باب بنی‌تَیم بن مُرّه
از درهای پیشین ضلع جنوبی مسجدالحرام باب بنی‌تیم بن مرّه، ششمین در از درهای دیوار جنوبی، به علت روبه‌رو بودن با خانه‌های بنی‌تیم از تیره‌های مشهور قریش، به این نام خوانده می‌شد.[1] از این خانه‌ها می‌توان به خانه ع
از درهاي پيشين ضلع جنوبي مسجدالحرام
باب بني‌تيم بن مرّه، ششمين در از درهاي ديوار جنوبي، به علت روبه‌رو بودن با خانه‌هاي بني‌تيم از تيره‌هاي مشهور قريش، به اين نام خوانده مي‌شد.[1] از اين خانه‌ها مي‌توان به خانه عبدالله بن جُدْعان*، از رؤساي بني‌تيم در دوران جاهلي، و عبدالله بن مَعْمَر بن عثمان تيمي، صحابي رسول خدا، اشاره كرد.[2] در برخي از منابع، نام باب بني‌تيم به اشتباه باب بني‌تميم ياد شده كه گويا ناشي از تصحيف كلمه تيم است.[3] يكي از پژوهندگان معاصر، به گزارش از ناصر خسرو، آن را باب التمارين ياد كرده[4]؛ هر چند از سخن مورد استناد نامبرده، اين نكته به روشني قابل برداشت نيست. از ديگر نام‌هاي اين باب، شريف عَجلان است؛ زيرا به سال 772ق. به دستور شريف عجلان بن رُمَيْثَة از اشراف حسني، كنار اين در مدرسه‌اي به اين نام ساخته شد و اين باب تا مدت‌ها به آن شهرت يافت.[5] در دوران محمد علي پاشا حاكم مصر (حك: 1220-1264ق.) تكيه مصري رو به روي اين در ساخته شد. از اين رو، اين باب چندي نيز با نام باب التكيه شناخته مي‌شد.[6] باب العلافين[7] نام ديگر آن است كه گويا به سبب نزديكي به بازار علوفه، به اين نام خوانده شده است. باب العلاقين[8] كه شايد تصحيف علافين باشد، نيز از نام‌هاي ديگر است كه براي اين باب ياد كرده‌اند.
گزارشي درباره تاريخ ساخت اين باب در دست نيست. برخي از محققان هنگام ساختن آن را سال 164ق. در گسترش دوم مهدي عباسي (حك: 158-169ق.) مي‌دانند.[9] گويا پيش از آن، در تنها به شكل يك ورودي بوده است. در سده سوم ق. اين در با دو ورودي و يك ستون در ميان آن‌ها وصف شده است. ارتفاع ورودي‌ها سيزده و نيم ذرع (حدود شش و نيم متر) و پهناي آن 15ذرع (حدود هفت و نيم متر) بود. آستانه در 12 پله بالاتر از زمين قرار داشت.[10]
به سال 984ق. در دوران حكومت سلطان مراد سوم (982-1003ق.) اين در بازسازي شد. با نقشه مهندسان مصري، پهناي در به شش و نيم متر تغيير يافت و همچون گذشته با دو ورودي طراحي شد و بر هر ورودي، در چوبي محكمي جاي گرفت.[11] طاق بالاي هر ورودي از سنگ‌هاي شطرنجي تشكيل شده بود كه بر ستوني ميان‌تهي تكيه داشتند. بر بالاي اين ستون، طاقي نيم دايره قرار داشت كه فضاي پيرامون آن را حاشيه‌اي سنگي فراگرفته بود.[12] آيه50 سوره روم/30: {فَانْظُرْ إِلي آثارِ رَحْمَة اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِ الْمَوْتي وَ هُوَ عَلي كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ} نقش بسته بود. در با 10 پله به صحن مسجد راه مي‌يافت. بر بالاي در 20 كنگره قرار داشت.[13]
ابراهيم رفعت پاشا آيات نقش بسته بر بالاي طاق‌ها را با نقوش طاق‌هاي باب الصفا و باب اجياد صغير اشتباه كرده[14] كه باسلامه به تصحيح آن پرداخته است.[15]
در جلوي اين در، سايباني با دو ورودي بود كه بالاي هريك از آن‌ها طاقي نيم دايره‌اي با سنگ‌هاي شطرنجي قرار داشت.[16] اين باب در گسترش نخست دوران سعودي (1369-1375ق.) برداشته شد.[17]
منابع
اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ تاريخ عمارة المسجدالحرام: حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مكه، جامعة ام القري؛ تاريخ مكة المشرفه: محمد ابن الضياء (م.854ق.)، به كوشش علاء و ايمن، بيروت، دار الكتب العلميه، 1424ق؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م.481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت پاشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ موسوعة مرآة الحرمين الشريفين: ايوب صبري پاشا (م.1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.
امير علي حسنلو
[1]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص90.
[2]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص90؛ اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص194.
[3]. تاريخ مكة المشرفه، ص157.
[4]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص108؛ نك: سفرنامه، ص128.
[5]. شفاء الغرام، ج1، ص315؛ تاريخ مكة المشرفه، ص157؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص108.
[6]. مرآة الحرمين، ج1، ص232؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص108.
[7]. تاريخ مكة المشرفه، ج1، ص157.
[8]. موسوعة مرآة الحرمين، ج2، ص750.
[9]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص124.
[10]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص90؛ اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص194.
[11]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص124.
[12]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص109.
[13]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص124.
[14]. مرآة الحرمين، ج1، ص232.
[15]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص124.
[16]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص109.
[17]. موسوعة مكة المكرمه، ج4، ص294.