينكه سرزمين حجاز در دست دولت عثماني بوده و آنان نيز سني مذهب بودند؛ همواره در عصر ايشان حجگزاري ايرانيان با دشواريهاي فراواني همراه بود. علاوه بر اين و از سويي ديگر، اختلافات ناشي از مسائل گوناگون سياسي، مذهبي، فرهنگي، امنيتي و اقتصادي كه ميان دولت عثماني و سلسلههاي افشار و زند وجود داشت، انجام حج به وسيله ايرانيان را با دشواريهايي خاص روبهرو ميساخت؛ به طوريكه گاهي حجگزاري از سوي دولتها محدود و يا ممنوع ميشد.
دوران افشاري بيشتر به دليل مذاكرات نادرشاه (1148ـ 1160ق)، با عثمانيان با هدف به رسميت شناختن مذهب جعفري و برگزاري نماز شيعيان در مسجدالحرام، در تاريخ حجگزاري ايرانيان شهرت دارد. در دوره زنديه چندان توجهي به اين امور معطوف نشد، و تنها در حمله كريم خان زند به بصره، به عنوان يكي از دلايل حمله؛ آزار و اذيت حجاج ايراني، توسط حاكمان محلي مورد توجه قرار گرفته است. مقاله حاضر، حجگزاري ايرانيان در پرتو روابط ايران و عثماني در دوران افشاريه و زنديه و نيز مسيرهاي حج را در اين عصور مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلي اين پژوهش چگونگي حجگزاري ايرانيان در اين دو عصر با مطالعه توصيفي، تاريخي و تحليلي در سايه روابط اين دو كشور است. پژوهش حاضر با تكيه بر اسناد و منابع موجود؛ اعم از كتابخانهاي، پايان نامهها و مقالات مبتني است.
گفتني است، ميقات حج، در راستاي اهداف خود مبني بر اشاعه و ترويج فرهنگ حج، از مقالت نوشتههاي علمي و پژوهشي عموم پژوهندگان و عالمان اهل قلم به ويژه روحانيان، معينها و معينههاي كاروانهاي حج كه با رويكرد حج نگاشته شده، استقبال ميكند.
براي مطالعه و مشاهده يكصد شماره مجله ميقات حج اينجا را كليك نماييد.