اخبار مکه ابن منده
از آثار گمشده تاریخ محلی مکه، نوشته عبدالرحمن بن محمد بن منده عبدی اصفهانی (م.470ق.) ابوالقاسم عبدالرحمن بن ابی‌عبدالله محمد بن اسحاق بن محمد بن یحیی بن مندة العبدی الاصفهانی، حافظ و محدث اصفهانی، به سال 381ق. در اصفهان زاده شد.[1] او و دیگر
از آثار گمشده تاريخ محلي مكه، نوشته عبدالرحمن بن محمد بن منده عبدي اصفهاني (م.470ق.)
ابوالقاسم عبدالرحمن بن ابي‌عبدالله محمد بن اسحاق بن محمد بن يحيي بن مندة العبدي الاصفهاني، حافظ و محدث اصفهاني، به سال 381ق. در اصفهان زاده شد.[1] او و ديگر اعضاي خاندانش را «ابن مَنده» لقب داده‌اند. اين كلمه لقب نياي آنان ابراهيم، فرزند نتيجه فيروزان بن چهار بُخت است.[2] گفته‌اند كه فيروزان از صاحب منصبان لشكري ساسانيان بوده كه در رويداد فتح اصفهان، اسلام آورده است.[3] لقب «عبدي» اين خاندان ازاين‌روست كه يحيي بن منده با زني از بني‌عبد ياليل ازدواج كرد.[4] اين خاندان داراي اصل ايراني و مذهب حنبلي، دست‌كم از سده سوم تا هفتم ق. در اصفهان مي‌زيسته[5] و در دانش حديث شهرت داشته‌اند.
منابع تاريخي، عبدالرحمن بن منده را بسيار ستوده و نام مشايخش را به تفصيل نوشته‌اند.[6] او در جست‌وجوي دانش به شهرهاي بسيار سفر كرد و در اصفهان، نيشابور، واسط، بغداد، مكه و ديگر شهرهاي سرزمين‌هاي اسلامي از مشايخ فراوان حديث شنيد.[7] نخستين استاد ابن منده، پدرش محمد (م.301ق.)[8] از دانشوران سرشناس آن روزگار و نام‌آورترين دانشور خاندان ابن منده[9] بود. ابن منده در گزارش حديث بسيار وسواس داشت و جز بر شيوه اجازه، حديثي روايت نمي‌كرد.[10] او از دانشوراني سرشناس مانند حاكم نيشابوري و زاهر بن احمد سرخسي اجازه روايت گرفت.[11] گفته‌اند به سنّت سخت پايبند بود و با آن چه بدعت مي‌شمرد، ستيز مي‌كرد و در اين راه از كسي باك نداشت.[12] وي سرانجام به سال 470ق. در اصفهان درگذشت و جمعيتي بسيار در تشييع جنازه او شركت جستند.[13]
آثاري گوناگون را به ابن منده نسبت داده‌اند كه برخي از آن‌ها اكنون در دست نيستند؛ مانند تاريخ اصبهان[14] و اخبار مكه. كتاب اخير گويا از آثار تاريخ محلي مكه بوده كه گم شده و جز اشاره كوتاه سخاوي، از آن آگاهي در دست نيست.[15] در پي سخاوي، سنيدي نيز از اين كتاب ياد كرده است.[16] منابع ديگري كه به شرح حال و آثار عبدالرحمن بن منده، حافظ و محدث اصفهاني، پرداخته‌اند، از اين اثر ياد نكرده‌اند.[17]
منابع
الاعلان بالتوبيخ: شمس الدين السخاوي (م.902ق.)، به كوشش فرانس روزنتال، بيروت، دار الكتب العلميه؛ تذكرة الحفّاظ: الذهبي (م.748ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي: زير نظر بجنوردي، تهران، مركز دائرة المعارف بزرگ، 1372ش؛ سير اعلام النبلاء: الذهبي (م.748ق.)، به كوشش گروهي از محققان، بيروت، الرساله، 1413ق؛ شذرات الذهب: عبدالحي بن العماد (م.1089ق.)، بيروت، دار ابن كثير، 1986م؛ طبقات المحدثين باصبهان: عبدالله بن حبان (م.369ق.)، به كوشش عبدالغفور، بيروت، الرساله، 1412ق؛ الكامل في التاريخ: ابن اثير علي بن محمد الجزري (م.630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق؛ كشف الظنون: حاجي خليفه (م.1067ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، 1413ق؛ معجم ما الف عن مكه: عبدالعزيز السنيدي، رياض، مكتبة الملك فهد، 1420ق؛ المنتظم: ابن جوزي (م.597ق.)، به كوشش محمد عبدالقادر و مصطفي عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، 1992م.
ابراهيم احمديان
[1]. سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-350.
[2]. المنتظم، ج16، ص194؛ تذكرة الحفاظ، ج3، ص1031.
[3]. تذكرة الحفاظ، ج3، ص1031.
[4]. شذرات الذهب، ج4، ص505.
[5]. دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج4، ص697-698، «ابن منده».
[6]. المنتظم، ج16، ص194؛ سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-350.
[7]. سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-350.
[8]. طبقات المحدثين باصبهان، ج3، ص442.
[9]. نك: تذكرة الحفاظ، ج3، ص1032.
[10]. تذكرة الحفاظ، ج3، ص1165.
[11]. تذكرة الحفاظ، ج3، ص1165؛ سير اعلام النبلاء، ج18، ص351.
[12]. المنتظم، ج16، ص194.
[13]. المنتظم، ج16، ص194؛ سير اعلام النبلاء، ج18، ص354.
[14]. الكامل، ج10، ص108.
[15]. الاعلان بالتوبيخ، ص282.
[16]. معجم ما الف عن مكه، ص58.
[17]. نك: سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-355؛ كشف الظنون، ج2، ص1671-1672.