استوانه مقام جبرئیل
ستونی کنار در خانه حضرت فاطمه(سلام الله علیه) در مسجدالنبی، مکان ورود جبرئیل این ستون کنار در خانه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیه) و در ردیف ستون‌های وُفود و محرَس قرار دارد[1] و اکنون درون ضریح و در نهایت سمت شمالی حجره شریف جای گرفته و در
ستوني كنار در خانه حضرت فاطمه(سلام الله عليه) در مسجدالنبي، مكان ورود جبرئيل
اين ستون كنار در خانه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله عليه) و در رديف ستون‌هاي وُفود و محرَس قرار دارد[1] و اكنون درون ضريح و در نهايت سمت شمالي حجره شريف جاي گرفته و در ديدرس زائران نيست.[2] اين ستون از ستون‌هاي مشهور در روضه مطهره است.[3] گويند اين ستون تا هنگام توسعه مسجد به دست قايتباي (م.887ق.) بيرون ضريح و در دسترس زائران بوده است. از اين رو، دانشوران به قرار دادنش در ضريح اعتراض نمودند؛ اما اعتراض آن‌ها نتيجه نداد.[4] اين ستون از آن رو به اين عنوان شهرت يافت كه جبرئيل از آن‌جا نزد پيامبر(صلي الله عليه و آله) فرود مي‌آمده است.[5]
«مُرَبّعَة القبر» نام ديگر اين ستون است. سبب اين نام‌گذاري آن است كه به گزارش ابن شهرآشوب، هنگامي كه امير مؤمنان علي بن ابي‌طالب7 به كمك سه تن از مهاجران، عباس و فرزندش فضل و اسامة بن زيد، خواست بدن شريف پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله) را به خاك بسپارد، انصار از امير مؤمنان(عليه السلام) خواستند تا يكي از آنان نيز براي دفن بدن حضرت وارد قبر شود. علي7 أوس بن خولي را درون قبر فرستاد. پس از قرار دادن جسد مبارك پيامبر(صلي الله عليه و آله) در قبر، امير مؤمنان7 به اوس گفت: «اُخرُج و رَبّع قبرَه: بيرون شو و قبر را چهار گوشه ساز.»[6] وجه ديگر اين نام آن است كه اين ستون درون شبكهاي جاي گرفته كه قبر چهار گوشه پيامبر در آن قرار دارد.[7] اين ستون در ركن شمال غربي مربّعة القبر و به ادعاي صبري پاشا ميان دو استوانه وفود و مربعة القبر جاي گرفته و در خانه فاطمه3 كنار آن بوده است.[8] بر پايه گزارش‌هايي، در اين مكان، عروسي حضرت فاطمه3 رخ داده است. از اين رو، «استوانة المَعْرَس» نيز ناميده شده است.[9] اكنون اين ستون درون شُبّاك (پنجره‌ها) قرار دارد و مردم از تبرك جستن به آن كه مستحب شمرده شده[10]، محروم هستند.[11]
در فضيلت اين مكان، در روايتي مشهور آمده كه پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله) 40 روز با نهادن دست مباركش بر چارچوب در، مي‌فرمود: «السّلام عليكم يا أهل البيت» و بدين سان، بر فاطمه(سلام الله عليه) و علي (عليه السلام) و حسنين (عليهما السلام) درود مي‌فرستاد. سپس آيه تطهير: {إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَيتِ وَ يُطَهِّرَكُم تَطهِيراً...} (احزاب/33، 41) را تلاوت ميكرد.[12] به روايتي ديگر، رسول خدا هر روز درِ خانه فاطمه (سلام الله عليها) و علي (عليه السلام) را مي‌زد و مي‌فرمود: «الصلاة، الصلاة.»[13]
منابع
تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره: اصغر قائدان، مشعر، 1372ش؛ تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي: ناجي محمد حسن، ترجمه: آيتي، مشعر، 1387ش؛ الزيارة في الكتاب و السنه: جعفر سبحاني؛ الغدير: الاميني (م.1392ق.)، بيروت، الاعلمي؛ فضائل المدينة المنوره: مؤسسة علوم القرآن، دمشق، 1413ق؛ المعالم الاثيره: محمد محمد حسن شراب، ترجمه: شيخي، مشعر، 1383ش؛ مناقب آل ابي‌طالب: ابن شهرآشوب (م.588ق.)، به كوشش گروهي از استادان، نجف، المكتبة الحيدريه، 1376ق؛ موسوعة مرآة الحرمين: ايوب صبري پاشا (م.1290ق.)، ترجمه: محمد عرب، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1428ق؛ وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)، به كوشش السامرائي، مؤسسة الفرقان، 1422ق.
سيد محمود ساماني
[1]. وفاء الوفاء، ج2، ص186.
[2]. تاريخ و آثار اسلامي، ص194.
[3]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص446.
[4]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص447؛ موسوعة مرآة الحرمين، ج3، ص239.
[5]. وفاء الوفاء، ج2، ص186؛ موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص446.
[6]. المناقب، ج1، ص174؛ المعالم الاثيره، ص39.
[7]. المعالم الاثيره، ص39.
[8]. موسوعة مرآة الحرمين، ج3، ص238-239.
[9]. فضائل المدينة المنوره، ج2، ص325؛ موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص446.
[10]. الغدير، ج5، ص124؛ الزيارة في الكتاب و السنه، ص40.
[11]. وفاء الوفاء، ج2، ص186-187.
[12]. وفاء الوفاء، ج2، ص187؛ تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي، ص75-76.
[13]. وفاء الوفاء، ج2، ص187؛ موسوعة مرآة الحرمين، ج3، ص239.