ابوسعد ورامینی
از معماران حرمین شریفین رضی‌ الدین ابوسعد / بوسعد ورامینی در اواخر سده پنجم و نیمه نخست سده ششم ق. در ورامین می‌زیسته؛ اما از زمان تولد و مرگ او اطلاعی دقیق در دست نیست و منابع کمتر به او پرداخته‌اند. ورامین از سده چهارم
از معماران حرمين شريفين
رضي الدين ابوسعد / بوسعد وراميني در اواخر سده پنجم و نيمه نخست سده ششم ق. در ورامين مي‌زيسته؛ اما از زمان تولد و مرگ او اطلاعي دقيق در دست نيست و منابع كمتر به او پرداخته‌اند. ورامين از سده چهارم در زمره شهرهاي شيعه‌نشين بوده و خاندان‌هاي مشهور، از جمله خاندان ابوسعد وراميني، از آن برخاسته‌اند.[1] او از نام‌آوران شيعه ورامين بوده و به اعتقاد عبدالجليل قزويني، از همين رو، مورخان اهل سنت كمتر بدو پرداخته‌اند.[2] او و خاندانش براي رونق و آباداني شهر خود بسيار كوشيده‌اند. بناي مسجد جامع، مدرسه رضويه و فتحيه در ورامين را مي‌توان از كارهاي آنان به شمار آورد.[3] شهرت او و فرزندش حسين در جهان اسلام از اين روست كه در تعمير و مرمت حرمين شريفين و احسان و بخشش به حاجيان و زائران فعال بوده‌اند.[4]
سمعاني (م.562ق.) ذيل عنوان «وراميني» ابوسعد را از معاصران خود دانسته و او را به بزرگي ستوده و ياد كرده كه وي ثروتش را در راه آباداني حرمين شريفين به كار گرفته است.[5] سمعاني از فرزند ابوسعد، حسين، نيز ياد كرده و به كثرت حج‌گزاري وي و رغبتش به خيرات و صدقات اشاره و او را شيعه غالي (افراطي در شيعه‌گري) دانسته است.[6] عبدالجليل قزويني در گزارشي، ابوسعد را در رتبه خواجگان و بزرگان و رؤساي با اعتبار ياد كرده و از او در شمار معماران بيت الله الحرام و مسجدالنبي9 نام برده است.[7]
محدث ارموي با بهره‌گيري از سخنان عبدالجليل، ابوسعد را در رديف جواد اصفهاني (م.558ق.) از بانيان برخي فعاليت‌هاي مذهبي و خيرخواهانه در مدينه دانسته است.[8] كارهاي ابوسعد مانند ساختن بناها و مشاهد ائمه: موجب شد تا از سوي برخي سنّيان، به گورپرستي و رافضي بودن متهم شود.[9] قزويني از فرزندان وي نيز تمجيد كرده و آنان را از خيّرين و احسان كنندگان شمرده و به ويژه از حسين با وصف عالم، زاهد و عماد الحاج و الحرمين ياد كرده است.[10]
ابن جبير در گزارشي، مردي بزرگ و ثروتمند را از سرزمين پارسيان ياد مي‌كند كه ثروتش را در راه توسعه و آباداني مسجدالحرام هزينه مي‌كرد و بازسازي تنوره چاه زمزم و قبه آن را به او نسبت مي‌دهد . بر پايه برخي قراين، مقصود ابن جبير در اين گزارش، ابوسعد است كه اين كارها را در زمان جد امير مكثر، امير مكه در سال‌هاي پس از 518ق. هنگام حضورش در مراسم حج انجام داده است.[11]
از كساني كه ابوسعد و فرزندش حسين را با شكوه فراوان ياد كرده، رازي، شاعر شيعه با تخلص «قوامي» است كه ترجيع‌بندي مشتمل بر 116 بيت در مدح او سروده است. نيز در ترجيع‌بندي ديگر با 44 بيت كه گويا هنگام حضور حسين فرزند ابوسعد در سفر حج سروده شده، وي را به سبب اهتمامش به كعبه ستوده و به بخشندگي و كرم وصف كرده است.[12]
منابع
اطلس شيعه: رسول جعفريان، تهران، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1387ش؛ الانساب: عبدالكريم السمعاني (م.562ق.)، بيروت، دار الجنان، 1408ق؛ تعليقات نقض: ميرجلال الدين ارموي، تهران، انجمن آثار ملي، 1358ش؛ ديوان شرف الشعراء: بدر الدين قوامي رازي، به كوشش حسيني ارموي، تهران، چاپخانه سپهر، 1334ش؛ رحلة ابن جبير: بيروت، دار صادر، 1400ق؛ كليد نقض و تعليقات آن: حسيني ارموي، تهران، 1358ش؛ النقض: نصير الدين ابورشيد عبدالجليل قزويني رازي، تهران، انجمن آثار ملي، 1358ش.
سيدجعفر جوادي
[1]. النقض، ص111، 127، 194؛ اطلس شيعه، ص213.
[2]. النقض، ص226؛ تعليقات النقض، ج2، ص793.
[3]. النقض، ص171، 226.
[4]. الانساب، ج5، ص587.
[5]. الانساب، ج5، ص587.
[6]. تعليقات النقض، ج2، ص793-800.
[7]. تعليقات النقض، ج2، ص793.
[8]. تعليقات النقض، ج2، ص793.
[9]. النقض، ص171، 226.
[10]. تعليقات النقض، ج2، ص793-800.
[11]. رحلة ابن جبير، ص104-106.
[12]. ديوان شرف الشعراء، ص181-185.