نقش ایرانیان در طرح توسعه و بازسازی عتبات عالیات
هنر معماری اسلامی - ایرانی در بازسازی و توسعه کاظمین
ایرج نظافتی
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، «سلام بر شما اى دو ولى خدا، سلام بر شما اى دو حجت خدا، سلام بر شما اى دو نور خدا در ظلمات روى زمين گواهى مي‌دهم كه شما دو امام بزرگوار آن وظيفه خلافت كه خدا بر دوش شما نهاد به خلق رسانيديد و آنچه نزد شما وديعه گذاشت از اسرار الهى، آن را حفظ فرموديد من به درگاه خدا از دشمنان شما بيزارى و به دوستى شما تقرب مي‌جويم و من به زيارت شما آمده ام در حالى كه عارفم به حق شما و دوستم با دوستان شما و دشمن با دشمنان شما و راه هدايت كه شما دو بزرگوار بر آن راه هستيد به حق راه هدايت مي‌دانم و مخالفان شما راگمراه مي‌شناسم پس مرا نزد خدا شفاعت كنيد كه شما را نزد خدا منزلت بزرگ و مقام محمود شفاعت است.»
اينها بخشي از زيارت‌نامه مشترك امام موسي كاظم و امام جواد عليهم‌السلام است.
از ديگر شهرهاي زيارتي و مهم عراق «كاظمين» است كه در مجاورت شهر بغداد، سمت غرب رودخانه دجله قرار دارد و از لحاظ اداري تابع شهر بغداد است و مناره‌هاي طلايي آن از داخل شهر بغداد نمايان است.
امروزه اين شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است. از آن جا كه اين شهر در حدود يك كيلومتري رود دجله واقع است،آب و هواي نسبتاً معتدلي دارد و ميزان بارندگي آن در سال زياد است.
شهر بغداد عروس هزار داماد كه هر روز به عقد پادشاهي درآمد، روزگاري فرش زيرپاي مغولان بود و روزگاري ديگر بازيچه دست عثماني‌ها و صفويان و در روزگار ما فردي همچون صدام در راس قدرتش قرار داشت و اينك در حصاري از نيروهاي امنيتي قرار گرفته و هر از گاهي در گوشه‌اي از اين شهر عريض و طويل گروه تروريستي داعش عملياتي انتحاري انجام مي‌دهد، اما با همه ناامني‌ها زندگي در بغداد به خوبي در جريان است و هنوز بغداد به عنوان پايتخت زيباي عراق، نماد يك شهر به معناي واقعي عربي است.
از زماني كه بغداد به عنوان پايتخت انتخاب شد، كاظمين به عنوان منطقه‌اي حاصلخيز با آب و هواي مطلوب و باغ‌هاي پرميوه به عنوان تفريح‌گاه خليفه‌هاي عباسي مورد استفاده آنان قرار گرفت. از زمان شهادت امام كاظم(ع) و امام جواد(ع) و دفن آن دو امام در اين منطقه، خليفه‌ها و اميران شيعي همواره به آباداني اين شهر و مرقدهاي واقع شده در آن همت گماشتند. اين منطقه از آن پس، محل سكونت بسياري از شيعيان و دوستداران اهل بيت شد.
در ادامه سفر عتبات به كاظمين مي‌رويم.
طرح توسعه حرم امامين جوادين در دستور كار
امروزه حرم مطهر كاظمين بيش از 14 هزار مترمربع مساحت دارد كه با ساختمان‌ها و مناطق اطراف مربوط به حرم، به 26 هزار مترمربع مي‌رسد.
ستاد بازسازي عتبات در سال‌هاي اخير اقدامات ارزنده‌اي در كاظمين انجام داده است كه طلاكاري گنبدها، كاشي‌كاري و سراميك كردن صحن‌ها و توسعه صحن امام رضا(ع) و صحن صاحب‌الزمان(عج) و مسقف كردن اين صحن‌ها بخشي از اين اقدامات است.
