باب علی (علیه السلام) در مسجدالنبی
از درهای ضلع شرقی مسجد النبی (صلی الله علیه و آله) باب علی، ورودی خانه حضرت علی(علیه السلام) به مسجد پیامبر بود. این خانه در سمت شرق مسجد و شمال خانه پیامبر قرار داشت[1] و محل سکونت وی در پی ازدواج با فاطمه، دختر پیامبر، بود. به گزارشی، این خانه
از درهاي ضلع شرقي مسجد النبي (صلي الله عليه و آله)
باب علي، ورودي خانه حضرت علي(عليه السلام) به مسجد پيامبر بود. اين خانه در سمت شرق مسجد و شمال خانه پيامبر قرار داشت[1] و محل سكونت وي در پي ازدواج با فاطمه، دختر پيامبر، بود. به گزارشي، اين خانه از سوي حارثة بن نعمان، صحابي رسول خدا، به او بخشيده شد.[2] به سال سوم ق. اندكي پيش از غزوه احد، پيامبر (صلي الله عليه و آله)با دريافت فرماني از خداوند، از همه مسلماناني كه در خانه‌هاي آن‌ها به مسجد باز مي‌شد، خواست تا اين درها را ببندند و در اين ميان، تنها در خانه علي مستثنا شد. پيامبر در پاسخ به اعتراض برخي، اين حكم را از سوي خداوند دانست.[3] اين خانه تا روزگار وليد بن عبدالملك همچنان پا بر جاي بود تا اين‌كه در گسترش مسجد به سال 88ق. حسن مثني، فرزند امام حسن مجتبي، و فاطمه دختر امام حسين به فرمان عمر بن عبدالعزيز، والي حرمين شريفين (87-93ق.) به اجبار از اين خانه بيرون شدند و خانه ويران شد.[4]
در سال‌هاي بعد، در ضلع شرقي مسجد، روبه‌روي مكان اين خانه، دري به نام باب علي ايجاد شد.[5] از هنگام دقيق ساخته شدن اين در، آگاهي در دست نيست. شماري از منابع معاصر آن را از درهاي ساخته شده در دوره مهدي عباسي (حك: 158-169ق.) برشمرده‌اند.[6] ابن زباله آن را دومين[7] و ابن نجار نخستين[8] باب در شرق مسجد از سمت قبله دانسته‌اند. بر پايه گزارشي، محل نماز بر مردگان كنار اين در قرار داشته است.[9]
در سده سوم ق. بر بالاي در، عبارت‌هاي: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ» و {إِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً} احزاب/33، 56 و نيز «اللهم صلي علي محمد، صلي الله عليه و رحمة الله و بركاته» نقش بسته بود.[10]
از بسته شدن باب علي هنگام بازسازي ديوار شرقي ياد كرده‌اند[11]؛ اما از زمان دقيق آن سخن نگفته‌اند. گويا منظور از اين بازسازي، ترميم ديوار شرقي به سال 173ق. به دست محمد بن عبدالله بن سليمان، والي هارون عباسي (حك: 170-193ق.) در مدينه است.[12]
در گسترش دوم دوران سعودي به سال 1413ق. در ضلع شرقي دري به نام «باب امير المؤمنين علي بن ابي طالب رضي الله عنه» گشوده شد. اين در داراي هفت ورودي است. دو ورودي مستقل در كنار و پنج ورودي در وسط جاي دارند كه هر يك از آن‌ها را دو ستون تزيين شده با سنگ مرمر سفيد فراگرفته است. بر بالاي ستون‌ها، تاج زيباي مسي قرار گرفته و بر فراز ورودي‌ها، هفت طاق مزين به سنگ‌هاي سياه و سفيد ساخته شده است. اين در، سه پله بالاتر از سطح زمين قرار دارد.[13]
منابع
اخبار المدينه: محمد ابن زباله (م.199ق.)، به كوشش ابن سلامه، مركز بحوث و دراسات المدينه، 1424ق؛ الاعلاق النفيسه: ابن رسته (م.قرن3ق.)، بيروت، دار صادر، 1892م؛ التعريف بتاريخ و معالم المسجد النبوي الشريف: ضياء محمد عطار، جده، كنوز المعرفه، 1432ق؛ التعريف بما آنست الهجره: محمد المطري (م.741ق.)، به كوشش الرحيلي، رياض، دار الملك عبدالعزيز، 1426ق؛ الدرة الثمينة في اخبار المدينه: محمد ابن النجار (م.642ق.)، به كوشش تسكري، بيروت، دار الارقم؛ الطبقات الكبري: ابن سعد (م.230ق.)، به كوشش محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، 1418ق؛ المناسك و اماكن طرق الحج: ابواسحق الحربي (م.285ق.)، به كوشش حمد الجاسر، رياض، دار اليمامه، 1401ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.
ابوالفضل رباني
[1]. المناسك، ص372.
[2]. الطبقات، ج8، ص22-23.
[3]. اخبار المدينه، ص112-113.
[4]. الاعلاق النفيسه، ص68.
[5]. اخبار المدينه، ص105.
[6]. موسوعة مكة المكرمه، ج4، ص464.
[7]. اخبار المدينه، ص105.
[8]. الدرة الثمينه، ص121.
[9]. المناسك، ص389-390.
[10]. المناسك، ص389-390.
[11]. اخبار المدينه، ص105؛ التعريف بما آنست الهجره،ص103.
[12]. المناسك، ص372.
[13]. التعريف بتاريخ، ص433-434.