استاد انصاریان تبیین کرد:
نام‌های ماه مبارک رمضان در صحیفه سجادیه
امام سجاد(ع) که منبع علم پروردگار و یک جان به تمام معنا تصفیه شده و گیرینده حقایق است در طلیعه دعای چهل وچهارم صحیفه سجادیه، شش نام برای ماه مبارک رمضان بیان می‌کنند.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، نام‌هايي كه داراي معاني بلند، آسماني و ملكوتي است. فهم اين معاني براي درك حقيقت اين ماه مبارك و برقراي رابطه صحيح با آن لازم است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري «حوزه»، استاد حسين انصاريان از خطباي تواناي حوزه علميه و مفسّر قرآن كريم در كتاب حسنات و سيئات خود به نام هاي ماه مبارك رمضان اشاره كرده اند كه بدون دخل و تصرف در آن به شرح ذيل از مقابل ديدگانتان مي گذرد؛
«وَ الحَمْدُ لله الّذي جَعَل مِنْ تِلكَ السُّبُل شَهْرَهُ شَهْرَ رَمضان، شَهْرَ الصّيامِ وَ شَهْرَ الاسلام وَ شَهْرَ الطّهور و شَهْرَ التمحيص و شَهْر القيام».[1]
1- ماه رمضان
اوّلين نامي كه امام سجاد(ع) بيان مي فرمايد «رمضان» است، معروف‌ترين و رايج‌ترين نام براي اين ماه نيز همين نام است.
كلمه «رمضان» و «رمض» واژه اي عربي است، به معناي تابش شديد آفتاب كه حالت سوزندگي دارد. برخي احتمال مي‌دهند علت نام‌گذاري اين ماه به «رمضان» در ظاهر و باطن، معناي لغوي اين كلمه است. «رمض» يعني: حرارت شديد و مؤثر و ريشه‌سوز.[2]
عده‌اي عقيده دارند فريضه روزه، براي اولين بار در ماهي واقع شد كه گرماي هوا شديد و طاقت فرسا بود. لذا اين ماه را «رمضان» ناميدند. در قرآن مجيد نيز همين نام براي اين ماه بيان شده است. پيامبر بزرگ اسلام(ص) علت نام‌گذاري اين ماه را اين‌گونه بيان كرد:
«إِنَّمَا سُمِّيَ رَمَضَانُ رَمَضَانَ لِأَنَّهُ تُرْمَضُ فِيهِ الذُّنُوبُ أَيْ تُحْرَق».[3]
اين ماه را رمضان نام نهادند بدين جهت كه نورانيت و حرارت اين ماه، گناهان گذشته را مي‌سوزاند و صفحات سياه پرونده را سفيد مي‌كند.
حال چه كسي اهل رمضان است؟ اهل رمضان آن كسي است كه روزه گرفتن، انس با قرآن كريم و قدم گذاشتن در مجالس الهي براي كسب معارف الهي در او حال معنوي ايجاد كند؛ اين حال معنوي او را به حركت وادارد و حركت موجب تجديد نظر در اعمال گذشته و تغيير در رفتار آينده‌اش شود. اين همه نتيجه اتصال به ماه مبارك رمضان است. اهل رمضان در پي تقرب جستن به خداست، رو به سوي خدا مي‌كند و به دنبال پاك‌سازي دروني و بروني است. حرارت اين ماه كوه‌هاي گناه را ذوب مي‌كند، جان آدمي را ناب و خالص مي‌گرداند و قلب انسان را از علف‌هاي هرزه گناه پاك مي‌كند؛ علف‌هايي خشك كه نه سبزي و طراوت و نه سودي دارد و نه سيركننده است، انعكاسش در روز قيامت به تعبير قرآن كريم «ضريع»[4] است.
نافرماني خدا و گناه همانند پاشيدن دانه در زمين روح آدمي است كه وقتي رشد و نمو مي‌كند، محصولش خشك است و سبزي و خرّمي ندارد. برخي از زمين‌ها قبل از فصل كشت، پر از نيِ خشك مي‌شود. كشاورزان براي پاك‌سازي زمين اقدام به سوزاندن و از بين بردن تمام ني‌ها مي‌كنند. همه را به آتش مي‌كشند تا زمين آماده كشت و زرع مجدد شود، در ماه مبارك رمضان نيز تمام علف‌هاي هرز گذشته كه مانع رشد آدمي است با روزه داري، حضور در مسجد، انس با قرآن، كسب معرفت بيشتر و حركت به سمت خدايي‌شدن، سوزانده مي‌شود. با اين توضيح وجه نام‌گذاري اين ماه به «رمضان» روشن مي‌شود.