حسن پلارك رئيس ستاد بازسازي عتبات عاليات از طرح توسعه حرم امامين جوادين در كاظمين خبر مي‌دهد و مي‌گويد: «بايد اعتاب مقدسه را شايسته ائمه معصومين و زائران اهل بيت عليهم‌السلام آماده كنيم تا پاسخگوي نياز روزافزون زائران باشد كه در جمعيت‌هاي چند ميليوني راهي عتبات مي‌شوند.»
وي تصريح مي‌كند: «ستاد بازسازي عتبات عاليات تنها هماهنگ كننده و ساماندهي كمك‌هاي مردمي را بر عهده دارد و خودش منابعي در اختيار ندارد.»
پلارك از اجراي طرح صحن صاحب الزمان(عج) در كاظمين و مرمت و مقاوم‌سازي مناره‌هاي حرم امامين جوادين(ع) اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «طرح اوليه توسعه كاظمين در دستور كار ما بود و در ادامه صحن صاحب الزمان به اجرا مي‌رسد و مهندسان و استادكاران ايراني هم اكنون در كاظمين مشغول كار هستند.»
مرمت مناره كج شده كاظمين
يكي از عزيزان فعال در ستاد بازسازي عتبات عاليات به گزارشگر روزنامه كيهان مي‌گويد: «مهندسان و استادكاران ايراني كه در كاظمين در حال بازسازي بودند در حين مرمت و توسعه حرم امامين جوادين(ع)، متوجه انحناي 80 سانتي‌متري يكي از چهار مناره حرم مطهر شدند كه پس از آن، ستاد بازسازي عتبات از دو سال گذشته كار مطالعاتي را براي درست كردن اين امر آغاز كرد كه نتيجه آن استفاده از نظرات و پيشنهادات مهندسان و زمين‌شناسان و خاك‌شناسان خبره كشورمان بود. پس از آن زمين براي تجهيز كارگاه و استقرار نيرو تحويل استادكاران ايراني شد و همچنين تيم نقشه‌بردار فعاليت خود را آغاز كرد و يك گروه ژئوتكنيكال به درخواست پروفسور قهرمان معروف به پدر خاك ايران، با يك تيم حرفه‌اي و تكنيك‌هاي خاص خود(تيم سازنده برج ميلاد) به محل اعزام شدند.»
وي در ادامه همين بحث مي‌گويد: «اولين اقدام نيز سال گذشته صورت گرفت اما با توجه به حساسيت كار اجراي آن زمان زيادي نياز داشت، تا جايي كه هنوز زمان دقيقي براي اتمام اين اقدام اعلام نشده، اما حدود 40 درصد از مقاوم‌سازي مناره كج شده انجام گرفته است.»
سال گذشته در زلزله كرمانشاه كه در مرز عراق نيز حس شد، بسياري از كارشناسان نگران مناره كج شده در حرم امامين جوادين(ع) بودند كه خوشبختانه اين مناره هيچ‌گونه آسيبي نديده بود و مهندسان كشورمان همچنان در حال مقاوم‌سازي اين مناره هستند.
رئيس ستاد بازسازي عتبات عاليات با اشاره به پيشرفت طرح مقاوم‌سازي گلدسته كج شده حرم مطهر امامين جوادين عليهم‌السلام مي‌گويد: «به‌دليل بالا آمدن سطح آب‌هاي زيرزميني طي سال‌هاي طولاني و نشست زمين، يكي از چهار گلدسته تاريخي حرم مطهر امامين جوادين عليهم‌السلام كج شده است. متخصصان ايراني هم اكنون مشغول انجام عمليات تزريق بتن ويژه در پي اين مناره هستند.»
