اخبار مکه مدائنی
از آثار کهن در تاریخ مکه، نوشته ابوالحسن علی بن محمد مدائنی (135ـ215ق.) این اثر از کتاب‌های قدیمی و گمشده تاریخ مکه است که درباره محتوا و جزئیات آگاهی‌های آن ‌گزارشی روشن در دست نیست. علی بن محمد مدائنی معروف به شیخ ال
از آثار كهن در تاريخ مكه، نوشته ابوالحسن علي بن محمد مدائني (135ـ215ق.)
اين اثر از كتاب‌هاي قديمي و گمشده تاريخ مكه است كه درباره محتوا و جزئيات آگاهي‌هاي آن گزارشي روشن در دست نيست.
علي بن محمد مدائني معروف به شيخ الاخباريين[1] در بصره زاده شد و رشد كرد و در مدائن سكنا گزيد[2] و سپس به بغداد رفت و تا پايان عمر در آن‌جا ماند. تاريخ‌‌نگاران سال‌هاي 224، 225، 231 و 255ق. را به عنوان هنگام وفات وي ثبت كرده‌اند.[3]
او در بيشتر دانش‌هاي آن روزگار، چيره‌دست و صاحب اثر بود. برخي محققان آثار وي را در چند دسته موضوعي رده‌بندي كرده‌اند.[4] از جمله وي درباره مكه و مدينه چند اثر تاريخي روايي نوشته است.[5] نيز كتاب‌هايي درباره گروه‌هاي اعزامي نزد پيامبر9 و ازدواج‌ها، نامه‌ها، خطبه‌ها، اموال و كار‌گزاران ايشان نگاشته است.[6] نزد برخي محققان، روايت‌هاي تاريخي به دو موضوع كلي تاريخ روزگار جاهليت و تاريخ روزگار اسلامي قسمت مي‌شده است و مدائني داناترين فرد به تاريخ دوره اسلامي قلمداد شده است.[7]
از كتاب اخبار مكه مدائني، مانند بسياري از آثار مكه‌‌‌نگاري سده‌هاي نخست، نسخه‌اي بر جا نمانده؛ اما نام آن در كتابشناسي‌هاي قديم و جديد آمده است. ابن نديم در موضوع مكه دو كتاب به مدائني نسبت مي‌دهد: يكي با عنوان كتاب مكه و ديگري با نام بناء الكعبه.[8] بغدادي در دو جا نام كتاب را اخبار مكه ثبت كرده[9] و منابع هم‌روزگار ما نيز همين عنوان را به كار برده‌اند.[10]
گويا مدائني آگاهي‌هايي گسترده از تاريخ و رخدادهاي مكه داشته و تاريخ‌‌نگاران از آن بهره جسته‌اند و پس از او ازرقي (م.223ق.) پاره‌اي از آگاهي‌هاي كتابش را درباره مكه و رويدادهاي تاريخي مكه، از مدائني برگرفته است.[11] اما وي به اخبار مكه مدائني ارجاع نداده و اخبار را به طور كلي از مدائني، به واسطه راويان، گزارش كرده است.
گزارش محمد بن خلف معروف به وَكيع (م.393ق.) از مدائني چنين است كه آگاهي‌هاي مربوط به قاضيان مكه را از اخبار مكه مدائني آورده و افزوده كه مدائني جز اينان از ديگري ياد نكرده است.[12] سخاوي با اين‌كه مي‌خواسته كتاب‌هاي مكه را معرفي كند، از كتاب مدائني نام نبرده است.[13] در كتاب‌هاي دست اول تاريخ مكه مانند اخبار مكه ازرقي، اخبار مكه فاكهي نيز به اثر مدائني تصريح، اشاره و استناد نشده است.
منابع
اخبار القضاة: ابن خلف (م.306ق.)، بيروت، عالم الكتب؛ الاعلان بالتوبيخ: شمس الدين السخاوي (م.902ق.)، به كوشش فرانس روزنتال، بيروت، دار الكتب العلميه؛ الاعلام: الزركلي (م.1396ق.)، بيروت، دار العلم للملايين، 1997م؛ ايضاح المكنون: اسماعيل پاشا البغدادي (م.1339ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي؛ تاريخ بغداد: الخطيب البغدادي (م.463ق.)، به كوشش عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، 1417ق؛ حجاز در صدر اسلام: صالح احمد العلي، ترجمه: آيتي، مشعر، 1375ش؛ شيخ الاخباريين ابوالحسن المدائني: فهد بدري محمد، نجف، مطبعة القضاء، 1975م؛ الفهرست: ابن النديم (م.438ق.)، به كوشش تجدد؛ الكامل في التاريخ: ابن اثير علي بن محمد الجزري (م.630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق؛ معجم الادباء: ياقوت الحموي (م.626ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق؛ النجوم الزاهره: ابن تغري بردي الاتابكي (م.874ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومي؛ هدية العارفين: اسماعيل پاشا (م.1339ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
علي احمدي ميرآقا
[1]. نك: شيخ الاخباريين، ابوالحسن مدائني.
[2]. تاريخ بغداد، ج12، ص55؛ الكامل، ج6، ص516.
[3]. تاريخ بغداد، ج12، ص55؛ معجم الادباء، ج14، ص125؛ النجوم الزاهره، ج2، ص259.
[4]. معجم الادباء، ج14، ص133-139.
[5]. الفهرست، ص113-114؛ الاعلام، ج4، ص323.
[6]. الفهرست، ص113-114؛ حجاز در صدر اسلام، ص44.
[7]. تاريخ بغداد، ج12، ص55.
[8]. الفهرست، ص116-117.
[9]. ايضاح المكنون، ج1، ص46؛ هدية العارفين، ج1، ص670.
[10]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص221.
[11]. حجاز در صدر اسلام، ص440-441.
[12]. اخبار القضاة، ج1، ص267.
[13]. نك: الاعلان بالتوبيخ.