ارمغان حجاز

اين كتاب حاوي يادداشت‌هاي سفر حج و زيارت حرمين شريفين، مرقد مطهر حضرت زينب3، بيت‌ المقدس و مشاهد مشرّف عراق است. نويسنده از نخستين دانش آموختگان رشته مهندسي برق و ماشين (1314ـ1317ش.) از دانشگاه علم و صنعت (هنرسراي عالي سابق) و از پايه‌‌گذاران صنعت سيمان ايران است كه در تأسيس چند كارخانه سيمان در استان‌هاي ايران نقش مهم داشته است. او در سال 1376ش. به عنوان مهندس مكانيك برجسته سال ايران معرفي و از او قدرداني شد. سالور از فعّالان كارهاي خيريه و عام‌المنفعه نيز بوده و ده‌ها باب مسجد، مدرسه و درمانگاه در كنار كارخانه‌هاي صنعتي براي بهره‌گيري كاركنان آن‌ها ساخته است.[1] مهندس سالور قاجار به سال 1335ش. / 1375ق. به حج مشرف شد و از آن‌جا به دمشق براي زيارت حضرت زينب3 و به بيت‌ المقدس و لبنان و سپس براي زيارت ائمه: به عراق رفت.

 

نثر اين سفرنامه ادبي است و گاه از چاشني شعر و آيات و روايات نيز سود برده است. بخشي از كتاب را آگاهي‌هاي تاريخي مكان‌ها و آثار مقدس تشكيل مي‌دهد. نويسنده هنگام يادكرد از مكان‌ها و زيارتگاه‌ها نخست به معرفي آن‌ها مي‌پردازد و آگاهي‌هايي تاريخي از آن‌ها و نيز شخصيت‌هاي مربوط را بدون ذكر منبع ارائه مي‌كند. (براي نمونه: ص18ـ19، 57ـ59) او صفحاتي را به معرفي اهل بيت: اختصاص داده و به‌گونه مختصر و مفيد، زندگي‌نامه حضرت خديجه3 (ص16) و دختر گرامي‌اش حضرت فاطمه3 (ص35ـ37) و امامان مدفون در بقيع را نوشته است. (ص38ـ46) نويسنده جز ديده‌هاي خود، در چند مورد نيز بدون ذكر نشاني دقيق، به منابع مكتوب استناد كرده است؛ مانند سفرنامه ابن جبير و ابن بطوطه. (ص12) آگاهي‌هاي تاريخي و جغرافيايي مربوط به هر موضوع، هوشمندانه و دانشورانه برگزيده شده و بدين رو، پس از گذشت سال‌ها هنوز اين كتاب براي حج‌گزاران مي‌تواند مفيد باشد.

 

كتاب گاه لحن انتقادي به خود گرفته است. انتقادهاي او از سياست دولت عربستان در ويران ساختن آثار و بناهاي تاريخي و مقدس مانند بقيع در جاي جاي كتاب به چشم مي‌خورد. (براي نمونه: ص26ـ27، 32، 47ـ48، 73، 77) در اين ميان، مقايسه وضع اسفبار بقيع با شكل مناسب مكان‌هاي مقدس اسلامي در ايران خواندني است. (ص22ـ23) وضع بد رفاهي (ص49ـ52)، بهداشتي و درماني حاجيان ايراني و بي‌توجهي سرپرست حاجيان ايراني به اين نكته، از ديگر انتقادهاي نويسنده است. او به اين مناسبت آماري ارائه كرده و شمار حاجيان ايراني را در آن سال 10649 تن و حاجيان عراقي را 4850 تن دانسته و گزارش نموده كه با وجود فزوني حاجيان ايراني، امكانات بهداشتي و درماني عراقيان بيشتر و بهتر است. همه حج‌گزاران در آن سال، 232971 تن بوده‌اند. (ص67ـ68)

 

نويسنده سرپرست حاجيان ايراني را در آن سال سلطان حسين ميرزا رخشاني معرفي كرده، به كنايه مي‌گويد كه توفيق ديدار او را نيافته است. (ص68) او از چگونگي سرپرستي حاجيان سخت گله كرده است. به گزارش نويسنده، هماهنگ‌سازي و سرپرستي حمل و نقل حاجيان ايراني بر عهده كارمندان سفارت ايران بوده؛ ولي آنان حضور نداشته‌اند (ص74ـ76) و كارگزاران عرب حمل و نقل با ايرانيان دشمني مي‌ورزيده‌اند. (ص48) او به فراخور تخصص خود، در مسائلي چون تأمين آب آشاميدني (ص12ـ13) و بازرگاني جده (ص13) نيز اظهار نظر كرده است.

 

از ويژگي‌هاي اين سفرنامه، بهره‌گيري از تصويرهاي گوناگون از مكان‌هاي زيارتي مدينه و مكه است. نويسنده در وصف مكان‌هاي مقدس به تاريخچه و مدفونان آن جاي‌ها (ص17) اشاره كرده است. حدود دو سوم كتاب، سفرنامه حج است و ديگر بخش‌هاي كتاب به شرح سفر دمشق، بيروت، بيت المقدس و عراق پرداخته است.

 

اين كتاب به سال 1339ش. با سرمايه كتابخانه ابن سينا در چاپخانه اتحاد تهران در 153 صفحه با قطع وزيري چاپ شده است.

 

 

---