پلارك با بيان اينكه از دانش و فناوري بسيار بالايي براي نجات گلدسته كج شده حرم مطهر استفاده كرديم، مي‌گويد: «پس از محاسبات دقيق علمي، مهندسان ايراني مشغول حفر سوراخ‌هايي در اطراف پي اين مناره به‌منظور تزريق بتن ويژه شدند. با تزريق اين نوع خاص بتن، فونداسيون مناره كج شده تثبيت و تقويت شده و شرايط براي اجراي مرحله بعدي عمليات مقاوم‌سازي مناره آماده خواهد شد.»
به گفته وي، پس از اتمام اين مرحله از عمليات تثبيت و تقويت پي، كار بر روي تقويت خود مناره با ايجاد يك سازه پوششي آغاز خواهد شد.
پلارك يادآوري مي‌كند: «توليت آستان مقدس امامين جوادين عليهم‌السلام به‌دنبال يافتن گروه متخصصي براي مهار اين مناره و اجراي طرح مقاوم‌سازي آن بود كه با ديدن توانمندي مهندسان ايراني در اجراي طرح مقاوم‌سازي و تقليل ستون‌هاي حرم مطهر امام حسين(ع)، از ستاد بازسازي عتبات عاليات براي اجراي اين پروژه مهندسي بسيار پيچيده درخواست كمك كرد.»
توسعه اعتاب مقدسه
طي سال‌هاي اخير فعاليت‌هاي بي‌شماري در حرم مطهر امامين جوادين عليهم‌السلام در كاظمين صورت گرفته است كه در اين ميان علاوه بر حضور پررنگ ايرانيان در بازسازي بلكه توليت اين حرم و مردم عراق نيز همراهي لازم را داشته‌اند.
آقاي طاهري جانشين ستاد بازسازي كاظمين با اشاره به فعاليت‌هاي صورت گرفته براي بازسازي حرم‌هاي مطهر مي‌گويد: «براي حرم‌هاي مطهر امام موسي كاظم(ع) و امام جواد(ع) فعاليت‌هاي زيادي با مشاركت مردم و نذورات آنها انجام گرفته كه يكي از آنها با مرمت و طلاكاري گنبدهاي حرم مطهر امامين جوادين(ع) بوده است.»
جانشين ستاد بازسازي كاظمين خاطرنشان مي‌كند: «از 12 سال گذشته تاكنون ابتدا گنبد حرم مطهر امام جواد(ع) مرمت، بازسازي و طلاكاري شد و سپس گنبد حرم مطهر امام موسي كاظم (ع) مرمت، بازسازي و طلاكاري شد.»
به گفته طاهري، در هر كدام از گنبدهاي حرمين امامين جوادين 10 هزار و 500 خشت طلا نصب شده است كه اين كار نيز طي سال‌هاي اخير به پايان رسيده است.
چهار مناره كوچك حرم امامين جوادين نيز حدود 7 سال قبل بازسازي و طلاكاري شده است و همچنين ساير فعاليت‌ها در صحن و ايوان‌ها نيز به خوبي انجام شده است.
جانشين ستاد بازسازي كاظمين توضيح مي‌دهد: «طي سال‌هاي اخير در حدود 12 هزار متر مربع سنگ صحن و ايوان‌هاي حرمين امامين جوادين تعويض شده و همه كاشي‌هاي معرق‌كاري شده ايوان‌ها و حجره‌ها نيز عوض شده است؛ ضمنا كتيبه‌هاي بالاي ايوان‌ها نيز تعويض شده است.»
طاهري در ادامه توضيحاتش درباره طرح توسعه حرم امامين جوادين(ع) مي‌گويد: «عوض شدن سنگ رواق(ديواره‌ها و كف)، سنگكاري صحن امام علي(ع) به وسعت 6 هزار و 500 متر، مرمت و بازسازي مسجد تاريخي صفويه به وسعت پنج هزار و 500 متر مربع، سنگكاري ديواره‌ها و كف مسجد صفويه و توجه به توسعه حرمين امامين جوادين بخشي از فعاليت‌هاي انجام شده در كاظمين است. ضمن اينكه مسجد صفويه ارزشي تاريخي براي ما دارد چرا كه اين مسجد زيبا با طراحي شيخ بهايي و در زمان صفويه با معماري بسيار جالب ساخته شده است و براي ما نيز حائز اهميت است.»
