باب دار الندوه
از درهای ضلع شمالی مسجدالحرام باب دار الندوه پنجمین در از درهای ضلع شمالی مسجدالحرام از سمت غرب بود که در گسترش دوره منصور عباسی (حک: 136-158ق.) به سال 130ق. و در پی پیوستن بخشی از‌ دار الندوه (مرکز مشاوره قریش پیش از اسلام) به مسجدالحرام، د
از درهاي ضلع شمالي مسجدالحرام
باب دار الندوه پنجمين در از درهاي ضلع شمالي مسجدالحرام از سمت غرب بود كه در گسترش دوره منصور عباسي (حك: 136-158ق.) به سال 130ق. و در پي پيوستن بخشي از دار الندوه (مركز مشاوره قريش پيش از اسلام) به مسجدالحرام، در ميان درهاي قُعَيقَان و دار شيبة بن عثمان ساخته شد.[1]
پس از پيوستن كامل دار الندوه به مسجدالحرام به سال 281ق. در حكومت معتضد عباسي (حك: 279-289ق.) اين در برداشته شد و بر ديوار خارجي دار الندوه سه در ساختند كه نخستين در از سمت غرب به باب دار الندوه[2] مشهور گشت. ابن جبير و ابن بطوطه از هر سه در با عنوان باب دار الندوه ياد كرده‌اند.[3]
باب دار الندوه ساخته شده در دوران معتضد در سمت غربي دار الندوه كار گذاشته شده بود[4] و از اين رو، از سده 9ق. به آن باب زياده دار الندوه غربي[5] نيز گفته شد. در سده‌هاي پسين، از اين باب با نام‌هاي ديگر نيز ياد شده است؛ از جمله: باب زياده منفرد در سده 9ق.[6] به سبب متمايز شدن اين در از باب زياده شمالي[7] يا بدين علت كه اين در، بر خلاف دو در ديگر، داراي يك ورودي بود[8]؛ و باب القطبي از سده 14ق.[9] به سبب سكونت خاندان قطب الدين نهروالي (م.990ق.) صاحب كتاب الاِعلام باَعلام بيت الله الحرام در نزديك آن.[10]
اين باب كه با يك ورودي كوچك و يك لنگه در داراي يك طاق به وسعت 5/2 متر ساخته شده بود[11]، در گسترش‌هاي دوران مملوكي (حك: 648-922ق.) و عثماني (حك: 699-1341ق.) تغيير نيافت و تنها به سال 826ق. درِ آن تعويض شد و به سال830ق. پله‌هايي براي جلوگيري از ورود سيل به درون مسجد ساخته شد.[12] در گسترش سال 1137ق. در دوران حكومت سلطان احمد سوم عثماني، 13 پله اين در، تعويض گشت.[13] سرانجام باب دار الندوه در گسترش اول دوران سعودي به سال 1381ق. برداشته شد.[14]
منابع
اتحاف الوري: عمر بن محمد بن فهد (م.885ق.)، به كوشش عبدالكريم، مكه، جامعة ام القري، 1408ق؛ اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ الاعلاق النفيسه: احمد بن رسته (م.قرن3ق.)، بيروت، دار صادر، 1892ق؛ الاعلام باعلام بيت الله الحرام: محمد بن احمد النهروالي (م.990ق.)، به كوشش علي محمد، قاهره، مكتبة الثقافة الدينيه، 1425ق؛ تاريخ الخميس: حسين الدياربكري (م.966ق.)، بيروت، مؤسسة شعبان، 1283ق؛ تاريخ عمارة المسجدالحرام: حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب مسجدالحرام: حله عبدالقادر، مكه، جامعة ام القري؛ تاريخ مكه: احمد السباعي (م.1404ق.)، نادي مكة الثقافي، 1404ق؛ تحصيل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق.)، به كوشش ابن دهيش، 1424ق؛ الجامع اللطيف: محمد ابن ظهيره (م.986ق.)، به كوشش عمر علي، قاهره، مكتبة الثقافة الدينيه، 1423ق؛ رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م.779ق.)، به كوشش التازي، رباط، المملكة المغربيه، 1417ق؛ رحلة ابن جبير: محمد بن احمد (م.614ق.)، بيروت، دار مكتبة الهلال، 1986م؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛ العقد الثمين في تاريخ البلد الامين: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، 1419ق؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت پاشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ موسوعة مرآة الحرمين الشريفين: ايوب صبري پاشا (م.1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.
سيد مجتبي حسيني- سيد علي آقايي
[1]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص71، 77، 93-94؛ اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص169، 197؛ الاعلاق النفيسه، ص53.
[2]. الاعلام باعلام بيت الله الحرام، ص147-149.
[3]. رحلة ابن جبير، ص74؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص377.
.[4] الاعلام باعلام بيت الله الحرام، ص147-149.
[5]. شفاء الغرام، ج1، ص316؛ الجامع اللطيف، ص193.
[6]. العقد الثمين، ج1، ص252.
[7]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص139.
[8]. تاريخ الخميس، ج1، ص124.
[9]. تحصيل المرام، ج1، ص388؛ مرآة الحرمين، ج1،ص234.
[10]. تحصيل المرام، ج1، ص388؛ تاريخ مكه، ص466.
[11]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص131؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص140.
[12]. اتحاف الوري، ج3، ص599-600، 637.
[13]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص131؛ مرآة الحرمين، ج1، ص234؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص141.
[14]. موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره، ج4، ص386.