2- ماه صيام
رمضان ماه روزه است. درباره حقيقت روزه و اهميت روزه‌داري مطالب فراواني مي‌توان مطرح كرد، اما در اينجا تنها به يك روايت زيبا پيرامون روزه اكتفا مي‌شود؛ رسول خدا(ص) فرمود كه خداوند متعال فرموده است:
«روزه براى من است و من خود جزاى آن مى شوم و جزاى آن را مى دهم. روزه خواسته‌هاى نفسانى و شهوات طبع را از بين مى برد. روزه آينه دل را صفا مى دهد، اعضا و جوارح را پاك مى سازد، ظاهر و باطن را آباد مى كند، انسان را در مقابل نعمت هاى پروردگار متعال سپاسگزار قرار مى دهد، و موجبات دستگيرى از نيازمندان و احسان بر فقرا را فراهم مى كند، حالت خضوع و خشوع قلب و گريه و تضرع را ايجاد مى نمايد، يگانه وسيله توجه و پناه به سوى خداوند مهربان است، موجب انقطاع و اعراض از مخلوقات بوده و اهتمام انسان را از غير راه حق مصروف مى دارد، سبب مى شود كه بر حسنات و اعمال خير انسان افزوده شده و به همان نسبت از كارهاى بد و ناشايست كه مخالف صلاح و روحانيت و سعادت است كاسته شود. در روزه گرفتن فوايد بي‌شمار است، و همين اندازه كه اشاره شد براى اشخاص عاقل و خردمند كه توفيق عمل به اين عبادت مهم را پيدا كرده اند كفايت خواهد كرد.»[5]
3- ماه اسلام
نام ديگري كه حضرت براي اين ماه بيان كرد، ماه اسلام است. اسلام؛ يعني تسليم حق شدن و بريدن از همه قيدها و مكتب‌هاي باطل، شياطين دروني و بروني وگرايش‌هاي نادرست شرق و غرب.
شايسته است انسان در اين ماه به پروردگار خود عرض كند كه من خود را به تو واگذار كردم، تنها بندة تو هستم و تنها سر به دامن تو مي‌گذارم. اين‌گونه خداي را بخواند كه اي خداي مهربان و عزيز! دوست ندارم از تو جدا شوم، دست در دست ديگري گذارم و به دنبال غير تو روم.
اين‌گونه تسليم حق شدن، همان است كه خداوند متعال در قرآن كريم در وصف حضرت ابراهيم(ع) فرمود:
إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ [6]
و پروردگارش به او گفت: تسليم شو. گفت: من در برابر پروردگار جهانيان تسليم هستم.
رمضان، ماه ابراهيم شدن است. اگر ابراهيم شويم، ترسي از آتش نمرود و نمروديان، نخواهيم داشت و هجوم هيچ خطري ما را به مخاطره نمي‌اندازد. خطرات و هجمه‌هاي زيادي در زمان انبياء متوجه مردم شد، بعد از رحلت پيامبر اسلام(ص) نيز هجمه‌هاي فراواني صورت گرفت. نتيجه آن شد كه مردم زيادي از صراط مستقيم، منحرف شدند. تنها كساني در راه ماندند كه ابراهيم‌گونه، تسليم حق شدند و به راستي اسلام آوردند. رمضان ماه اسلام و تسليم است، ماه واگذاركردن خود به خداست.
معناي ديگري نيز براي اسلام گفته‌اند و آن آشتي كردن است.[7] رمضان، ماه آشتي كردن با خداست. يازده ماه به قهر كردن، پشت پا زدن، سستي و كسالت سپري شد، حال وقت آشتي فرارسيده است. وجود مقدس حضرت دوست نيز اهل ردكردن آشتي بندگان خود نيست؛ بلكه شوق به اين كار دارد، او منتظر است، دست آشتي را ابتدا او دراز كرده است.
در اين ماه هيچ گنهكاري نبايد دچار ترس و يأس و ترديد شود از اين كه بعد اين همه معصيت بيايد به درگاه خداوند يا نه؟ آيا مورد پذيرش قرار مي‌گيرد يا نه؟ پيامبر اكرم(ص) فرمود:
«قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»[8]
اين ماه، ماه خداست. ماه خداوندي كه كريم، رحيم و غفور است. صاحب اين ماه وقتي اين‌گونه بود ديگر جايي براي ترديد باقي نمي‌ماند. در طول تاريخ انسان‌هايي بسيار بدتر از ما بوده اند كه با پروردگار آشتي كردند. خدا هم آشتي آن‌ها را پذيرفت.
