الحج و العمره
ماهنامه‌ای با موضوع حج و عمره، تمدن اسلامی و جهان اسلام مجله علمی و فرهنگی الحج و العمره که نیمی از مقالات آن تبلیغی و مربوط به مسائل جاری حج است و بخشی از مقالاتش تحقیقی و تخصصی درباره حج و تاریخ حرمین شریفین، با سه هدف عمده تأسیس شده است: «
ماهنامه‌اي با موضوع حج و عمره، تمدن اسلامي و جهان اسلام
مجله علمي و فرهنگي الحج و العمره كه نيمي از مقالات آن تبليغي و مربوط به مسائل جاري حج است و بخشي از مقالاتش تحقيقي و تخصصي درباره حج و تاريخ حرمين شريفين، با سه هدف عمده تأسيس شده است: «آشنا كردن حجاج با احكام، مناسك و آداب حج و نيز سازمان‌ها، قوانين و مقررات حج و عمره؛ تبيين معاني عميق حج به عنوان يكي از اركان اسلام و تجلي وحدت اسلامي؛ بيان حقايق اسلام و ارائه تصويري از فرهنگ و انديشه اسلامي در كشورهاي مختلف، در مسير تفاهم و تبادل آرا و ايجاد انسجام و همبستگي ميان مسلمانان».[1] مجله در كنار پيگيري اين اهداف، حلقه وصلي ميان حجاج و وزارت حج عربستان نيز به شمار مي‌رود.
اولين شماره مجله با نام «الحج» در ماه رجب سال 1366ق. در دوران پادشاهي ملك عبدالعزيز، مؤسس آل‌سعود٭، از سوي اداره امور حج وابسته به وزارت دارايي عربستان در مكه منتشر شد. در آن زمان غير، از مجله الحج، تنها مجله المنهل در عربستان به چاپ مي‌رسيد. در ابتدا مجله به صورت نامنظم و تقريباً هر دو ماه يكبار منتشر مي‌شد، تا اين‌كه در سال 1381ق. اداره امور حج و به تبع آن انتشار مجله به وزارت حج و اوقاف واگذار شد و مجله به صورت مرتب و ماهيانه منتشر گرديد. در سال 1390ق. نام مجله از الحج به التضامن الاسلامي (همبستگي اسلامي) تغيير و 24 سال با اين اسم و بدون تغيير، در محتوا، انتشار يافت؛ اما در سال 1414ق. همزمان با استقلال وزارت حج از وزارت اوقاف، به نام اصلي خود بازگشت.
در سال 1420ق. مجله به لحاظ شكلي و محتوايي دچار تحول گرديد و با نام الحج و العمرة وارد مرحله‌اي جديد، با مخاطباني گسترده‌تر شد. از تغييرات شكلي مي‌توان به بزرگ‌تر شدن اندازه مجله از قطع وزيري به نيمه‌رحلي، رنگي شدن چاپ مجله، افزوده شدن تصاوير، ارتقاي كيفيت كاغذ و از تغييرات محتوايي مي‌توان، به تنوع موضوعات، گشوده شدن ابواب جديد و افزوده شدن بخش انگليسي اشاره كرد. هم‌اكنون الحج و العمرة، با اشراف وزير حج عربستان سعودي به چاپ مي‌رسد. تعداد صفحات آن از 96 صفحه در شماره اول، به 132 صفحه در سال‌هاي اخير رسيده، كه معمولا 93 صفحه آن را بخش عربي و 39 صفحه آن را بخش انگليسي تشكيل مي‌دهد.
محتواي بخش عربي مجله را مي‌توان در عناوين زير گنجاند: اخبار و مطالب مربوط به حج و عمره، مانند همايش‌هاي علمي مربوط به حج و تحقيقات و تحليل‌هاي آماري، فعاليت‌هاي عمراني حرمين در قالب گزارش‌هاي ميداني و مصور، تاريخ و جغرافياي حج و حرمين و معرفي مراكز مذهبي و فرهنگي آن‌ها، فرهنگ و آداب و رسوم حج در كشورهاي مختلف، گفت‌وگو با مسئولان حج و انديشمندان درباره مسائل و خاطرات حج، معرفي شخصيت‌هاي برجسته اسلامي، از جمله عالمان و اديبان حرمين، معرفي شهرهاي مختلف جهان اسلام و آثار هنر و تمدن اسلامي، بررسي وضعيت مسلمانان در كشورهاي مختلف جهان، شامل تاريخچه، جمعيت، تصاوير و مبارزه آنان براي حفظ هويت اسلامي.
محتواي بخش انگليسي مجله، در برخي موارد، مثل اخبار و قوانين حج و عمره، مشابه بخش عربي است. اما به طور كلي، بخشي مستقل به شمار مي‌رود كه رويكرد آن بيشتر به سمت مسائل جهاني و وضعيت مسلمانان در كشورهاي مختلف بوده و كمتر مقالات تخصصي مربوط به حج و تاريخ حرمين در آن ديده مي‌شود.
از امتيازات الحج و العمرة، انتشار مقالات و گزارش‌هاي متعدد درباره مراحل توسعه و تكميل حرمين شريفين و مشاعر مقدسه در هر سال، همراه با تصاوير، نقشه‌ها و آمار و ارقام است تا جايي كه از آن، به عنوان مرجعي مهم در زمينه تاريخچه معماري حرمين در نيم قرن اخير، مي‌توان ياد نمود. همچنين اهتمام مجله به مسائل جهان اسلام و انعكاس تاريخ تحولات سياسي كشورهاي اسلامي (با توجه به استقلال بسياري از آن‌ها در 60 سال اخير) و نيز توجه ويژه به فرهنگ و تمدن اسلامي در كشورهاي مختلف، از مزاياي الحج والعمرة به شمار مي‌رود. از كاستي‌هاي الحج و العمرة، نيز مي‌توان به طرح يكسويه اخبار و مسائل حج، عدم انعكاس مشكلات و ناهماهنگي‌ها در مراسم حج و افراط در برخي تعريف و تمجيدها اشاره كرد كه ناشي از دولتي بودن مجله و پيروي آن از سياست‌هاي كلي نظام حاكم در عربستان است.
منابع
الحج و العمره (ماهنامه): وزاره الحج، رياض.
سعيد گلاب بخش
[1]. مجله الحج و العمره، سال60، ش7، ص61، 65.