چاه اَنَس بن مالک
از چاه‌های قدیمی مدینه چاه انس، در شرق مسجدالنبی، در مجاورت محله بنی‌جُدیله[1]، و در خانه انس بن مالک٭ خادمِ پیامبر(صلی الله علیه و آله) از بنی‌عُدی بن نَجّار خزرج، قرار داشت و در جاهلیت آن را با نام برود می‌شناختند.[2] این چاه که ا
از چاه‌هاي قديمي مدينه
چاه انس، در شرق مسجدالنبي، در مجاورت محله بني‌جُديله[1]، و در خانه انس بن مالك٭ خادمِ پيامبر(صلي الله عليه و آله) از بني‌عُدي بن نَجّار خزرج، قرار داشت و در جاهليت آن را با نام برود مي‌شناختند.[2] اين چاه كه از املاك پدر انس بود، در منابع متقدم، با نام انس[3] و گاه با نام پدرش مالك[4] معروف بوده و در قرون متأخر از آن، با نام‌هايي چون حَضارم[5] و رباطيه[6] يا زناطيه[7] ياد شده است.
چاه انس با آب شيرين و گواراي خود مورد استفاده مردم مدينه، در زمان سختي و قحطي، بود.[8] گزارش‌هايي از نوشيدن آب اين چاه توسط پيامبر(صلي الله عليه و آله) حكايت دارند. به روايتي، با ورود پيامبر(صلي الله عليه و آله) به مدينه و سكونت در خانه ابوايوب انصاري، ابوايوب براي آن حضرت از آب گواراي چاه انس آورد.[9] در گزارشي ديگر به نقل از انس، پيامبر(صلي الله عليه و آله) در ميهماني خانه وي، مقداري از آب چاه در شير ريخت و نوشيد.[10] در روايتي از انس كه در منابع متقدم از آن يادي نشده، وي شيريني آب اين چاه را به معجزه پيامبر(صلي الله عليه و آله) دانسته است.[11]
سمهودي (م.922ق.) از موقوفه بودن اين چاه براي كاروانسرايي در شمال باغ روميه[12]، و خياري (م.1960م.) از وجود اين چاه در زمان خود در داخل بنايي زيبا سخن گفته است.[13] ايوب صبري پاشا (م.1307ق.)[14] و پس از وي رفعت پاشا (م.1353ق.)[15] در بيان موقعيت مكاني اين چاه، آن را نزديك بارگاه منسوب به عبدالله، پدر پيامبر(صلي الله عليه و آله)، دانسته‌اند.
چاه انس، تا سال 1353ق.، ميان باغي از موقوفات اشراف علوي موجود بود، اما با توسعه مسجد و گسترش شهر، از بين رفت.[16]
منابع
انساب الاشراف: احمد بن يحيي البلاذري (م.279ق.)، به كوشش محمد باقر محمودي، بيروت، مؤسسة الاعلمي، 1394ق؛ تاريخ المدينة المنوره (اخبار المدينة النبويه): عمر بن شبّه النميري (م.262ق.)، به كوشش فهيم محمد شلتوت، قم، دار الفكر، 1368ش؛ تاريخ معالم المدينة المنوره قديماً و حديثاً: احمد ياسين الخياري (م.1380ق.)، رياض، مكتبة الملك فهد، 1419ق؛ دلايل النبوه: ابونعيم احمد بن عبدالله الاصفهاني (م.430ق.)، به كوشش محمد رواس و عبدالبر عباس، بيروت، دار النفائس، 1406ق؛ سبل الهدي و الرشاد في سيرة خير العباد: محمد بن يوسف الشمس الشامي (م.942ق.)، به كوشش عادل احمد عبدالموجود و علي محمد معوض، بيروت، دار الكتب العلميه، 1414ق؛ سفرنامه‌هاي خطي فارسي: گروهي از نويسندگان، به كوشش هارون وهومن، تهران، اختران، 1388ش؛ الطبقات الكبري: محمد بن سعد (م.230ق.)، بيروت، دار الصادر، 1409ق؛ مدينه شناسي: سيد محمد باقر نجفي، تهران، شركت قلم، 1364ش؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت باشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ المعالم الاثيره: محمد محمد حسن شراب، بيروت، دار القلم، 1411ق؛ موسوعة مرآة الحرمين الشريفين: ايوب صبري باشا (م.1290ق.)، القاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق؛ وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفي: علي بن عبدالله السمهودي (م.911ق.)، به كوشش محمد محيي‌الدين عبدالحميد، بيروت، دار الكتب العلميه، 2006م.
رحمان فتاح‌زاده
[1]. وفاء الوفاء، ج3، ص125.
[2]. تاريخ المدينه، ج1، ص160.
[3]. تاريخ المدينه، ج1، ص160؛ المعالم الاثيره، ص41.
[4]. انساب الاشراف، ج1، ص199؛ الطبقات، ج1، ص503.
[5]. مرآة الحرمين، ج1، ص428.
[6]. وفاء الوفاء، ج3، ص125.
[7]. سفرنامه‌هاي خطي فارسي، ج1، ص312.
[8]. تاريخ المدينه، ج1، ص160.
[9]. انساب الاشراف، ج1، ص199؛ الطبقات، ج1، ص504.
[10]. وفاء الوفاء، ج3، ص125؛ سبل الهدي، ج7، ص223.
[11]. دلائل النبوه، ج1، ص162.
[12]. وفاء الوفاء، ج3، ص125.
[13]. تاريخ معالم المدينه، ص270.
[14]. موسوعة مرآة الحرمين، ج4، ص776.
[15]. مرآة الحرمين، ج1، ص428.
[16]. مدينه شناسي، ج1، ص315.