جانشين ستاد بازسازي كاظمين درباره مسجد صفويه تاكيد مي‌كند: «متاسفانه اين مسجد در زمان صدام تبديل به انبار و مخروبه شده بود و در شرايط نامناسبي بود اما به لطف الهي توانستيم فضاي اين مسجد را با طراحي و نظارت كارشناسان خبره و با مسئوليت دكتر زرگر مسئول دانشكده معماري دانشگاه شهيد بهشتي به بازسازي آن بپردازيم. مرمت گنبد مسجد، ترميم و بازسازي داخل مسجد، رسمي‌بندي، خط‌بندي، آيينه‌كاري و بهسازي اين مسجد از ديگر فعاليت‌هاي صورت گرفته است.»
وي با بيان اينكه حرم امامين جوادين از نظر وسعت بزرگ‌ترين حرم‌ها درعتبات عاليات محسوب مي‌شود، مي‌گويد: «چون پدر و فرزند امام رضا(ع) در اين محل قرار دارند ايرانيان و همچنين خود عراقي‌ها ارادت ويژه‌اي به اين حرم دارند.»
طاهري به ديگر فعاليت‌هاي انجام شده و پيش رو در كاظمين اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «سنگ رواق‌ها، سنگ صحن‌ها و سنگ ايوان‌هاي سه ضلع شرق، غرب، باب‌المراد، باب‌القبله و باب‌القريش تعويض شده و البته از بهترين سنگ‌هاي مرمر استفاده كرده‌ايم.»
وي درباره مرمت و بهسازي مناره‌هاي حرم مي‌گويد: «چهار مناره كوچك حرم كاملاً بازسازي شده و از ميان چهار مناره بزرگتر نيز سه مناره بازسازي و طلاكاري شد‌ه‌اند.»
جانشين ستاد بازسازي كاظمين تصريح كرد: «يكي از مناره‌هاي بزرگتر در حال حاضر حدود 80 سانت كج شده و انحراف دارد كه براي اين منظور مطالعاتي از سوي بهترين كارشناسان ايراني انجام گرفته و فعاليت براي مرمت و بازسازي و اصلاح آن در حال انجام است.»
نقش ماندگار هنرمندان ايراني
جانشين ستاد بازسازي كاظمين ايوان‌ها را داراي اهميت ميراث فرهنگي مي‌داند و درباره ايوان‌ها و مقرنس‌كاري آنها اظهار مي‌دارد: «ايوان‌ها و بازسازي حرم‌هاي مطهر از اهميت زيادي برخوردار است و در اين راه هنرمندان و كارشناسان ايراني نيز فعاليت‌هاي ماندگار و ثمربخشي را از گذشته تاكنون داشته‌اند و اين توفيقي بزرگ براي كشور ما محسوب مي‌شود.»
طاهري در زمينه طرح‌هاي توسعه حرم مطهر امامين جوادين تصريح مي‌كند: «توسعه صحن رضوي در شرق حرم در باب‌المراد انجام مي‌شود و حدود 30 هزار متر مربع خواهد بود، توسعه صحن صاحب‌الزمان(عج) را هم در دستور كار داريم كه حدود 48 هزار متر مربع است كه البته تا 180 هزار متر مربع نيز گنجايش براي توسعه وجود دارد و در ضلع غرب حرم مطهر واقع مي‌شود.»
جانشين ستاد بازسازي كاظمين توضيح مي‌دهد: «طرح صحن و شبستان ديگر با نام امام محمد باقر(ع) مورد توجه قرار دارد. اين توسعه‌ها اگر انجام شود صحن مطهر امامين جوادين در حدود 100هزار متر مربع اضافه مي‌شود و البته هركدام طرح‌هاي توسعه‌اي سه سال زمان مي‌برد.»