باب الزیاده
از درهای ضلع شمالی مسجدالحرام باب الزیاده یکی از سه دری است که در پی گسترش شمالی مسجدالحرام و پیوستن کامل دار الندوه (مرکز مشاوره قریش تا فتح مکه به سال هشتم ق.) به مسجد به سال281ق. به فرمان معتضد عباسی (حک: 279-289ق.) بر دیوار شمالی دار الندوه و
از درهاي ضلع شمالي مسجدالحرام
باب الزياده يكي از سه دري است كه در پي گسترش شمالي مسجدالحرام و پيوستن كامل دار الندوه (مركز مشاوره قريش تا فتح مكه به سال هشتم ق.) به مسجد به سال281ق. به فرمان معتضد عباسي (حك: 279-289ق.) بر ديوار شمالي دار الندوه و مسجد كار گذاشته شد.[1]
از اين باب با نامهاي ديگر نيز ياد شده؛ از جمله: باب الندوه از سده پنجم ق.[2]؛ باب زياده دار الندوه[3] به سبب پيوستن دار الندوه به مسجد؛ باب سُوَيقه به علت روبهرو بودن با منطقه سويقه[4] نزديك كوه قعيقعان از سده نهم ق.؛ و باب دار الندوه الزائد در سده 14ق.[5]
باسلامه به گزارش از ازرقي (م.248ق.) از اين باب با نام باب دار بنيشيبة بن عثمان ياد كرده است.[6] اما ازرقي از باب دار شيبة بن عثمان، به عنواني بابي جدا از باب دار الندوه ياد كرده است.[7] با عنايت به زمان وفات ازرقي كه پيش از ساخت اين در بوده، نسبت دادن چنين سخني به وي صحيح نمينمايد.
به سال 972ق. مدرسهاي به فرمان سلطان سليمان قانوني (حك: 926-974ق.) كنار اين باب بنا گشت كه سليمانيه نام گرفت. نيز ورودي سومي براي آن ساخته شد و از آن پس باب دار الندوه با سه ورودي، محل رفت و آمد زائران شد. اين باب در گسترش عثماني به سال 984ق. و در حكومت سلطان مراد سوم (حك: 982-1003ق.) يكسره ويران گشت و بار ديگر با سه ورودي به همان شكل پيشين بازسازي شد.[8] وسعت اين باب در آن هنگام هشت متر و اندازه هر ورودي دو متر[9] با سه لنگه چوبي بوده است.[10] بر بالاي اين در 22 كنگره ساخته بودند[11] و در با 13 پله به مسجدالحرام فرود ميآمد.[12] بر بالاي يكي از وروديهاي آن، آيه 25 سوره يونس/10: {وَ اللهُ يَدْعُوا إِلي دارِ السَّلامِ...} و بر بالاي ورودي مياني، آيه 26 همان سوره: {لِلَّذينَ أَحْسَنُوا الْحُسْني وَ زِيادَةٌ...} و بر بالاي ورودي ديگر، آيه 28 سوره جن/72: {وَ أَحْصي كُلَّ شَيْءٍ عَدَداً} و آيه 18 همان سوره: {وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ...} نوشته شده بود.[13] اين در به همين شكل تا گسترش اول دوران سعودي بر جاي بود تا آنكه به سال 1381ق. برداشته شد.[14]
منارهاي كه براي اين باب به سال 284ق. به فرمان معتضد عباسي ساخته شده بود، به سال 838ق. به فرمان سلطان برسباي مملوكي (حك: 825-841ق.) تجديد بنا گشت.[15]
منابع
اتحاف الوري: عمر بن محمد بن فهد (م.885ق.)، به كوشش عبدالكريم، مكه، جامعة ام القري، 1408ق؛ اثارة الترغيب: محمد بن اسحق الخوارزمي (م.827ق.)، به كوشش الذهبي، مكه، مكتبة نزار مصطفي الباز، 1418ق؛ اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ الاستبصار في عجائب الامصار: كاتب مراكشي (م.قرن6ق.)، بغداد، دار الشؤون الثقافيه، 1986م؛ الاعلام باعلام بيت الله الحرام: محمد بن احمد النهروالي (م.990ق.)، به كوشش علي محمد، قاهره، مكتبة الثقافة الدينيه، 1425ق؛ الانس الجليل بتاريخ القدس و الخليل: مجير الدين الحنبلي (م.928ق.)، به كوشش عدنان يونس، عمان، مكتبة دنيس، 1420ق؛ التاريخ القويم: محمد طاهر الكردي، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1420ق؛ تاريخ عمارة المسجدالحرام: حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مكه، جامعة ام القري؛ تاريخ مكة المشرفه: محمد ابن الضياء (م.854ق.)، به كوشش العدوي، مكه، المكتبة التجاريه مصطفي احمد الباز، 1416ق؛ تحصيل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق.)، به كوشش ابن دهيش، 1424ق؛ الجامع اللطيف: محمد ابن ظهيره (م.986ق.)، به كوشش علي عمر، قاهره، مكتبة الثقافة الدينيه، 1423ق؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م.481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت پاشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ موسوعة مرآة الحرمين الشريفين: ايوب صبري پاشا (م.1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.
سيد مجتبي حسيني- سيد علي آقايي
[1]. الاعلام باعلام بيت الله الحرام، ج2، ص147-151؛ الانس الجليل، ج1، ص407؛ نك: تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، 141.
[2]. سفرنامه ناصر خسرو، ص129؛ الاستبصار، ص26؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص186.
[3]. تاريخ مكة المشرفه، ج1، ص158؛ اتحاف الوري، ج4، ص151-152؛ تحصيل المرام، ج1، ص388.
[4]. اثارة الترغيب، ج1، ص289-290؛ الجامع اللطيف، ص193؛ التاريخ القويم، ج4، ص423.
[5]. موسوعة مرآة الحرمين، ج1، ص23؛ ج2، ص753.
[6]. اخبار مكه، ج2، ص94؛ تاريخ مكة المشرفه، ج1، ص158.
[7]. اخبار مكه، ج2، ص160-161.
[8]. الاعلام باعلام بيت الله الحرام، ص426؛ تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص132-133؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص142-143.
[9]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص143.
[10]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص132-133.
[11]. الاعلام باعلام بيت الله الحرام، ص426؛ تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص132.
[12]. مرآة الحرمين، ج1، ص234؛ تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص132.
[13]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص132-133.
[14]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص144؛ موسوعة مكة المكرمه، ج4، ص460-461.
[15]. تحصيل المرام، ج1، ص392؛ التاريخ القويم، ج4، ص543.