معناي ديگري كه براي ماه اسلام گفته‌اند، اين است كه اين ماه، ماه اطاعت و بندگي است كه بنده بيش از پيش بايد به رابطه خود و خدا پرداخت. وقتي اين‌گونه شد، يازده ماه ديگر خداوند به بنده خود مي‌پردازد. اين ماه يازده ماه ديگر را بيمه مي‌كند.
4- ماه طهور
چهارمين نامي كه حضرت زين العابدين(ع) در دعاي چهل و چهارم صحيفه سجاديه، براي اين ماه بيان فرمود، ماه «طهور» است. ماه پاكيزگي و پاك شدن از مال، عمل و حالت حرام است. اگر مال غيري پيش اوست به صاحبش برگرداند، اگر عمل شيطاني در او هست، از آن عمل توبه كند. اگر دل كسي را شكست، دلش را به‌دست آورد . ماهي است كه بايد خود را طاهر كرد. ماه طهارت مال، بدن، نفس، قدم، زبان، چشم، گوش و ماه طهارت قلب است.
5- ماه قيام
نام ديگري كه براي اين ماه در اين دعاي شريف ذكر شد، «ماه قيام» است. قيام در اينجا به صورت مطلق و بدون هرگونه قيدي بيان شد.
پي نوشت؛
[1] . صحيفه سجاديه: دعاي 44؛ « و سپاس خداي را كه از جمله آن راه‌ها، ماه خود ماه رمضان را قرار داد؛ ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمايش، ماه قيام.»
[2] . المنجد: ذيل ماده «رَمِض».
[3] . مستدرك الوسائل: 7/484.
[4] . ضريع گياهي است كه تمام حيوانات از خوردن آن امتناع مي‌ورزند، مگر وقتي كه شتر خيلي گرسنه باشد، چيزي پيدا نكند و اين ضريع را در بيابان هاي عربي پيدا كند، آن‌وقت مقداري از اين علف خشك، تيغ دار و ضربه زننده را مي خورد و باخوردن آن تمام لثه، زبان و دهانش خون‌آلود مي شود. نمونه چنين علفي در زمين جهنم مي‌رويد كه اهل جهنم از شدت گرسنگي وتشنگي به خوردن آن روي مي‌آورند. بحارالانوار: 7/169؛ مجمع البيان: 10/336؛ تفسير قُرطُبي: 10/7119.
در مورد غذاي جهنميان در قرآن از «ضريع»، «زقوم»، و «غسلين» نام برده شده است كه علاقه مندان به اين مباحث مي توانند به «تفسير حكيم» استاد انصاريان مراجعه نمايند.
[5] . مصباح الشريعة، ترجمه مصطفوى: 84؛ قال رسول اللَّه قال اللَّه تعالى: «الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِهِ وَ الصَّوْمُ يُمِيتُ مُرَادَ النَّفْسِ وَ شَهْوَةَ الطَّبْعِ وَ فِيهِ صَفَاءُ الْقَلْبِ وَ طَهَارَةُ الْجَوَارِحِ وَ عِمَارَةُ الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ وَ الشُّكْرُ عَلَى النِّعَمِ وَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْفُقَرَاءِ وَ زِيَادَةُ التَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ وَ الْبُكَاءِ وَ حَبْلُ الِالْتِجَاءِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ سَبَبُ انْكِسَارِ الْهِمَّةِ وَ تَخْفِيفِ السَّيِّئَاتِ وَ تَضْعِيفِ الْحَسَنَاتِ وَ فِيهِ مِنَ الْفَوَائِدِ مَا لَا يُحْصَى وَ كَفَى بِمَا ذَكَرْنَاهُ مِنْهُ لِمَنْ عَقَلَهُ وَ وُفِّقَ لِاسْتِعْمَالِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى.».
[6] . بقره (2): 131.
[7] . المنجد: ذيل «سِلم و صداقة».
[8] . الأمالي «صدوق»: 93؛ روضة الواعظين: 2/345.
برگرفته شده از كتاب: حسنات و سيئات /نوشته استاد حسين انصاريان