الاعلام بفضائل بیت الله الحرام
کتابی در تاریخ محلی مکه، نوشته علی بن سلطان محمد قاری حنفی (م.1014ق.) این اثر به فضیلت‌ها و تاریخ کعبه و مکه و مکان‌های آن می‌پردازد. علی بن سلطان محمد، محدّث، فقیه و تاریخ‌‌نگار ایرانی زاده شهر هرات است. از این رو، به او
كتابي در تاريخ محلي مكه، نوشته علي بن سلطان محمد قاري حنفي (م.1014ق.)
اين اثر به فضيلت‌ها و تاريخ كعبه و مكه و مكان‌هاي آن مي‌پردازد. علي بن سلطان محمد، محدّث، فقيه و تاريخ‌‌نگار ايراني زاده شهر هرات است. از اين رو، به او نسبت «هروي» نيز داده‌اند. لقب «قاري» از آن رو است كه وي استاد قرائت قرآن بوده است.[1] او آموختن دانش را در هرات آغاز كرد و سپس به مكه رفت.[2] تاريخ دقيق هجرت او به مكه دانسته نيست. از تاريخ وفات استادش، احمد بن محمد بن حجر هيثمي(م.974ق.) در مكه و تاريخ وفات خود او در همين شهر به سال 1014ق. برمي‌آيد كه دست كم 40 سال در مكه اقامت داشته است.[3] برخي از ديگر استادان او از اين قرارند: محمد بن ابي‌‌الحسن بكري (م.993ق.)، عبدالله سندي عمري مكي (م.984ق.) و قطب الدين نهروالي (م.990ق.).[4] شرح‌حال‌نگاران و كتابشناسان وثاقت و مقام علمي او را ستوده‌اند.[5] مؤلفان شيعه در آثار خود به سخنان وي درباره جايگاه معصومان: استناد كرده و از او نام برده‌اند.[6] مدفن او گورستان معلات مكه است.[7]
هروي نگاشته‌هاي بسيار در فقه، تفسير، حديث، لغت و تاريخ داشته[8] كه برخي از نوادگانش آن‌ها را بيش از 300 عنوان دانسته‌اند.[9] برخي محققان معاصر شمار آن‌ها را 134 عنوان خوانده‌اند.[10] برخي از آثار او با حج و مكه ارتباط دارند و در موضوعاتي همچون فقه و اسرار حج نگاشته شده‌اند؛ مانند المسلك المتقسط في المنسك المتوسط كه حسين بن عبدالغني شرحي به نام ارشاد الساري الي مناسك الملا علي القاري بر آن نوشته و اكنون از منابع معتبر حنفي در مناسك حج به شمار مي‌رود؛ نيز: بيان فعل الخير اذا دخل مكة من حجّ عن الغير در فقه حج[11] و كتاب انوار الحِجج في اسرار الحج در رموز حج.[12]
الاعلام لفضائل بيت الله الحرام تنها اثر تاريخي از علي بن سلطان درباره مكه و كعبه است كه در شمار آثار او ياد كرده‌اند. البته بسياري از كتابشناسان نام آن را در ميان آثار او نياورده‌اند. گويا محققان در سده اخير به نسخه‌هاي خطي آن دست يافته‌اند.[13] نويسنده در اين كتاب چهل برگي به موضوعاتي از قبيل مكه، فضيلت‌ها و تاريخ كعبه و هرچه به اين مكان مقدّس ارتباط دارد، مانند حجرالاسود، ملتزم، ركن يماني، مقام ابراهيم، محصّب و منا، فضيلت اقامت در مكه، و مرگ پس از حج و عمره پرداخته است. اين كتاب چند در شمار كتاب‌هاي فضائل جاي دارد؛ اما ذيل هر يك از موضوعات آن، آگاهي‌هاي مفيد تاريخي نيز آمده است.
اين اثر هنوز چاپ نشده و نسخه خطي آن كه به سال 1176ق. در40 برگ كتابت گشته، به شماره 4063 در كتابخانه برلين نگهداري مي‌شود.[14]
منابع
الاعلام: الزركلي (م.1396ق.)، بيروت، دار العلم للملايين، 1997م؛ افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازي (م.1365ق.)، به كوشش ابن دهيش، مكه، مكتبة الاسدي، 1430ق؛ ايضاح المكنون: اسماعيل پاشا البغدادي (م.1339ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي؛ التاريخ و المورخون: محمد الحبيب الهيله، مكه، مؤسسة الفرقان، 1994م؛ جامع احاديث الشيعه: اسماعيل معزي ملايري، قم، الصحف، 1413ق؛ خلاصة الاثر: محمد امين المحبي (م.1111ق.)، بيروت، دار صادر؛ الغدير: الاميني (م.1390ق.)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1366ش؛ المختصر من كتاب نشر النور و الزهر: عبدالله مرداد ابوالخير (م.1343ق.)، به كوشش العامردي، جده، عالم المعرفه، 1406ق؛ معجم المؤلفين: عمر كحّاله، بيروت، دار احياء التراث العربي ـ مكتبة المثني؛ معجم ما ألف عن مكه: عبدالعزيز السنيدي، رياض، مكتبة الملك فهد، 1420ق؛ هدية العارفين: اسماعيل پاشا (م.1339ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
ابراهيم احمديان
[1]. خلاصة الاثر، ج3، ص185.
[2]. المختصر، ص366؛ افادة الانام، ج2، ص213.
[3]. التاريخ و المورخون، ص268.
[4]. المختصر، ص366؛ التاريخ و المورخون، ص268.
[5]. خلاصة الاثر، ج3، ص185؛ الاعلام، ج5، ص13؛ افادة الانام، ج2، ص213.
[6]. براي نمونه: الغدير، ج1، ص137؛ جامع احاديث الشيعه، ج1، ص47.
[7]. المختصر، ص364.
[8]. نك: هدية العارفين، ج1، ص751-753؛ معجم المؤلفين، ج7، ص100؛ ايضاح المكنون، ج1، ص21، 90، 93، 209، 294، 298، 541، 569، 578؛ ج2، ص21، 55، 661.
[9]. المختصر، ص368.
[10]. التاريخ و المورخون، ص268.
[11]. هدية العارفين، ج1، ص751-753.
[12]. ايضاح المكنون، ج1، ص143؛ هدية العارفين، ج1، ص751-753.
[13]. نك: هدية العارفين، ج1، ص751؛ التاريخ و المورخون، ص279.
[14]. معجم ما الف عن مكه، ص73.