باب عمره
از درهای اصلی مسجدالحرام باب عمره، دری یک لنگه‌ای از درهای ضلع غربی مسجدالحرام بوده است. این در با 10 یا 11 پله به کف مسجدالحرام راه داشته است.[1] این باب به سال 1390ش. در حکومت آل سعود، به باب ملک سعود تغییر نام یافت. عمره‌‌گزارانی که د
از درهاي اصلي مسجدالحرام
باب عمره، دري يك لنگه‌اي از درهاي ضلع غربي مسجدالحرام بوده است. اين در با 10 يا 11 پله به كف مسجدالحرام راه داشته است.[1] اين باب به سال 1390ش. در حكومت آل سعود، به باب ملك سعود تغيير نام يافت. عمره‌‌گزاراني كه در تنعيم به قصد عمره مفرده مُحرِم مي‌شوند، از اين در به مسجدالحرام پاي مي‌نهند. از اين رو، از سده نهم ق. اين باب در منابع بدين نام شهرت يافت.[2] البته پيشتر به سبب قرار داشتن اين باب در برابر محله بني‌سهم، از تيره‌هاي قريش، به باب بني‌سهم مشهور بود.[3] برخي باب عمره را نام ديگر باب بني‌جُمَح دانسته‌اند كه با اندكي فاصله در همين ضلع مسجد قرار داشت.[4]
بر پايه گزارشي، پيامبر(صلي الله عليه و آله) و عاص بن وائل سهمي كنار اين باب با يكديگر ديدار كردند و عاص ايشان را ابتر خواند و سپس سوره كوثر نازل شد.[5] در برخي روايات، نماز خواندن پيامبر در برابر اين در گزارش شده است.[6]
باب عمره كه از زيباترين درهاي مسجدالحرام به شمار مي‌رود،[7] به فرمان منصور عباسي (حك: 136-158ق.) در فاصله سال‌هاي 137-140ق[8] ساخته شد.[9] بر روي اين در طاقي با ارتفاع10 ذرع (حدود پنج متر) و پهناي هفت ذرع ( حدود 5/3 متر) بنا گشت.[10] نيز در اين دوره، بر چهار گوشه مسجدالحرام، چهار مناره ساختند و مناره‌اي كه كنار اين باب بنا گشت، به نام نخست باب مشهور شد.[11]
باب عمره در دوره حكومت بني‌عباس، به سال 160ق. به دست مهدي عباسي (حك: 158-168ق.) بازسازي شد[12] و مناره آن نيز بارها در دوران عباسيان و عثمانيان تجديد بنا گشت.[13] اين باب با دو مناره به ارتفاع 92 متر، يكي از چهار در اصلي مسجدالحرام در دوره سعودي است.[14]
در رويدادهاي سال 73ق. و در جريان حمله حجاج بن يوسف ثقفي به مكه براي سركوبي فتنه عبدالله بن زبير و محاصره مسجدالحرام كه پناهگاه نيروهاي ابن زبير شده بود، از اين باب ياد شده است. در اين رويداد، نظارت بر ورود به اين باب و بيرون رفتن از آن، به اهل قِنَّسرين، از شهرهاي شام نزديك حلب، اختصاص يافت.[15] در گزارشي ديگر، به كشته شدن 80 تن از حاجيان در روز پنج‌شنبه 14 ذي‌حجه سال 677ق. بر اثر ازدحام براي بيرون آمدن از اين باب اشاره شده است.[16]
باب عمره به سال 1381ق. در گسترش اول دوران سعودي برداشته شد و به جاي آن در گوشه ضلع غربي، دري اصلي براي مسجدالحرام با همان نام ساخته شد. اين باب به ابعاد 38/5 در 10/3 متر و داراي سه ورودي مسين است.[17] نيز يكي از دروازه‌هاي شهر مكه كه باب زاهر نام داشته، به باب عمره مشهور
منابع
اثارة الترغيب و التشويق: محمد بن اسحق الخوارزمي (م.827ق.)، به كوشش الذهبي، مكه، مكتبة نزار مصطفي الباز، 1418ق؛ اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ الاعلاق النفيسه: ابن رسته (م.قرن3ق.)، بيروت، دار صادر، 1892م؛ التاريخ القويم: محمد طاهر الكردي، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1420ق؛ تاريخ طبري (تاريخ الامم و الملوك): الطبري (م.310ق.)، به كوشش محمد ابوالفضل، بيروت، دار احياء التراث العربي؛ تاريخ عمارة المسجدالحرام: حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛ تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره: اصغر قائدان، تهران، مشعر، 1386ش؛ تحصيل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق.)، به كوشش ابن دهيش، 1424ق؛ رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م.779ق.)، به كوشش التازي، رباط، المملكة المغربيه، 1417ق؛ الرحلة الحجازيه: اوليا چلبي، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1999م؛ رحلة العبدري: محمد العبدري (م.قرن8ق.)، به كوشش كردي، دمشق، دار السعدين، 1426ق؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛ الطبقات الكبري: ابن سعد (م.230ق.)، به كوشش محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، 1418ق؛ مجمع البيان: الطبرسي (م.548ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1406ق؛ مسند احمد: احمد بن حنبل (م.241ق.)، بيروت، دار صادر؛ موسوعة مرآة الحرمين الشريفين: ايوب صبري پاشا (م.1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.
قهرمان كرمي؛ علي جباري
[1]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص77، 93؛ تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص128.
[2]. اثارة الترغيب، ج1، ص109؛ تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص128؛ التاريخ القويم، ج3، ص423.
[3]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص77، 93؛ اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص196؛ الاعلاق النفيسه، ص51-52.
[4]. التاريخ القويم، ج3، ص423؛ نك: الاعلاق النفيسه، ص51- 52.
[5]. مجمع البيان، ج10، ص836.
[6]. مسند احمد، ج6، ص399؛ اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص109؛ اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص67.
[7]. رحلة ابن بطوطه، ج1، ص377؛ رحلة العبدري، ص367.
[8]. التاريخ القويم، ج3، ص185؛ تحصيل المرام، ج1، ص386؛ الرحلة الحجازيه، ص215.
[9]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص163؛ اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص77.
[10]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص196؛ اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص93.
[11]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص203.
[12]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص129.
[13]. التاريخ القويم، ج3، ص185؛ موسوعة مرآة الحرمين، ج2، ص755؛ تحصيل المرام، ج1، ص386.
[14]. تاريخ و آثار اسلامي، ص87.
[15]. الطبقات، خامسه2، ص105؛ تاريخ طبري، ج6، ص190.
[16]. شفاء الغرام، ج2، ص289-290.
[17]. نك: موسوعة مكة المكرمه، ج4، ص374.