باب دار بن عثمان
از درهای پیشین ضلع شمالی مسجدالحرام باب‌ دار شیبة بن عثمان از درهای قدیم مسجد بود که در زاویه شرقی دیوار شمالی مسجد قرار داشت.[1] این در به سبب روبه‌رو بودن با خانه شیبة بن عثمان عبدری (م.59ق.) صحابی رسول خدا و کلیددار کعبه، به این نام شهرت د
از درهاي پيشين ضلع شمالي مسجدالحرام
باب دار شيبة بن عثمان از درهاي قديم مسجد بود كه در زاويه شرقي ديوار شمالي مسجد قرار داشت.[1] اين در به سبب روبه‌رو بودن با خانه شيبة بن عثمان عبدري (م.59ق.) صحابي رسول خدا و كليددار كعبه، به اين نام شهرت داشت.[2] اين خانه كه درِ آن به مسجد باز مي‌شد، در شمال مسجد و كنار دار الندوه قرار داشت.[3]
اين در با نام دُريبه نيز شناخته مي‌شد[4]؛ زيرا روبه‌روي كوچه‌اي باريك (درب)[5] كه گويا همان زقاق الحذايين بود[6]، قرار داشت. برخي از آن با نام باب بني‌شيبه ياد كرده‌اند.[7] از اين در با نام باب بني‌شيبه صغير نيز ياد شده
است.[8] ابن جبير (م.614ق.) آن را دري كوچك و بدون نام مي‌داند. وي به سخني ضعيف اشاره مي‌كند كه نام در را باب الرباط ياد كرده است.[9] ابن ضياء (م.854ق.) به اشتباه نام اين در را باب زياده دارالندوه خوانده[10]؛ اما باب قطبي در همين ضلع مسجد، بدين نام شناخته مي‌شد.[11]
است.[8] ابن جبير (م.614ق.) آن را دري كوچك و بدون نام مي‌داند. وي به سخني ضعيف اشاره مي‌كند كه نام در را باب الرباط ياد كرده است.[9] ابن ضياء (م.854ق.) به اشتباه نام اين در را باب زياده دارالندوه خوانده[10]؛ اما باب قطبي در همين ضلع مسجد، بدين نام شناخته مي‌شد.[11]
باب دار شيبه در گسترش اول دوران مهدي عباسي (حك: 158-169ق.) به سال 161ق. ساخته شد. در اين گسترش، مسجدالحرام از سمت شرق توسعه يافت و اين باب در بخش پاياني ديوار شمالي جاي گرفت.[12]
اين در داراي يك ورودي به ارتفاع نُه ذرع (حدود 5/4 متر) و عرض پنج ذرع (حدود 5/2 متر) بود.[13]
به سال 817ق. در جريان درگيري كه ميان امير محمل مصري با شماري از سربازانش روي داد، همه درهاي مسجدالحرام، جز اين در و باب‌هاي بني‌شيبه و مجاهديه، بسته شدند.[14]
به سال 825ق. همگام با بازسازي‌ها و تعميرات به فرمان برسباي مملوكي (حك: 825-841ق.) و به دست امير زين الدين مقبل قديدي، سقف باب دار شيبه نيز تعمير شد.[15] به سال 916ق. كناره‌هاي در نيز ترميم گشت.[16] اين باب به سال 975ق. به دست امير قاسم بك، امير جده، بازسازي شد.[17]
در گزارش‌هاي سده سوم ق. آمده كه اين باب با هشت پله به صحن مسجد راه داشت.[18] در سده 14ق. اين در يك پله از صحن مسجد پايين‌تر بوده و دري چوبي بر آن استوار گشته و بر آن نقش و نگاري به چشم نمي‌خورده است.[19]
در فاصله ميان اين در و باب زياده دارالندوه، چندين بنا وجود داشت؛ همچون: بيمارستان مستنصري ساخته شده به دست يكي از بردگان مستنصر عباسي به سال 641ق.[20]؛ مدارس چهارگانه سليمانيه ساخته شده به فرمان سلطان سليمان قانوني (حك: 926-974ق.)[21]؛ دكه ابوبكر يمني (م.905ق.) براي تعليم كودكان؛ و كاروانسراي سليمانيه.[22]
اين باب در گسترش اول دوره سعودي به سال 1380ق. برداشته شد.[23]
منابع
اتحاف الوري: عمر بن محمد بن فهد (م.885ق.)، به كوشش عبدالكريم، مكه، جامعة ام القري، 1408ق؛ اثارة الترغيب: محمد الخوارزمي (م.827ق.)، مكه، مكتبة نزار المصطفي البازي، 1418ق؛ اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ الاعلاق النفيسه: ابن رسته (م.قرن3ق.)، بيروت، دار صادر، 1892م؛ الاعلام باعلام بيت الله الحرام: محمد بن احمد النهروالي (م.990ق.)، به كوشش علي محمد، قاهره، مكتبة الثقافة الدينيه، 1425ق؛ بلوغ القري في ذيل اتحاف الوري: عبدالعزيز بن فهد المكي (م.920ق.)، به كوشش صلاح الدين و ديگران، دار القاهره؛ تاريخ عمارة المسجدالحرام: حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مكه، جامعة ام القري؛ التاريخ القويم: محمد طاهر الكردي، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1420ق؛ تاريخ مكه: احمد السباعي (م.1404ق.)، نادي مكة الثقافي، 1404ق؛ تاريخ مكة المشرفه: محمد ابن الضياء (م.854ق.)، به كوشش علاء و ايمن، بيروت، دار الكتب العلميه، 1424ق؛ رحلة ابن جبير: محمد بن احمد (م.614ق.)، بيروت، دار مكتبة الهلال، 1986م؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م.481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق.
ابوالفضل رباني
[1]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص94؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
[2]. اتحاف الوري، ج2، ص37؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
[3]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص70؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
[4]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص151-152.
[5]. التاريخ القويم، ج4، ص423.
[6].تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص152.
[7]. سفرنامه ناصر خسرو، ص129.
[8]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص201؛ ج6، ص227.
[9]. رحلة ابن جبير، ص74.
[10]. تاريخ مكة المشرفه، ص158.
[11]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص34.
[12]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص167-169؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص151.
[13]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص88؛ الاعلاق النفيسه، ص53.
[14]. شفاء الغرام، ج2، ص309؛ اتحاف الوري، ج3، ص517.
[15]. شفاء الغرام، ج1، ص302-303.
[16]. بلوغ القري، ج3، ص1714؛ التاريخ القويم، ج2، ص565.
[17]. الاعلام باعلام بيت الله الحرام، ص355-356؛ تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص133؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، 152.
[18]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص88؛ الاعلاق النفيسه، ص53.
[19]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص133.
[20]. اتحاف الوري، ج4، ص46؛ تاريخ مكه، سباعي، ص294.
[21]. الاعلام باعلام بيت الله الحرام، ص355؛ تاريخ مكه، سباعي، ص476.
[22]. التاريخ القويم، ج1، ص175.
[23]. التاريخ القويم، ج1، ص175.